به
گفته مسؤولان ستاد، مهم‌ترین اولویت کارگروه اعتیاد، بحث نوزادان متولدشده
از زنان معتاد است که با همکاری مؤسسه مهرآفرین ادامه پیدا می‌کند. در
همین راستا، به بیمارستان‌ها ابلاغ شد که در صورت مراجعه زنان معتاد باردار
مبتلا به HIV، برای جلوگیری از انتقال ویروس به جنین، باید سزارین شوند.
گسترش آسیب‌های اجتماعی در سطوح مختلف جامعه، باعث شده دستگاه‌های مختلف در این حوزه ورود کنند. به دنبال این وضعیت، وزارت بهداشت که در وظایف او رسیدگی به اسیب‌های اجتماعی نیز لحاظ شده، پا به این عرصه گذاشته است.
به گزارش مهرخانه، تأمین و ارایه خدمات لازم به معلولان اجتماعی یکی از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. از این‌رو بحث آسیب‌های اجتماعی از مقوله‌هایی است که وزارت بهداشت نیز باید در این حیطه ایفای نقش داشته باشد. بر این اساس به بررسی اقدامات و برنامه‌های وزارت بهداشت در حوزه آسیب‌های اجتماعی پرداختیم.
برنامه‌های وزیر برای دولت دوازدهم
مردادماه سال جاری سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت برنامه‌های خود را برای دولت دوازدهم ارایه داد و در بخشی از این برنامه‌ها به حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز پرداخت. رصد، مدیریت و مطالبه اصلاح مؤلفه‌های اجتماعی برای پیشگیری از آسیب به ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی سلامت یکی از بحث‌های این برنامه بود که اهداف زیر را به‌عنوان اهداف راهبردی آسیب‌های اجتماعی (با کمک دستگاه‌های اجرایی متعهد) معرفی کرد:
1. کاهش آسیب‌های اجتماعی در انتهای برنامه به 25 درصد میزان کنونی (اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی، کودکان کار و مفاسد اخلاقی)؛
2. کاهش 11 درصدی شیوع و مرگ‌ومیر ناشی از تمام اشکال خشونت نسبت به سال پایه (1395)؛
3. کاهش 25 درصدی اعتیاد نسبت به سال پایه تا پایان برنامه؛
4. کاهش نرخ طلاق به میزان 20 درصد سال پایه؛
5. کنترل افزایش تعداد طلاق به میزان درج‌شده در برنامه ششم توسعه کشور (176هزار)؛
6. افزایش حمایت از معتادان به میزان درج‌شده در برنامه ششم توسعه کشور (یک میلیون و 430 هزار)؛
7. افزایش حمایت از سالمندان به میزان درج‌شده در برنامه ششم توسعه کشور (4 میلیون و 180 هزار).
راه‌اندازی ستاد آسیب‌های اجتماعی
برنامه‌های بالا بیان‌گر اهمیت آسیب‌های اجتماعی برای این وزارتخانه است؛ هرچند پیش از این نیز اقداماتی در این حوزه انجام شده بود که مهم‌ترین آن را می‌توان تشکیل ستاد کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت دانست. 25 خرداد 95 این ستاد به‌صورت رسمی به ریاست دکتر سیدمحمدهادی ایازی در معاونت اجتماعی وزارت بهداشت شکل گرفت و دکتر علی‌اصغر محکی به‌عنوان دبیر ستاد و مسؤول دبیرخانه انتخاب شد. البته فعالیت‌های مربوط به شکل‌گیری این ستاد از اواخر سال 94 شروع شده بود. پس از مدتی در 14 اسفند 95 محکی جای خود را به دکتر محسن شتی داد.
در آن زمان ایازی با تأکید بر اهمیت توجه به آسیب‌های اجتماعی و تأکیدات رهبر انقلاب در این حوزه، تصریح کرد که خوشبختانه ستاد آسیب‌های اجتماعی در این معاونت شکل گرفته و محورها و اولویت‌بندی‌ها نیز مشخص شده است.
در مأموریت‌های محوله به این ستاد موارد زیر آمده است:
1. استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان‌های وابسته و دانشگاه‌های علوم پزشکی در جهت پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی حوزه سلامت در سراسر کشور؛
2. هماهنگی و تعامل با دبیرخانه شورای اجتماعی کشور؛
3. هماهنگی و ارتباط با کارگروه آسیب‌های اجتماعی حوزه سلامت در دانشگاه‌ها؛
4. پیگیری اجرای تکالیف و وظایف محوله در طرح تقسیم کار ملی کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی مصوب شورای اجتماعی کشور و ارایه گزارش؛
5. مستندسازی، رصد و تهیه گزارش‌های دوره‌ای پیشرفت امور.
براساس اظهارات محکی در تیرماه سال گذشته، انسجام فعالیت‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مهم‌ترین علت ایجاد این ستاد در معاونت نوپای اجتماعی بود. طرحی تحت عنوان تقسیم کار ملی برای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی با محوریت شورای اجتماعی کشور برنامه‌ریزی شده و طی آن، برنامه‌های فوق‌العاده‌ای باید توسط دستگاه‌های مختلف برای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی صورت گیرد. به همین منظور ستادی در وزارت بهداشت تحت عنوان ستاد کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی تشکیل شد که وظیفه آن، انسجام فعالیت‌های مربوط به اقدامات پیشگیرانه این آسیب‌ها و استفاده از ظرفیت‌های وزارت بهداشت است.
شاخص‌های دسترسی به خدمات بهداشتی در مناطق حاشیه‌نشین
براساس طرح تقسیم کار ملی برای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی، وزارت بهداشت موظف شده شاخص‌های دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی را در مناطق حاشیه‌نشین تمام کشور ارتقا دهد. همچنین در موضوع اعتیاد نیز باید به‌عنوان دستگاه مشاور عمل کند و برای کاهش نرخ آن، به حمایت بهداشتی از معتادان بهبودیافته و خانواده‌های آن‌ها کمک کند.
همچنین این وزارتخانه در زمینه طلاق، به‌عنوان دستگاه همکار فعالیت می‌کند. ارایه خدمات مشاوره‌ای و آموزش‌های قبل از ازدواج، آموزش مهارت‌های زندگی و تقویت دفاتر مشاوره خانواده بخشی از شرح وظایف وزارت بهداشت در این حوزه است. همچنین وزارت بهداشت باید خدمات بهداشت و درمان را به زندانیان و خانواده آن‌ها ارایه کند.
دستگاه اصلی در بهبود وضعیت اختلالات روانی
وزارت بهداشت در زمینه بهبود وضعیت اختلالات روانی و رفتارهای پرخطر مانند خودکشی به‌عنوان دستگاه اصلی عمل می‌کند و در این راستا موظف به انجام اقداماتی برای کاهش مواردی مانند میزان اختلالات روانی و میزان خودکشی شده است. در حوزه آسیب‌های اجتماعی کودکان نیز به عنوان دستگاه همکار و در مسائل اجتماعی و فرهنگی محیط‌های دانشگاه‌های پزشکی به‌عنوان دستگاه اصلی فعالیت می‌کند.
تشکیل پنج کارگروه در ستاد
ستاد کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت برای رسیدن به اهداف بالا اقدام به راه‌اندازی پنج کارگروه اعتیاد، سلامت روان، حاشیه‌نشینی، طلاق و مسائل محیط‌های دانشجویی کرد. به گفته مسؤولان ستاد، مهم‌ترین اولویت کارگروه اعتیاد، بحث نوزادان متولدشده از زنان معتاد است که با همکاری مؤسسه مهرآفرین ادامه پیدا می‌کند. در همین راستا، به بیمارستان‌ها ابلاغ شد که در صورت مراجعه زنان معتاد باردار مبتلا به HIV، برای جلوگیری از انتقال ویروس به جنین، باید سزارین شوند. همچنین نوزاد بعد از زایمان، سه تا پنج روز در بیمارستان نگه‌داری خواهد شد تا اعتیاد او ترک داده شود؛ چراکه اگر بلافاصله بعد از به‌دنیا آمدن، از شیر مادر خود تغذیه کند، معتاد می‌شود. همچنین بیمارستان باید با سازمان بهزیستی هماهنگ باشد که این نوزادان و مادران تحت پوشش قرار گیرند.
از سویی وزارت بهداشت در زمینه ترک اعتیاد معتادان در مراکز ماده ۱۵ با شهرداری همکاری بین بخشی دارد. شهرداری مطابق ماده ۱۵، معتادان داوطلب ترک را به مراکز ترک اعتیاد انتقال می‌دهد و وزارت بهداشت نیز کارشناسان سلامت را در این مراکز مستقر می‌کند تا با ارایه مراقبت‌های لازم به آن‌ها، چرخه ترک را طی کنند و به زندگی سالم خود بازگردند.
ارایه مشاوره برای کاهش طلاق
اظهارات مسؤولان وزارت بهداشت نشان می‌دهد که این وزارتخانه در حوزه خدمات‌رسانی به حاشیه‌نشینان پایگاه‌های سلامت خدمات بهداشتی را در این مناطق راه‌اندازی کرده و بیش از ۱۰ میلیون نفر حاشیه‌نشین از این طریق خدماتی مانند کنترل بیماری‌های واگیر و بهداشت محیط و واکسیناسیون دریافت می‌کنند. این وزارتخانه در موضوع طلاق موظف به ارایه آموزش مهارت زندگی، مشاوره‌های پیش از ازدواج و همچنین آموزش‌هایی در زمینه کاهش نارضایتی از زندگی مشترک است. در زمینه سلامت روان نیز ۷۰۰ کارشناس سلامت روان، آموزش دیده و جذب سیستم بهداشت شده‌اند. این نیروها که در مراکز سلامت شهرها و حاشیه‌شهرها مستقر هستند، وظیفه ارایه خدمات روان درمانی را برعهده دارند.
چشم‌انداز روشنی برای کنترل اعتیاد وجود ندارد
همچنین تیرماه سال گذشته معاون اجتماعی وزیر بهداشت اعلام کرد که بررسی وضعیت کنونی اعتیاد کشور نشان می‌دهد، که تدابیر اتخاذشده چندان کارگر نیفتاده‌اند و برای کنترل آن نیز چشم‌انداز روشنی وجود ندارد. فراگیرترشدن اعتیاد در میان جوانان از جمله دانشجویان، بالارفتن آمار اعتیاد در میان زنان و از آن مهم‌تر شیوع برخی مواد مخدر صنعتی که روز به روز نیز بر انواع آن‌ها افزوده می‌شود، نمونه‌هایی از آسیب‌های شایع است. با این رویکرد ابتدا باید بپذیریم که مسأله اعتیاد و مصرف موادمخدر، از جمله آسیب‌های مهم اجتماعی در جامعه ماست و باید تلاش کنیم تا تلقی درستی از آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه اعتیاد داشته باشیم تا بتوانیم توجه به‌موقع به آن داشته و مانع از سرعت افزایش شیوع آن شویم. برای تحقق این مهم باید همه دستگاه‌های مربوطه و نیروهای مسؤول با هم همکاری کنند تا به مشکلات ناشی از این پدیده، دامن زده نشود.
لزوم کاهش خودکشی در استان‌های ایلام، لرستان، کرمانشاه و خراسان جنوبی
او حدود یک ماه بعد به اولویت‌های کارگروه سلامت روان پرداخت. به گفته ایازی اولویت اقدام کارگروه سلامت روان، کاهش میزان اضطراب و خودکشی با تأکید بر استان‌های ایلام، لرستان، کرمانشاه و خراسان جنوبی است. در این خصوص، وزارت بهداشت دستگاه اصلی است و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی، شهرداری‌ها، سازمان صدا و سیما، وزارت ورزش و جوانان، جمعیت هلال احمر، سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت امور زنان و خانواده، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دستگاه‌های همکار هستند. همچنین دستگاه‌های دیگری مانند سازمان پزشکی قانونی، وزارت ورزش و جوانان، ناجا، سازمان نظام روانشناسی، سازمان تبلیغات اسلامی و بسیج به عنوان سازمان‌های معین همکاری می‌کنند.
براساس گفته‌های رییس ستاد کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد، در حوزه سلامت روان کارگروه‌های چهارگانه‌ای شامل کارگروه کاهش اختلالات روانی، خلقی - اضطرابی؛ کارگروه ارتقای رضایتمندی از زندگی زناشویی و روابط جنسی مشروع؛ کارگروه توقف رشد میزان خودکشی در کشور؛ و کارگروه نشاط اجتماعی راه‌اندازی شده است.
پیشگیری و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی-هنری
در ادامه شکل‌گیری فعالیت‌های این ستاد، معاون امور اجتماعی وزارت بهداشت در شهریورماه سال گذشته اعلام کرد در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی در حوزه سلامت می‌توان از ظرفیت‌های فرهنگی - هنری مانند فیلم، سریال‌های تلویزیونی، مستند و موسیقی در راستای ارتقای سطح سلامت جامعه استفاده کرد.
آذرماه سال جاری نیز محسن شتی، دبیر ستاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت بهداشت بر لزوم انجام اقدامات پیشگیرانه تأکید کرد. به گفته او باید مداخلات پیشگیرانه را انجام داد و با توجه به اولویت‌بندی و نیاز جامعه، اجرای چنین طرح‌هایی را با تخصیص به‌موقع بودجه جلو انداخت. برای کنترل شیب رشد آسیب‌های اجتماعی باید به تجربیات سایر کشورها هم توجه داشت و در عین حال یک الگوی بومی طراحی کرد. یکی از مسائلی که در مرور مطالعات نظام‌مند مورد توجه قرار گرفته این است که عمده مداخلات مدرسه‌محور ارزیابی اثربخشی نداشته و باید مداخلات پیشگیرانه برای تغییر رفتار و نه فقط نگرش مورد توجه قرار گیرد و اثربخشی طولانی مورد نظر باشد.
براساس اطلاعات منتشرشده در سایت معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، تاکنون 27 جلسه ستاد کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد برگزار شده که جزئیات تصمیمات آن منتشر نشده است. با این وجود شاهد فعالیت‌هایی در زمینه برنامه‌های تعیین‌شده هستیم. در بحث ارتقای شاخص‌های دسترسی به خدمات بهداشتی در مناطق حاشیه‌نشین، پایگاه‌های سلامت در نقاط مختلف شهری، روستایی و حاشیه شهرها راه‌اندازی شده است. البته فعالیت این پایگاه‌ها در مواردی مانند نیروهای فعال در آن مورد انتقاد قرار می‌گیرد. ارایه خدمات مشاوره‌ای و آموزش‌های قبل از ازدواج، آموزش مهارت‌های زندگی و تقویت دفاتر مشاوره خانواده از دیگر اقداماتی است که توسط وزارت بهداشت در حال انجام است. یکی از مهم‌ترین اقدامات این وزارتخانه نیز بحث نوزادان متولدشده از زنان معتاد است. این وزارتخانه در این زمینه ورودی جدی دارد و همان‌طور که در گزارش آمد، نحوه مواجهه با موضوع به بیمارستان‌ها ابلاغ شده است اما یکی از انتقادات در این زمینه زمان‌بر بودن اقدامات قانونی لازم برای ارجاع کودک به بهزیستی است.
