بازی درمانی نوعی از روان درمانی کودکان
است که به آنها کمک می کند تجارب،احساسات و مشکلات خویش را به وسیله بازی
با عروسک ها، اسباب بازیها و دیگر وسایل بازی بیان و برون ریزی کنند. این
کار با راهنمایی و نظارت درمانگری آموزش دیده انجام می شود(کارول،1997)
-
چکیده :
این مقاله با هدف بررسی متون ومقاله های مربوط به بازی و بازی درمانی تعریفبازی درمانی و انواع ان، نظریه های مطرح شده، وسایل بازی و همچنین تاثیر آن بر روی اختلالات مربوطبه کودکان بیش فعال و کودکان اوتیسم و اختلال پس از سانحه و پرخاشگر و کودکان مضطرب بررسی شده و برای کاهش اثرات مشکلات موجود انجام شده است.
-
روش : بررسی به شکل مروری بر متون و شرکت در کارگاههای مربوط با بازی درمانی.
یافته ها و نتیجه گیری : بازی درمانی در کاهش مشکلات اضطرابی ارتباطی در اختلالات اوتیسم و کم توان ذهنی و کودکان بیش فعال و اختلال پس از سانحه و مشکلات رفتاری موثر بوده است. بنابراین در اصلاح مشکلات کودکان با توجه به آموزش والدین و محیط آموزشی و جامعه حائز اهمیت می باشد.
کلیدواژه : بازی، بازی درمانی
-
مقدمه :
بازی با تولد کودک آغاز می گردد و بلافاصله پس از تولد فعالیتهای انطباقی جهت سازگاری با محیط جدید تر ظاهر می شوند. باید توجه داشت که بازی , طبیعی ترین شکل تمایل کودک برای تماس و برخورد با دنیای اطرافش است.
اندیشمندان و علمای تربیتی از صدر اسلام تاکنون بر ضرورت بازی تاکید نموده و باور داشته اند که کودکان حتی باید شغل دلخواه آینده خود را به صورت بازی تمرین کنند و بیابند. در تعلیم و تربیت امروزی، بازی به عنوان یکی از موثرترین وسایل تربیتی شناخته شده است زیرا بازی هم وسیله ای است در خدمت تربیت و کمکی در راه تعلیم و تربیت کودکان و هم از طریق ( بازی درمانی ) می توان به درمان برخی از بیماریهای روانی و مشکلات رفتاری کودکان پرداخت.
قابل ذکر است که بازی , هم به عنوان روش یادگیری و یا تقویت یادگیری و پیشرفت اجتماعی کودک و هم به عنوان وسیله ای برای بیان عواطف و احساسها دارای قابلیت تربیتی و سازندگی قابل توجهی است و به کودک فرصت رشد و بالندگی و خویشتن سازی را می دهد به شرط آنکه مربیان و والدین , کودکان را در انتخاب بازی، آزاد بگذارند تا کودکان آنچه را که نیاز دارند در قالب بازیها و فعالیت ها به دست آورند.
تعریف بازی:
" هرگونه فعالیت جسمی و ذهنی که بصورت اختیاری و خود خواسته توسط کودکان انجام می گیرد بازی نامیده می شود " که در حین بازی میان کودک و درمانگر به وجود می آید سبب اعتماد یا عدم اعتماد کودک نسبت به درمانگر می شود . ضمن بازی می توان از گفتارهای کودک به وجود این حس پی برد.
بازی درمانی نوعی روش درمانی است که برای کودکان مورد استفاده قرار می گیرد و در آن کودکان مشکلات و مسایل خود را در یک سطح خیالی و تصویری به وسیله عروسک ها، گل مجسمه سازی و وسایل دیگر آشکار می نمایند(مک ماهون،2005) بازی درمانی نوعی از روان درمانی کودکان است که به آنها کمک می کند تجارب،احساسات و مشکلات خویش را به وسیله بازی با عروسک ها، اسباب بازیها و دیگر وسایل بازی بیان و برون ریزی کنند. این کار با راهنمایی و نظارت درمانگری آموزش دیده انجام می شود(کارول،1997)
روبین،فاین و واندنبرگ(1983)،عنوان کرده اند برای اینکه فعالیتی را بازی نامید باید 5 ویژگی داشته باشد:
-فرد برای انجام آن دارای انگیزه درونی باشد. به صورت آزادانه انتخاب شود. -خوشایند(لذت بخش) باشد. -واقعیت گریز باشد.
-بازیکن در بازی شرکت فعال داشته باشد. 1-3 انواع بازی: پیاژه(1951) بازیها را به سه دسته مهارتی، نمادین و باقاعده تقسیم می کند. لی(1991) بازیها را به سه دسته تجربه ای،خلاقانه و نمایشی تقسیم می کند.
-
-
مراحل مختلف بازیهای کودک
1- بازیهای انفرادی : کودک در سنین پایین بیشتر وقت خود را به تنهایی بازی کرده و به کودکان دیگری که اطرافش باشند توجهی ندارد . حواس وی متوجه اشیاء و چگونگی آنهاست که معمولا" تا 3 سالگی است.
2- بازیهای اجتماعی و گروهی : در حدود 3 سالگی اغلب کودکان تمایل پیدا می کنند در گروههای کوچک 3 یا 4 نفری بازی کنند . اهمیت این بازیها است که کودک باید آنها را بصورت گروهی انجام دهند.
-
خصوصیات بازی گروهی :
1- بازی در گروه امکان تلاش و فعالیت بیشتر رافراهم می آورد و سبب می شود کودک مهارت های همکاری و مشارکت بادیگران را بیاموزد.
2- کودک درگروه ویژگی های مثبت و منفی رفتار خود را می شناسد و با کمک مشاور اصلاح کند.
3- بازی در گروه نگرانی کودک را کاهش می دهد زیرا سبب می شود او دریابد که کودکان دیگر نیز مشکلاتی مشابه او را دارند.
4- در بازی گروهی کودک رعایت قوانین و همچنین داد و ستد اجتماعی را یاد می گیرد .
5- در گروه کودک رفتار واقعی خود را نشان می دهد به طوری که گاهی برای گرفتن اسباب بازی حمله می کند و گاهی با دیگران دوست می شود.
-
-
فواید بازی:
به کودکان اجازه می دهد احساسات خود را به صورت کارآمد بیان کنند.
به بزرگسالان اجازه می دهد وارد دنیای کودکان شوند و تساوی قدرت موقتی ایجاد شود.
بازی برای کودکان لذت بخش است و اضطراب آنها را کاهش می دهد.
به کودکان فرصت میدهد تا نقش های جدید را بازی کنند و رویکردهای حل مسئله را آزمایش کنند.
باعث بلوغ تکاملی کودک می شود.
ویژگی سمبلیک بازی باعث می شود کودک با خود فراموش شده اش ارتباط برقرار کند و تجارب حسی حرکتی اولیه را تجربه کند.
به کودک کمک می کند مهارت های اجتماعی مورد نیاز را در موقعیت های مختلف کسب کند.
-
عوامل موثر در بازی :
1- جنسیت : بازی پسرها با دخترها متفاوت است .پسرها بیشتر از بازی هایی لذت می برند که نیاز به فعالیت بدنی دارد و دخترها اغلب بازیهای ساکت و آرام را ترجیح می دهند. تا قبل از 8 سالگی کودکان به جنسیت هم بازی خود اهمیت نمی دهند اما در سنین 8 تا 10 سالگی اختلاف بازی میان دو جنس مشخص است و کودکان معمولاً ترجیح می دهند که با همجنس خود بازی کنند به عقیده روان شناسان بازی برای پسران بیشتر وسیله ای برای ابراز وجود خود در برابر دیگران است و برای دختران وسیله ای برای ارتباط برقرار کردن با دیگران است.
2- سن : کودک در هر سن به یک نوع بازی خاص علاقه نشان می دهد مثلا" از تولد تا 3 سالگی بازی انفرادی را دوست دارد و هدف آن شناسایی اندام ها و اشیاء و چگونگی کاربرد آنهاست .
3- هوش: افراد از نظر هوشی به سه گروه الف) تیز هوش ب) متوسط ج ) عقب مانده تقسیم می شوند .
4- کودکان تیزهوش تلاش می کنند از اسباب بازیهایی استفاده کنند که بتوانند با آنها به ابتکار و ابداع دست بزنند و کودکان عقب مانده ذهنی بیشتر به بازیهای انفرادی علاقه دارند .
5- محیط : همه کودکان دنیا بازی می کنند اما نوع بازی آنها از عامل محیط و فرهنگ نیز تاثیر می پذیرد . فرهنگ هر جامعه بر نوع بازی رایج در آن جامعه تاثیر می گذارد.
6- عامل تغذیه و بهداشت : نیروئی که کودک از تغذیه می گیرد در تحریک وی برای بازی نقشی فراوان دارد . کودکی که بر اثر عدم تغذیه کافی از گرسنگی و کمبود ویتامین ها رنج می برد در بازی بهانه گیر , لجباز و غیرفعال است .
-
اَشکال بازی از نظر ژان پیاژه
1. بازیهای تمرینی و تقلیدی : کودک باحرکاتی ساده درمقابل محیط و اطرافیانش واکنش نشان می دهد , کم کم این حرکات ساده معنی و مفهوم پیدا می کند و کودک برای پذیرش بیشتر و ارتباط با دیگران به تقلید حرکات آنها می پردازد.
2. بازیهای نمادی : دراین مرحله حرکات و بازیهایشان براساس یادگیری قبلی شکل می گیرد . آنها حرکات و صداهای حیوانات رادر زمانی که حتی حضور ندارند تقلید می کنند و این حرکات مقدمه بازیهای نمادی است.
3. بازیهای با قاعده : کودک پس از گذرازمرحله بازیهای نمادین وارد مرحله بازیهای باقاعده می شود . این مرحله از حدود 4 سالگی تا 5 سالگی آغاز و در 7 سالگی شکل گرفته و در 11 سالگی به مرحله نهایی خود می رسد.
نظریه های مطرح شده در مورد بازی :
-دیدگاه و نظریه اسلام و دانشمندان اسلامی درباره بازی:
رسول گرامی اسلام (ص) وجود حالت فعال و جوشش را در طفل خردسال نمایانگر فزونی خرد و اندیشه او در بزرگسالی دانسته است. نحوه برخورد پیامبر اکرم (ص) با کودکان از ظرافت ، دقت و روشنی ویژه ای برخوردار بود. امام محمد غزالی در برنامه پیشنهادی خود برای آموزش کودکان ساعاتی از وقت مراکز تعلیم و تربیت را به بازی و ورزش اختصاص می دهد . خواجه نصیر طوسی بازی را وسیله ای برای رفع خستگی از فعالیت های جدی می داند.
-دیدگاه پیـــاژه : پیاژه نظریه پردازی اولیه خود در این زمینه را براساس مشاهده تیله بازی کودکان پی ریخته بود (این بازی درآن زمان در میان اروپاییان رایج بود پیاژه معتقد بود بازی راهی است برای دسترسی به جهان بیرون و لمس آن به گونه ای که با وضع کنونی فرد مطابقت داشته باشد .
وی معتقد بود بازی در رشد کودک نقش اساسی دارد اما کاروی بیشتر درباره چگونگی رشد ذهنی بود.
پیاژه اظهار می دارد رشد شناختی کودک از طریق چهار مرحله عمده است:
-مرحله حسی حرکتی : اولین مرحله ( از زمان تولد تا حدود 18 ماهگی ) در این مرحله نوزادان به تدریج می آموزند که رابطه ای بین اعمال آنها و دنیای خارج وجود دارد. مرحله قبل از عمل کودکان توانایی شکل دادن به تصورات ذهنی از اشیا و حوادث را کسب می کنند ( 18 تا 24 ماهگی)
-مرحله اعمال عینی
دوره اعمال عینی تا سن 11 سالگی ادامه می یابد و شامل بروز بسیاری از مهارت های مهم است . مرحله اعمال رسمی که پیاژه معتقد است بیشتر کودکان در حدود سن 12سالگی وارد آخرین مرحله رشد شناختی یعنی اعمال رسمی می شوند درطی این دوره جنبه های عمده تفکر بزرگسالان ظهور میکند .
نظریه انرژی اضافی : این نظریه را به اسپنسر3 و شیلر 4 نسبت داده می شود . طبق این نظریه بازی صرفا" برای تخلیه انرژی اضافی بدن انجام می شود و هدفی را دنبال نمی کند . اسپنسر همچنین معتقد است که بازی علاوه بر صرف انرژی اضافی برای تقلید از رفتار اطرافیان به ویژه والدین انجام می گیرد.
-
-نظریه پیش تمرین : این نظریه را به کارل گروس 5 نسبت می دهند . وی معتقد است که بازی یک سلسله پیش تمرین است که هدف آن ساختن رفتارهایی است که کودک در بزرگسالی خود به انجام آنها می پردازد .
-نظریه استراحت و رفع خستگی : این نظریه را به لازاروس 6 نسبت می دهند . طبق این نظریه بازی به منظور استراحت و رفع خستگی انجام می گیرد .
-نظریه تکرار فعالیت های اجدادی : بانی این نظریه استانلی هال است وی معتقد است کودکان به بازی می پردازند تا محتوا و صحنه هایی را که اجدادشان ایجاد کرده بودند تجدید کنند . از نظر استانلی هال کودکان ویژگی بازی را به ارث می برند.
-نظریه سوزان ایساکس (1934-1896) ایساکس تحت تاثیر فروبل قرار داشت و بازی راروشی برای بیان احساس می دانست . او معتقد بود که بیشترین یادگیری از سن 7 سالگی آغاز می شود . -نظریه فردریچ فروبل (1852-1782) فروبل کارخود رااز مهدکودک آغاز کرد . نظریه های او درباره پرورش کودک و مراقبت از او درسال های نخست کودکی هنوز مطرح است . migna.ir او معتقد بود که بچه ها ضمن بازی یاد می گیرند و یادگیری هنگامی نتیجه بخش است که کودک به بازیهای خیالی که او را وادار به فکرکردن می کند می پردازد . از نظر فروبل باارزش ترین فعالیت ها، فعالیتهای خارج از خانه و همچنین بازی های سازنده مانند هنر – صنایع دستی – موسیقی و.... است .
-نظریه ژان ژاک روسو روسو براهمیت نقش بازی در درک کودک تاکید داشت وی معتقد بود که باید به کودک احترام گذاشت.
-
-اهداف بازی درمانی:
سطح 1: اهداف پایه
سطح 2: اهداف والد
سطح 3: اهداف مشاور
سطح 4: اهداف کودک
-
-ویژگی های رابطه کودک – مشاور:
برقراری تماس و ارتباط میان دنیای کودک و مشاور
منحصر به فرد بودن
ایمن بودن
قابل اعتماد بودن
غیر مداخله کننده بودن
با هدف بودن
-
-ویژگی های مشاور:
موافق باشد
در تماس با کودک درونی خود باشد
پذیرنده باشد
از نظر عاطفی فاصله بگیرد
-
ویژگی های اتاق بازی درمانی:
ضد صدا باشد
نور و دمای مناسب داشته باشد
دارای حداقل یک پنجره باشد
وجود سینک (لگن دستشویی)
کف اتاق پوشش نرم داشته باشد
وجود آینه یکطرفه در صورت امکان
وجود دوربین فیلمبرداری در صورت امکان
-
- عواملی که در انتخاب وسایل ارتباطی یا فعالیت ها مهم هستند:
سن رشدی کودک
مشاوره فردی است یا گروهی
اهداف مشاوره فعلی
-
- محدودیت های بازی درمانی:
گینات معتقد است محدودیت ها به چند دلیل باید اعمال شوند:
تخلیه هیجانی به کانالهای سمبلیک
انتقال پذیرش، همدلی و احترام به کودک در سراسر درمان
امنیت جسمی و روانی کودکان و درمانگر
محدودیت هایی که کنترل ایگو را قوت می بخشند
محدودیت به دلایل قانونی،اخلاقی و اجتماعی
محدودیت های مالی
-
فرایند درمان کودک :
1- مرحله ارزیابی مقدماتی
2- درمان کودک
3- توجه به مسایل محیطی
4-مرور نتایج درمانی
-
مراحل ارزیابی مقدماتی:
الف- دریافت اطلاعات ارجاع
ب- بستن قرارداد با والدین
-
درمــــان کودک :
ارتباط با کودک
درخواست از کودک برای گفتن داستانش
قادر ساختن کودک برای گفتن داستانش
حل مسائل
قدرت دادن به کودک
-
-توجه به مسائل محیطی:
الف- مطرح کردن سیستم ها
ب- بازخورد به منابع ارجاعی
ج- کار آموزشی در صوت لزوم
-
مرور نتایج درمانی:
سنجش و ارزیابی پایانی
خاتمه دادن به درمان
-
مهارت های مشاوره با کودک :
برقراری ارتباط با کودک
مشاهده کودک
شنونده فعال بودن
استفاده از وسایل ارتباطی
مواجهه با مقاومت و انتقال
برخورد با عقاید نامناسب یا خود ویرانگر
کشف انتخابها و اختیارات
تمرین و تجربه رفتارهای جدید
اختتام مشاور
-
-هدف درمانگر از انتخاب وسایل بازی و نوع بازی:
1- تشخیص
2- درمان
-
وسایل بازی :
1- استفاده از حیوانات کوچک اسباب بازی :
اهداف استفاده : قادر ساختن کودک برای داستان گویی کشف روابط گذشته، حال و آینده با دیگران دستیابی به درکی کاملتر در مورد موقعیتش در خانواده کشف ترسهای مربوط به روابط آتی اش خیالپردازی در مورد روابط احتمالیش در آینده کشف راه حل های احتمالی برای مشکلات ارتباطی
-
2- جعبه شن :
اهداف: کشف وقایع خاص در گذشته،حال و آینده کشف موضوعات و مباحث مرتبط با این وقایع نمایش چیزهایی که برای کودک قابل پذیرش نیستند یا نبودند دستیابی به یک درک شناختی از عناصر اصلی حوادث و وقایع پیش آمده در زندگیش یکجا آوردن موضوعات متضاد با هم ایجاد تغییر در داستانش تجربه احساسات قدرت از طریق تظاهرات جسمی و فیزیکی کسب تسلط بر روی وقایع و موضوعات گذشته و حال پیدا کردن راه حل در مورد موضوعات از طریق افزایش آگاهی
-
3- سفر خیالی : اهداف: کشف وقایع خاص در گذشته،حال و آینده کشف موضوعات و مباحث مرتبط با این وقایع نمایش چیزهایی که برای کودک قابل پذیرش نیستند یا نبودند دستیابی به یک درک شناختی از عناصر اصلی حوادث و وقایع پیش آمده در زندگیش یکجا آوردن موضوعات متضاد با هم ایجاد تغییر در داستانش تجربه احساسات قدرت از طریق تظاهرات جسمی و فیزیکی کسب تسلط بر روی وقایع و موضوعات گذشته و حال پیدا کردن راه حل در مورد موضوعات از طریق افزایش آگاهی
-
4- عروسک های دستی و اسباب بازی های نرم : کشف وقایع خاص در گذشته،حال و آینده کشف موضوعات و مباحث مرتبط با این وقایع نمایش چیزهایی که برای کودک قابل پذیرش نیستند یا نبودند دستیابی به یک درک شناختی از عناصر اصلی حوادث و وقایع پیش آمده در زندگیش یکجا آوردن موضوعات متضاد با هم ایجاد تغییر در داستانش تجربه احساسات قدرت از طریق تظاهرات جسمی و فیزیکی کسب تسلط بر روی وقایع و موضوعات گذشته و حال پیدا کردن راه حل در مورد موضوعات از طریق افزایش آگاهی
-
5- بازی نمادین : نقش مشاور در بازی های تجسمی : بازی موازی بازی شریکی مربیگری در بازی تسهیل گری در بازی
-
-بازی برای کودکان کم توان ذهنی :
کم توانی ذهنی بر اساس دهمین ویرایش انجمن آمریکایی کم توانی رشدی و ذهنی آمریکا AAIDD 2002) به ناتوانی ای اطلاق می شود که با محدودیت های معنا دار در کارکردهای هوشی و رفتار سازشی همراه است؛ به گونه ای که رفتار سازشی در زمینه مفهومی، اجتماعی، و عملی متبلور شود. این ناتوانی قبل از سن 18 سالگی به وجود می آید. (اسکِلاک و دیگران،2007)
کودک کم توان ذهنی با مشکللات و ناتوانی های عدیده ای مواجه است که می تواند به نوبه خود، خانواده و فرد ناتوان را به شدت متاثر نماید.
این مشکلات و ناتوانی ها مواردی چون:
.اختلالات کلینیکی مانند فلج مغزی، اختلالات تشنجی، شخصیت شبه صرع (کلی، استیفن ، برودی ، 2004).
.اختلالات روانی- رفتاری چون هرزه خواری و بازگشت مواد غذایی (اُرسماند ، سِلتزر ، کراس ، و هانگ ، 2003)
.اختلالات خواب (دیدن و سایگافز ، 2001)
.رفتارهای خود آزارگرایانه (سایمونز ، دمیس ، تامپسون ، 2000)،
.اقدام به خودکشی و اختلالات عاطفی، را در بر می گیرد، که شدت این اختلالات بسته به ضریب هوشی بیمار متفاوت است. (دکر ، کوت وندرانِد ، و ورهوست ، 2002). سایت میگنا
به نظر می رسد برای کودکان کم توان ذهنی که کم توجهی یکی از مشکلات اصلی در آموزش و یادگیری آن ها محسوب می شود، به انضمام بسیاری مشکلات عاطفی و هیجانی دیگر که زنجیروار در پی این کاستی می آید، بازی درمانی روش مناسبی باشد. بازی نه تنها رشد طبیعی کودک را تسهیل می کند، همچنین توانایی کاهش رفتارهای غیر عادی را نیز به دنبال دارد (سلمان ، 2007).
بازی درمانگری مبتنی بر اصول روان پویشی و تحولی، به منظور کمک به کاهش استیصال هیجانی کودک از خلال استفاده از اسباب بازی به کودک کمک می نماید. کودک از طریق بازی به تخلیه هیجانی، برون ریزی و رها سازی هیجانات می پردازد ومشکلات عاطفی و هیجانی خویش را در خلال بازی حل می کند، بی آن که نیازی به زبان و بیان داشته باشد (واتسون، 2007).
وی با استفاده از بروز احساساتش، واکنش ها و رفتارهای مناسب را می آموزد و به یک فهم درستی از توانایی ها و نقاط قوت خویش دست می یابد. بازی وسیله ای نیرومند برای مداخلات درمانی است که ذاتا موجب تسهیل در جریان درمان میشود (سلمان، 2007).
-
-اثر گل بازی بر اضطراب کودکان بی سرپرست :
اختلال های اضطرابی از جمله اختلال های شایع دوران کودک است (بیدل و ترنر، 2005)، و از آن جایی که دوران کودکی نقش حساس و تعیین کننده در بهداشت روانی و سلامت فرد در آینده دارد، لذا توجه به این دوران با اهمیت است.
وجود تعارضات، اختلافات و نابسامانی های روانی دراین سنین را از عوامل اساسی در بروز مشکلات و بیماری های مختلف در سراسر زندگی دانسته اند (میرزا بیگی، 1382).
از عوامل موثر بروز اضطراب کودکان رفتارهای والدین کودکان، که در کودکان ایجاد اضطراب می کند:
1- کنترل بیش از حد والدین
2- حمایت مفرط
3- الگو قراردادن برداشت از اضطراب
4- تحمیل یا تشویق رفتار اجتنابی
5- رد یا انتقاد کودک
6- ناسازگاری می باشد. (لاست ، رحمتی، 1386)
-
در راستای شیوه های اثر بخش برای درمان اختلال های اضطرابی کودکی می توان از بازی و بازی درمانی استفاده کرد. بازی طبیعی ترین شکل تمایل کودک برای تماس و برخورد با دنیای اطرافش است (مصلحی و همکاران، 1384، ص 106).
فعالیت بازی در واقع تلاش کودک برای کنار آمدن با محیط است که از طریق او در میابد و دنیا را درک می کند مشکلاتی را که کودکان تجربه می کنند جدای از آنها ست بنا بر این بازی درمانی به کودک در کاهش مشکلات کمک می کند (لندرث ، ترجمه آرین، 1384).
از همان ابتدا در بازی درمانی، گِل همیشه به عنوان یک وسیله ضروری برای درمانگران، مورد توجه بوده است. مشاوران از گل استفاده می کنند تا بتوانند توسط آن درابطه با کودک، او را از حالت اختلال و آشفتگی به حالت نرمال انتقال دهند (موستک ، 1953).
بچه ها بسیار از درگیری های عاطفی تجربیات و اضطراب های حل نشده را از طریق گل بازی هدایت نشده آشکار خواهند کرد. درمانگر در بازی بی رهنمود با گل باید صبور باشد و از مهارتهای به دست آمده بالینی استفاده کند، نه تنها از موضوعات مهم بالینی، بلکه انتظار تفاوتهای زیادی را می توان از طریق مراحل بازی بیانگر، مخصوصاً بازی با گل مشاهده کرد (موستک ، 1953)
با توجه به اینکه اضطراب کودکان آثار و عواقب جبران ناپذیری بر جسم وروان، و عملکرد اجتماعی کودک دارد (بارگلی و همکاران، ترجمه توکلی زاده، 1383)، و گل رس ماده ای عالی، به علت خواص طبیعی اش برای کودکان تحیک کننده و جذاب است. کا با گ رس موجب تخلیه و پالایش روانی کودک می گردد (گلدارد، گلدارد، ارجمندی، 1387).
-
بازیهای مربوط به اختلال ADHD
-پیدا کردن چیزها غیر طبیعی در عکس
-بازی زنگ ساعت، یکی از مشکلات کودکان این است که در انجام تکالیف زماندار مشکل دارند. برای اجرای این بازی به یک زمان سنج، ژتون بازی، وسایل نقاشی،قطعات قالبی، و چند کتاب ساده نیاز داریم. اگر کودک در مدت زمان تعیین شده تکلیف مورد نظر را انجام دهد ژتون دریافت میکند و با تعویض ژتونها می تواند یک اسباب بازی کوچک به دست بیاورد.
-
بازی های مورد نیاز برای بهبود مهارت برنامه ریزی
بازی مازها
داستان گویی با مازها
بازی نظم دهی
بازی های نوبتی
بازی خط خطی کردن
گروه سنی مناسب 4 سال به بالاست.
مواد مورد نیاز:گچ، قلم های رنگی،ماژیک های مخصوص، کاغذ و یک سطح سخت که همه بازیکنها هم روی آن نقاشی کنند و هم بتوانند دور آن بنشینند.
اهداف درمان: افزایش عزت نفس، افزایش توانایی تمرکز و توجه، افزایش رفتارهای شایسته و باارزش نسبت به دیگران، افزایش توانایی نوبت دادن و صبور بودن وقتی که نوبت مراجع نیست، بالا بردن توانایی لذت بردن از فعالیت های دقیق، تدارک فرصت هایی برای خانواده در انجام فعالیت های خلاق و لذت بخش با یکدیگر.
کاربـــردها: اختلالADHD، اختلال استرس پس از سانحه، ناهنجاری های خانوادگی.
-
بازیهای مربوط به اختلال اوتیسم :
اوتیسم اختلالی است که از هر ده هزار کودک،10-15 نفر به آن مبتلا می شوند. کودکان اوتیسم در سه جنبه رفتارهای اجتماعی،ارتباط کلامی و فعالیت ها و علائق مشکل دارند.
1. پرتاب توپ به هوا
2. استفاده از تابلوها ارتباطی
3. کارتهای موقعیت احساسی
-
اهداف :
تمرکز و توجه به موضوعات خاص،تا این موضوعات کشف شوند.
توجه به روشهای جدید تفکر و رفتار.
کشف،دریافت و ایجاد مهارت های حل مساله و تصمیم گیری
در اختیار گذاشتن انتخاب های مختلف برای مطلع شدن از نحوه پاسخگویی کودک به موقعیت ها و حوادث اجتماعی خاص.
تشخیص میان رفتارهای قدیم و جدید.
تایید و تقویت مفاهیم، ایده ها، عقاید و رفتارهایی که در طول جلسات مشاوره کشف و یا مطرح شده اند.
تهیه برنامه ای که کودک بتواند مهارت های آموخته شده را به محیطش تعمیم دهد.
-
انواع بازیها برای اختلال اوتیسم
بازی چرخ احساس
بازی کارتهای موقعیت احساسی
بازی احساس یاب
کاربرگ حدس بزن چیه
کاربرگ بدن شما
کاربرگ پیدا کردن یک احساس
-
بازی درمانی با کودکان پرخاشگر :
بازی برج خشم
بازی عصبانیت
تاثیر موجی
کاربرگ حل تعارضات
-
بازی درمانی کودکان PTSD
بازی درک احساس
نقشه مسیر
بخشی از گذشته
-
نتیجه گیری :
بازی به اندازه تغذیه صحیح و احساس امنیت و صمیمیت برای رشد کودک مهم و ضروری است. بازی کردن فرصتی فراهم می کند تا مهارتهای بدنی نادرست اصلاح شود و همچنین درتامین و حفظ سلامت جسمی کودک نیز موثر است .بازی عاملی است که به رشد تفکرات و خلاقیت های کودک کمک می کند . فراهم کردن زمینه ای برای تمرین مهارت های اجتماعی، عمل کردن به عنوان دریچه ای برای ابراز احساسات و فراهم کردن فرصتی مناسب برای درک ارزش ها از فواید بازی است . مطمئن بودن از اینکه کودک از بینش و زمان کافی برای بازی برخوردار است و این بازی مناسب مرحله رشد اوست . شرطی لازم برای انتخاب نوع بازی است .
بطورکلی بازی از مهم ترین عوامل در تربیت اخلاقی کودک به حساب می آید کودک یاد می گیرد که اگر بخواهد فرد قابل قبول در اجتماع و مورد احترام برای دیگران باشد باید خوش اخلاقt درستکار و حقیقت بین باشد . شادی کودکان بیشتر ناشی از بکارگیری امکانات و توانمندیهای موجود و کسب موفقیتهای آنی و زودگذر است.
بوسیله بازی است که کودک از سرگرمی و بکارگیری حواس خود احساس شادمانی و لذت می کند . در واقع بازی نوعی ورزش ساده محسوب می شود که سلامت بدنی کودک را تامین می کند . در تنظیم عمل دفع , تسریع گردش خون , نرمی مفاصل و پرورش و تقویت سلسله اعصاب نیز موثر است.
-
-
تهیه کننده و گردآوری: اختصتصی میگنــا
-
-
. منابع فارسی :
-احمدوند، محمدعلی (1372) روان شناسی بازی , دانشگاه پیام نور چاپ اول
-اندرث .ل . بازی درمانی ترجمه خدیجه آرین انتشارات اطلاعات
-پارسا ، محمد . روانشناسی رشد . انتشارات بعثت
-پیاژه ، ژان . روانشناسی کودک ترجمه دکتر زینت توفیق
-تامپسون ،چارلز؛ رادلف، لیندا. (1378).بازی درمانی(ترجمه:شروین ،شمالی). مجله تربیت ،شماره هفتم.
-جلالی، مهدی.(1352).روانشناسی کودک. چاپ ششم. تهران:امیرکبیر.
-حمیرا قزوینی نژاد (کلیات بازی درمانی – انتشارات آییژ سال 1387)
-راجرز،کارل.(1951). مشاوره و روان درمانی مراجع محوری. ترجمه: سید عبدالله احمدی قلعه. تهران: انتشارات فراروان.1382.
-راینک، مارک. ای؛ داتیلیو،فرانک. ام؛ فریمن، آرتور.(1380). شناخت درمانی در کودکان و نوجوانان (ترجمه: علاقبند راد، جواد. فرهی، حسن). تهران: انتشارات بقعه.
-
-زیبنده مصلحی و همکاران (درباره رشد و آموزش کودکان چه می دانید ؟ ازتولد تا 6 سالگی سال 1384)هیگارد ( زمینه روانشناسی هیگارد جلد اول )
-
سایت مرکز آموزشی نیایش قوچان(علمی _آموزشی). بازی درمانی.
-شریدان، مری دوروتی (ترجمه رضا توکلی و همکاران ، 1382) بازی و رشد کودکان، تهران: رشد،چاپ دوم. شعاری نژاد،علی اکبر.(1375). فرهنگ علوم رفتاری. تهران:انتشارات امیر کبیر.
-عبدالله شفیع آبادی (فنون و روشهای مشاوره – انتشارات رز سال 1372)
-ل . کرمن (نقاشی کودکان ترجمه دادستان و منصور انتشارات دریا )
-مریم سیف نراقی و عزت اله نادری ( اختلالهای رفتاری کودکان )
-هایده موثقی (روانشناسی بازی انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج سال 1380)
-سیامک رضا مهجور (روانشناسی بازی چاپ پنجم )
-
منابع انگیسی:
Allan , J. , & Berry , p. (1987). Sandplay. Elementary School guidance & counseling , 21,300-306.
-
Berkowitz , D.(2005). Perceived efficacy of play therapy as a treatment modality in schools.
-
Brody , v.A. (1992). The dialogue of touch: Developmental play therapy. International journal of play therapy , 1(1) , 21-30.
-
Christensen,T.M.(2003). Introduction to play therapy. [Handout]. Newor Leans,LA:Author.
-
Erikson, E.H.(1965).Childhood and society, Harmondsworth: Penguin. Green , E.(2005).
-
Elementary school children's perceptions of the process of counseling with School counselors who utilize play therapy techniques. Kottman,T.(2003). Partners in play: An Adlerian approach to play therapy (2nd ed.).Alexandria , VA:American Counseling association.
-
Carroll, J.(1997). Introduction to therapy through play: practical help for troubled children, Oxford: Blackwell Scientific.www.migna.ir.
Chethik, Morton.( 2000).Techniques of child therapy.2nd edition. New York:The Guilford Press,. Davis, G.(1976).Childhood and history in America.New York ;psychohistory press. Hughes, F.P.(eds).(1989).Child sexual abuse listening hearing and validating the experiences of children.Loodon: Longman.York:Basic books.
-
Knapp&Jackson.(Eds.).(1998).A parent 's guide to filial therapy vant fleet:A source book(vol.16
-
چکیده :
این مقاله با هدف بررسی متون ومقاله های مربوط به بازی و بازی درمانی تعریفبازی درمانی و انواع ان، نظریه های مطرح شده، وسایل بازی و همچنین تاثیر آن بر روی اختلالات مربوطبه کودکان بیش فعال و کودکان اوتیسم و اختلال پس از سانحه و پرخاشگر و کودکان مضطرب بررسی شده و برای کاهش اثرات مشکلات موجود انجام شده است.
-
روش : بررسی به شکل مروری بر متون و شرکت در کارگاههای مربوط با بازی درمانی.
یافته ها و نتیجه گیری : بازی درمانی در کاهش مشکلات اضطرابی ارتباطی در اختلالات اوتیسم و کم توان ذهنی و کودکان بیش فعال و اختلال پس از سانحه و مشکلات رفتاری موثر بوده است. بنابراین در اصلاح مشکلات کودکان با توجه به آموزش والدین و محیط آموزشی و جامعه حائز اهمیت می باشد.
کلیدواژه : بازی، بازی درمانی
-
مقدمه :
بازی با تولد کودک آغاز می گردد و بلافاصله پس از تولد فعالیتهای انطباقی جهت سازگاری با محیط جدید تر ظاهر می شوند. باید توجه داشت که بازی , طبیعی ترین شکل تمایل کودک برای تماس و برخورد با دنیای اطرافش است.
اندیشمندان و علمای تربیتی از صدر اسلام تاکنون بر ضرورت بازی تاکید نموده و باور داشته اند که کودکان حتی باید شغل دلخواه آینده خود را به صورت بازی تمرین کنند و بیابند. در تعلیم و تربیت امروزی، بازی به عنوان یکی از موثرترین وسایل تربیتی شناخته شده است زیرا بازی هم وسیله ای است در خدمت تربیت و کمکی در راه تعلیم و تربیت کودکان و هم از طریق ( بازی درمانی ) می توان به درمان برخی از بیماریهای روانی و مشکلات رفتاری کودکان پرداخت.
قابل ذکر است که بازی , هم به عنوان روش یادگیری و یا تقویت یادگیری و پیشرفت اجتماعی کودک و هم به عنوان وسیله ای برای بیان عواطف و احساسها دارای قابلیت تربیتی و سازندگی قابل توجهی است و به کودک فرصت رشد و بالندگی و خویشتن سازی را می دهد به شرط آنکه مربیان و والدین , کودکان را در انتخاب بازی، آزاد بگذارند تا کودکان آنچه را که نیاز دارند در قالب بازیها و فعالیت ها به دست آورند.
تعریف بازی:
" هرگونه فعالیت جسمی و ذهنی که بصورت اختیاری و خود خواسته توسط کودکان انجام می گیرد بازی نامیده می شود " که در حین بازی میان کودک و درمانگر به وجود می آید سبب اعتماد یا عدم اعتماد کودک نسبت به درمانگر می شود . ضمن بازی می توان از گفتارهای کودک به وجود این حس پی برد.
بازی درمانی نوعی روش درمانی است که برای کودکان مورد استفاده قرار می گیرد و در آن کودکان مشکلات و مسایل خود را در یک سطح خیالی و تصویری به وسیله عروسک ها، گل مجسمه سازی و وسایل دیگر آشکار می نمایند(مک ماهون،2005) بازی درمانی نوعی از روان درمانی کودکان است که به آنها کمک می کند تجارب،احساسات و مشکلات خویش را به وسیله بازی با عروسک ها، اسباب بازیها و دیگر وسایل بازی بیان و برون ریزی کنند. این کار با راهنمایی و نظارت درمانگری آموزش دیده انجام می شود(کارول،1997)
روبین،فاین و واندنبرگ(1983)،عنوان کرده اند برای اینکه فعالیتی را بازی نامید باید 5 ویژگی داشته باشد:
-فرد برای انجام آن دارای انگیزه درونی باشد. به صورت آزادانه انتخاب شود. -خوشایند(لذت بخش) باشد. -واقعیت گریز باشد.
-بازیکن در بازی شرکت فعال داشته باشد. 1-3 انواع بازی: پیاژه(1951) بازیها را به سه دسته مهارتی، نمادین و باقاعده تقسیم می کند. لی(1991) بازیها را به سه دسته تجربه ای،خلاقانه و نمایشی تقسیم می کند.
-
مراحل مختلف بازیهای کودک
1- بازیهای انفرادی : کودک در سنین پایین بیشتر وقت خود را به تنهایی بازی کرده و به کودکان دیگری که اطرافش باشند توجهی ندارد . حواس وی متوجه اشیاء و چگونگی آنهاست که معمولا" تا 3 سالگی است.
2- بازیهای اجتماعی و گروهی : در حدود 3 سالگی اغلب کودکان تمایل پیدا می کنند در گروههای کوچک 3 یا 4 نفری بازی کنند . اهمیت این بازیها است که کودک باید آنها را بصورت گروهی انجام دهند.
-
خصوصیات بازی گروهی :
1- بازی در گروه امکان تلاش و فعالیت بیشتر رافراهم می آورد و سبب می شود کودک مهارت های همکاری و مشارکت بادیگران را بیاموزد.
2- کودک درگروه ویژگی های مثبت و منفی رفتار خود را می شناسد و با کمک مشاور اصلاح کند.
3- بازی در گروه نگرانی کودک را کاهش می دهد زیرا سبب می شود او دریابد که کودکان دیگر نیز مشکلاتی مشابه او را دارند.
4- در بازی گروهی کودک رعایت قوانین و همچنین داد و ستد اجتماعی را یاد می گیرد .
5- در گروه کودک رفتار واقعی خود را نشان می دهد به طوری که گاهی برای گرفتن اسباب بازی حمله می کند و گاهی با دیگران دوست می شود.
-
-
فواید بازی:
به کودکان اجازه می دهد احساسات خود را به صورت کارآمد بیان کنند.
به بزرگسالان اجازه می دهد وارد دنیای کودکان شوند و تساوی قدرت موقتی ایجاد شود.
بازی برای کودکان لذت بخش است و اضطراب آنها را کاهش می دهد.
به کودکان فرصت میدهد تا نقش های جدید را بازی کنند و رویکردهای حل مسئله را آزمایش کنند.
باعث بلوغ تکاملی کودک می شود.
ویژگی سمبلیک بازی باعث می شود کودک با خود فراموش شده اش ارتباط برقرار کند و تجارب حسی حرکتی اولیه را تجربه کند.
به کودک کمک می کند مهارت های اجتماعی مورد نیاز را در موقعیت های مختلف کسب کند.
-
1- جنسیت : بازی پسرها با دخترها متفاوت است .پسرها بیشتر از بازی هایی لذت می برند که نیاز به فعالیت بدنی دارد و دخترها اغلب بازیهای ساکت و آرام را ترجیح می دهند. تا قبل از 8 سالگی کودکان به جنسیت هم بازی خود اهمیت نمی دهند اما در سنین 8 تا 10 سالگی اختلاف بازی میان دو جنس مشخص است و کودکان معمولاً ترجیح می دهند که با همجنس خود بازی کنند به عقیده روان شناسان بازی برای پسران بیشتر وسیله ای برای ابراز وجود خود در برابر دیگران است و برای دختران وسیله ای برای ارتباط برقرار کردن با دیگران است.
2- سن : کودک در هر سن به یک نوع بازی خاص علاقه نشان می دهد مثلا" از تولد تا 3 سالگی بازی انفرادی را دوست دارد و هدف آن شناسایی اندام ها و اشیاء و چگونگی کاربرد آنهاست .
3- هوش: افراد از نظر هوشی به سه گروه الف) تیز هوش ب) متوسط ج ) عقب مانده تقسیم می شوند .
4- کودکان تیزهوش تلاش می کنند از اسباب بازیهایی استفاده کنند که بتوانند با آنها به ابتکار و ابداع دست بزنند و کودکان عقب مانده ذهنی بیشتر به بازیهای انفرادی علاقه دارند .
5- محیط : همه کودکان دنیا بازی می کنند اما نوع بازی آنها از عامل محیط و فرهنگ نیز تاثیر می پذیرد . فرهنگ هر جامعه بر نوع بازی رایج در آن جامعه تاثیر می گذارد.
6- عامل تغذیه و بهداشت : نیروئی که کودک از تغذیه می گیرد در تحریک وی برای بازی نقشی فراوان دارد . کودکی که بر اثر عدم تغذیه کافی از گرسنگی و کمبود ویتامین ها رنج می برد در بازی بهانه گیر , لجباز و غیرفعال است .
-
اَشکال بازی از نظر ژان پیاژه
1. بازیهای تمرینی و تقلیدی : کودک باحرکاتی ساده درمقابل محیط و اطرافیانش واکنش نشان می دهد , کم کم این حرکات ساده معنی و مفهوم پیدا می کند و کودک برای پذیرش بیشتر و ارتباط با دیگران به تقلید حرکات آنها می پردازد.
2. بازیهای نمادی : دراین مرحله حرکات و بازیهایشان براساس یادگیری قبلی شکل می گیرد . آنها حرکات و صداهای حیوانات رادر زمانی که حتی حضور ندارند تقلید می کنند و این حرکات مقدمه بازیهای نمادی است.
3. بازیهای با قاعده : کودک پس از گذرازمرحله بازیهای نمادین وارد مرحله بازیهای باقاعده می شود . این مرحله از حدود 4 سالگی تا 5 سالگی آغاز و در 7 سالگی شکل گرفته و در 11 سالگی به مرحله نهایی خود می رسد.
-دیدگاه و نظریه اسلام و دانشمندان اسلامی درباره بازی:
رسول گرامی اسلام (ص) وجود حالت فعال و جوشش را در طفل خردسال نمایانگر فزونی خرد و اندیشه او در بزرگسالی دانسته است. نحوه برخورد پیامبر اکرم (ص) با کودکان از ظرافت ، دقت و روشنی ویژه ای برخوردار بود. امام محمد غزالی در برنامه پیشنهادی خود برای آموزش کودکان ساعاتی از وقت مراکز تعلیم و تربیت را به بازی و ورزش اختصاص می دهد . خواجه نصیر طوسی بازی را وسیله ای برای رفع خستگی از فعالیت های جدی می داند.
-دیدگاه پیـــاژه : پیاژه نظریه پردازی اولیه خود در این زمینه را براساس مشاهده تیله بازی کودکان پی ریخته بود (این بازی درآن زمان در میان اروپاییان رایج بود پیاژه معتقد بود بازی راهی است برای دسترسی به جهان بیرون و لمس آن به گونه ای که با وضع کنونی فرد مطابقت داشته باشد .
وی معتقد بود بازی در رشد کودک نقش اساسی دارد اما کاروی بیشتر درباره چگونگی رشد ذهنی بود.
پیاژه اظهار می دارد رشد شناختی کودک از طریق چهار مرحله عمده است:
-مرحله حسی حرکتی : اولین مرحله ( از زمان تولد تا حدود 18 ماهگی ) در این مرحله نوزادان به تدریج می آموزند که رابطه ای بین اعمال آنها و دنیای خارج وجود دارد. مرحله قبل از عمل کودکان توانایی شکل دادن به تصورات ذهنی از اشیا و حوادث را کسب می کنند ( 18 تا 24 ماهگی)
-مرحله اعمال عینی
دوره اعمال عینی تا سن 11 سالگی ادامه می یابد و شامل بروز بسیاری از مهارت های مهم است . مرحله اعمال رسمی که پیاژه معتقد است بیشتر کودکان در حدود سن 12سالگی وارد آخرین مرحله رشد شناختی یعنی اعمال رسمی می شوند درطی این دوره جنبه های عمده تفکر بزرگسالان ظهور میکند .
نظریه انرژی اضافی : این نظریه را به اسپنسر3 و شیلر 4 نسبت داده می شود . طبق این نظریه بازی صرفا" برای تخلیه انرژی اضافی بدن انجام می شود و هدفی را دنبال نمی کند . اسپنسر همچنین معتقد است که بازی علاوه بر صرف انرژی اضافی برای تقلید از رفتار اطرافیان به ویژه والدین انجام می گیرد.
-
-نظریه پیش تمرین : این نظریه را به کارل گروس 5 نسبت می دهند . وی معتقد است که بازی یک سلسله پیش تمرین است که هدف آن ساختن رفتارهایی است که کودک در بزرگسالی خود به انجام آنها می پردازد .
-نظریه استراحت و رفع خستگی : این نظریه را به لازاروس 6 نسبت می دهند . طبق این نظریه بازی به منظور استراحت و رفع خستگی انجام می گیرد .
-نظریه تکرار فعالیت های اجدادی : بانی این نظریه استانلی هال است وی معتقد است کودکان به بازی می پردازند تا محتوا و صحنه هایی را که اجدادشان ایجاد کرده بودند تجدید کنند . از نظر استانلی هال کودکان ویژگی بازی را به ارث می برند.
-نظریه سوزان ایساکس (1934-1896) ایساکس تحت تاثیر فروبل قرار داشت و بازی راروشی برای بیان احساس می دانست . او معتقد بود که بیشترین یادگیری از سن 7 سالگی آغاز می شود . -نظریه فردریچ فروبل (1852-1782) فروبل کارخود رااز مهدکودک آغاز کرد . نظریه های او درباره پرورش کودک و مراقبت از او درسال های نخست کودکی هنوز مطرح است . migna.ir او معتقد بود که بچه ها ضمن بازی یاد می گیرند و یادگیری هنگامی نتیجه بخش است که کودک به بازیهای خیالی که او را وادار به فکرکردن می کند می پردازد . از نظر فروبل باارزش ترین فعالیت ها، فعالیتهای خارج از خانه و همچنین بازی های سازنده مانند هنر – صنایع دستی – موسیقی و.... است .
-نظریه ژان ژاک روسو روسو براهمیت نقش بازی در درک کودک تاکید داشت وی معتقد بود که باید به کودک احترام گذاشت.
-
-اهداف بازی درمانی:
سطح 1: اهداف پایه
سطح 2: اهداف والد
سطح 3: اهداف مشاور
سطح 4: اهداف کودک
-
-ویژگی های رابطه کودک – مشاور:
برقراری تماس و ارتباط میان دنیای کودک و مشاور
منحصر به فرد بودن
ایمن بودن
قابل اعتماد بودن
غیر مداخله کننده بودن
با هدف بودن
-
-ویژگی های مشاور:
موافق باشد
در تماس با کودک درونی خود باشد
پذیرنده باشد
از نظر عاطفی فاصله بگیرد
-
ویژگی های اتاق بازی درمانی:
ضد صدا باشد
نور و دمای مناسب داشته باشد
دارای حداقل یک پنجره باشد
وجود سینک (لگن دستشویی)
کف اتاق پوشش نرم داشته باشد
وجود آینه یکطرفه در صورت امکان
وجود دوربین فیلمبرداری در صورت امکان
-
- عواملی که در انتخاب وسایل ارتباطی یا فعالیت ها مهم هستند:
سن رشدی کودک
مشاوره فردی است یا گروهی
اهداف مشاوره فعلی
-
- محدودیت های بازی درمانی:
گینات معتقد است محدودیت ها به چند دلیل باید اعمال شوند:
تخلیه هیجانی به کانالهای سمبلیک
انتقال پذیرش، همدلی و احترام به کودک در سراسر درمان
امنیت جسمی و روانی کودکان و درمانگر
محدودیت هایی که کنترل ایگو را قوت می بخشند
محدودیت به دلایل قانونی،اخلاقی و اجتماعی
محدودیت های مالی
-
فرایند درمان کودک :
1- مرحله ارزیابی مقدماتی
2- درمان کودک
3- توجه به مسایل محیطی
4-مرور نتایج درمانی
-
مراحل ارزیابی مقدماتی:
الف- دریافت اطلاعات ارجاع
ب- بستن قرارداد با والدین
-
درمــــان کودک :
ارتباط با کودک
درخواست از کودک برای گفتن داستانش
قادر ساختن کودک برای گفتن داستانش
حل مسائل
قدرت دادن به کودک
-
-توجه به مسائل محیطی:
الف- مطرح کردن سیستم ها
ب- بازخورد به منابع ارجاعی
ج- کار آموزشی در صوت لزوم
-
مرور نتایج درمانی:
سنجش و ارزیابی پایانی
خاتمه دادن به درمان
-
مهارت های مشاوره با کودک :
برقراری ارتباط با کودک
مشاهده کودک
شنونده فعال بودن
استفاده از وسایل ارتباطی
مواجهه با مقاومت و انتقال
برخورد با عقاید نامناسب یا خود ویرانگر
کشف انتخابها و اختیارات
تمرین و تجربه رفتارهای جدید
اختتام مشاور
-
-هدف درمانگر از انتخاب وسایل بازی و نوع بازی:
1- تشخیص
2- درمان
-
وسایل بازی :
1- استفاده از حیوانات کوچک اسباب بازی :
اهداف استفاده : قادر ساختن کودک برای داستان گویی کشف روابط گذشته، حال و آینده با دیگران دستیابی به درکی کاملتر در مورد موقعیتش در خانواده کشف ترسهای مربوط به روابط آتی اش خیالپردازی در مورد روابط احتمالیش در آینده کشف راه حل های احتمالی برای مشکلات ارتباطی
-
2- جعبه شن :
اهداف: کشف وقایع خاص در گذشته،حال و آینده کشف موضوعات و مباحث مرتبط با این وقایع نمایش چیزهایی که برای کودک قابل پذیرش نیستند یا نبودند دستیابی به یک درک شناختی از عناصر اصلی حوادث و وقایع پیش آمده در زندگیش یکجا آوردن موضوعات متضاد با هم ایجاد تغییر در داستانش تجربه احساسات قدرت از طریق تظاهرات جسمی و فیزیکی کسب تسلط بر روی وقایع و موضوعات گذشته و حال پیدا کردن راه حل در مورد موضوعات از طریق افزایش آگاهی
-
3- سفر خیالی : اهداف: کشف وقایع خاص در گذشته،حال و آینده کشف موضوعات و مباحث مرتبط با این وقایع نمایش چیزهایی که برای کودک قابل پذیرش نیستند یا نبودند دستیابی به یک درک شناختی از عناصر اصلی حوادث و وقایع پیش آمده در زندگیش یکجا آوردن موضوعات متضاد با هم ایجاد تغییر در داستانش تجربه احساسات قدرت از طریق تظاهرات جسمی و فیزیکی کسب تسلط بر روی وقایع و موضوعات گذشته و حال پیدا کردن راه حل در مورد موضوعات از طریق افزایش آگاهی
-
4- عروسک های دستی و اسباب بازی های نرم : کشف وقایع خاص در گذشته،حال و آینده کشف موضوعات و مباحث مرتبط با این وقایع نمایش چیزهایی که برای کودک قابل پذیرش نیستند یا نبودند دستیابی به یک درک شناختی از عناصر اصلی حوادث و وقایع پیش آمده در زندگیش یکجا آوردن موضوعات متضاد با هم ایجاد تغییر در داستانش تجربه احساسات قدرت از طریق تظاهرات جسمی و فیزیکی کسب تسلط بر روی وقایع و موضوعات گذشته و حال پیدا کردن راه حل در مورد موضوعات از طریق افزایش آگاهی
-
5- بازی نمادین : نقش مشاور در بازی های تجسمی : بازی موازی بازی شریکی مربیگری در بازی تسهیل گری در بازی
-
-بازی برای کودکان کم توان ذهنی :
کم توانی ذهنی بر اساس دهمین ویرایش انجمن آمریکایی کم توانی رشدی و ذهنی آمریکا AAIDD 2002) به ناتوانی ای اطلاق می شود که با محدودیت های معنا دار در کارکردهای هوشی و رفتار سازشی همراه است؛ به گونه ای که رفتار سازشی در زمینه مفهومی، اجتماعی، و عملی متبلور شود. این ناتوانی قبل از سن 18 سالگی به وجود می آید. (اسکِلاک و دیگران،2007)
کودک کم توان ذهنی با مشکللات و ناتوانی های عدیده ای مواجه است که می تواند به نوبه خود، خانواده و فرد ناتوان را به شدت متاثر نماید.
این مشکلات و ناتوانی ها مواردی چون:
.اختلالات کلینیکی مانند فلج مغزی، اختلالات تشنجی، شخصیت شبه صرع (کلی، استیفن ، برودی ، 2004).
.اختلالات روانی- رفتاری چون هرزه خواری و بازگشت مواد غذایی (اُرسماند ، سِلتزر ، کراس ، و هانگ ، 2003)
.اختلالات خواب (دیدن و سایگافز ، 2001)
.رفتارهای خود آزارگرایانه (سایمونز ، دمیس ، تامپسون ، 2000)،
.اقدام به خودکشی و اختلالات عاطفی، را در بر می گیرد، که شدت این اختلالات بسته به ضریب هوشی بیمار متفاوت است. (دکر ، کوت وندرانِد ، و ورهوست ، 2002). سایت میگنا
به نظر می رسد برای کودکان کم توان ذهنی که کم توجهی یکی از مشکلات اصلی در آموزش و یادگیری آن ها محسوب می شود، به انضمام بسیاری مشکلات عاطفی و هیجانی دیگر که زنجیروار در پی این کاستی می آید، بازی درمانی روش مناسبی باشد. بازی نه تنها رشد طبیعی کودک را تسهیل می کند، همچنین توانایی کاهش رفتارهای غیر عادی را نیز به دنبال دارد (سلمان ، 2007).
بازی درمانگری مبتنی بر اصول روان پویشی و تحولی، به منظور کمک به کاهش استیصال هیجانی کودک از خلال استفاده از اسباب بازی به کودک کمک می نماید. کودک از طریق بازی به تخلیه هیجانی، برون ریزی و رها سازی هیجانات می پردازد ومشکلات عاطفی و هیجانی خویش را در خلال بازی حل می کند، بی آن که نیازی به زبان و بیان داشته باشد (واتسون، 2007).
وی با استفاده از بروز احساساتش، واکنش ها و رفتارهای مناسب را می آموزد و به یک فهم درستی از توانایی ها و نقاط قوت خویش دست می یابد. بازی وسیله ای نیرومند برای مداخلات درمانی است که ذاتا موجب تسهیل در جریان درمان میشود (سلمان، 2007).
-
-اثر گل بازی بر اضطراب کودکان بی سرپرست :
اختلال های اضطرابی از جمله اختلال های شایع دوران کودک است (بیدل و ترنر، 2005)، و از آن جایی که دوران کودکی نقش حساس و تعیین کننده در بهداشت روانی و سلامت فرد در آینده دارد، لذا توجه به این دوران با اهمیت است.
وجود تعارضات، اختلافات و نابسامانی های روانی دراین سنین را از عوامل اساسی در بروز مشکلات و بیماری های مختلف در سراسر زندگی دانسته اند (میرزا بیگی، 1382).
از عوامل موثر بروز اضطراب کودکان رفتارهای والدین کودکان، که در کودکان ایجاد اضطراب می کند:
1- کنترل بیش از حد والدین
2- حمایت مفرط
3- الگو قراردادن برداشت از اضطراب
4- تحمیل یا تشویق رفتار اجتنابی
5- رد یا انتقاد کودک
6- ناسازگاری می باشد. (لاست ، رحمتی، 1386)
-
در راستای شیوه های اثر بخش برای درمان اختلال های اضطرابی کودکی می توان از بازی و بازی درمانی استفاده کرد. بازی طبیعی ترین شکل تمایل کودک برای تماس و برخورد با دنیای اطرافش است (مصلحی و همکاران، 1384، ص 106).
فعالیت بازی در واقع تلاش کودک برای کنار آمدن با محیط است که از طریق او در میابد و دنیا را درک می کند مشکلاتی را که کودکان تجربه می کنند جدای از آنها ست بنا بر این بازی درمانی به کودک در کاهش مشکلات کمک می کند (لندرث ، ترجمه آرین، 1384).
از همان ابتدا در بازی درمانی، گِل همیشه به عنوان یک وسیله ضروری برای درمانگران، مورد توجه بوده است. مشاوران از گل استفاده می کنند تا بتوانند توسط آن درابطه با کودک، او را از حالت اختلال و آشفتگی به حالت نرمال انتقال دهند (موستک ، 1953).
بچه ها بسیار از درگیری های عاطفی تجربیات و اضطراب های حل نشده را از طریق گل بازی هدایت نشده آشکار خواهند کرد. درمانگر در بازی بی رهنمود با گل باید صبور باشد و از مهارتهای به دست آمده بالینی استفاده کند، نه تنها از موضوعات مهم بالینی، بلکه انتظار تفاوتهای زیادی را می توان از طریق مراحل بازی بیانگر، مخصوصاً بازی با گل مشاهده کرد (موستک ، 1953)
با توجه به اینکه اضطراب کودکان آثار و عواقب جبران ناپذیری بر جسم وروان، و عملکرد اجتماعی کودک دارد (بارگلی و همکاران، ترجمه توکلی زاده، 1383)، و گل رس ماده ای عالی، به علت خواص طبیعی اش برای کودکان تحیک کننده و جذاب است. کا با گ رس موجب تخلیه و پالایش روانی کودک می گردد (گلدارد، گلدارد، ارجمندی، 1387).
-
بازیهای مربوط به اختلال ADHD
-پیدا کردن چیزها غیر طبیعی در عکس
-بازی زنگ ساعت، یکی از مشکلات کودکان این است که در انجام تکالیف زماندار مشکل دارند. برای اجرای این بازی به یک زمان سنج، ژتون بازی، وسایل نقاشی،قطعات قالبی، و چند کتاب ساده نیاز داریم. اگر کودک در مدت زمان تعیین شده تکلیف مورد نظر را انجام دهد ژتون دریافت میکند و با تعویض ژتونها می تواند یک اسباب بازی کوچک به دست بیاورد.
-
بازی های مورد نیاز برای بهبود مهارت برنامه ریزی
بازی مازها
داستان گویی با مازها
بازی نظم دهی
بازی های نوبتی
بازی خط خطی کردن
گروه سنی مناسب 4 سال به بالاست.
مواد مورد نیاز:گچ، قلم های رنگی،ماژیک های مخصوص، کاغذ و یک سطح سخت که همه بازیکنها هم روی آن نقاشی کنند و هم بتوانند دور آن بنشینند.
اهداف درمان: افزایش عزت نفس، افزایش توانایی تمرکز و توجه، افزایش رفتارهای شایسته و باارزش نسبت به دیگران، افزایش توانایی نوبت دادن و صبور بودن وقتی که نوبت مراجع نیست، بالا بردن توانایی لذت بردن از فعالیت های دقیق، تدارک فرصت هایی برای خانواده در انجام فعالیت های خلاق و لذت بخش با یکدیگر.
کاربـــردها: اختلالADHD، اختلال استرس پس از سانحه، ناهنجاری های خانوادگی.
-
بازیهای مربوط به اختلال اوتیسم :
اوتیسم اختلالی است که از هر ده هزار کودک،10-15 نفر به آن مبتلا می شوند. کودکان اوتیسم در سه جنبه رفتارهای اجتماعی،ارتباط کلامی و فعالیت ها و علائق مشکل دارند.
1. پرتاب توپ به هوا
2. استفاده از تابلوها ارتباطی
3. کارتهای موقعیت احساسی
-
اهداف :
تمرکز و توجه به موضوعات خاص،تا این موضوعات کشف شوند.
توجه به روشهای جدید تفکر و رفتار.
کشف،دریافت و ایجاد مهارت های حل مساله و تصمیم گیری
در اختیار گذاشتن انتخاب های مختلف برای مطلع شدن از نحوه پاسخگویی کودک به موقعیت ها و حوادث اجتماعی خاص.
تشخیص میان رفتارهای قدیم و جدید.
تایید و تقویت مفاهیم، ایده ها، عقاید و رفتارهایی که در طول جلسات مشاوره کشف و یا مطرح شده اند.
تهیه برنامه ای که کودک بتواند مهارت های آموخته شده را به محیطش تعمیم دهد.
-
انواع بازیها برای اختلال اوتیسم
بازی چرخ احساس
بازی کارتهای موقعیت احساسی
بازی احساس یاب
کاربرگ حدس بزن چیه
کاربرگ بدن شما
کاربرگ پیدا کردن یک احساس
-
بازی درمانی با کودکان پرخاشگر :
بازی برج خشم
بازی عصبانیت
تاثیر موجی
کاربرگ حل تعارضات
-
بازی درمانی کودکان PTSD
بازی درک احساس
نقشه مسیر
بخشی از گذشته
-
نتیجه گیری :
بازی به اندازه تغذیه صحیح و احساس امنیت و صمیمیت برای رشد کودک مهم و ضروری است. بازی کردن فرصتی فراهم می کند تا مهارتهای بدنی نادرست اصلاح شود و همچنین درتامین و حفظ سلامت جسمی کودک نیز موثر است .بازی عاملی است که به رشد تفکرات و خلاقیت های کودک کمک می کند . فراهم کردن زمینه ای برای تمرین مهارت های اجتماعی، عمل کردن به عنوان دریچه ای برای ابراز احساسات و فراهم کردن فرصتی مناسب برای درک ارزش ها از فواید بازی است . مطمئن بودن از اینکه کودک از بینش و زمان کافی برای بازی برخوردار است و این بازی مناسب مرحله رشد اوست . شرطی لازم برای انتخاب نوع بازی است .
بطورکلی بازی از مهم ترین عوامل در تربیت اخلاقی کودک به حساب می آید کودک یاد می گیرد که اگر بخواهد فرد قابل قبول در اجتماع و مورد احترام برای دیگران باشد باید خوش اخلاقt درستکار و حقیقت بین باشد . شادی کودکان بیشتر ناشی از بکارگیری امکانات و توانمندیهای موجود و کسب موفقیتهای آنی و زودگذر است.
بوسیله بازی است که کودک از سرگرمی و بکارگیری حواس خود احساس شادمانی و لذت می کند . در واقع بازی نوعی ورزش ساده محسوب می شود که سلامت بدنی کودک را تامین می کند . در تنظیم عمل دفع , تسریع گردش خون , نرمی مفاصل و پرورش و تقویت سلسله اعصاب نیز موثر است.
-
-
تهیه کننده و گردآوری: اختصتصی میگنــا
-
-
. منابع فارسی :
-احمدوند، محمدعلی (1372) روان شناسی بازی , دانشگاه پیام نور چاپ اول
-اندرث .ل . بازی درمانی ترجمه خدیجه آرین انتشارات اطلاعات
-پارسا ، محمد . روانشناسی رشد . انتشارات بعثت
-پیاژه ، ژان . روانشناسی کودک ترجمه دکتر زینت توفیق
-تامپسون ،چارلز؛ رادلف، لیندا. (1378).بازی درمانی(ترجمه:شروین ،شمالی). مجله تربیت ،شماره هفتم.
-جلالی، مهدی.(1352).روانشناسی کودک. چاپ ششم. تهران:امیرکبیر.
-حمیرا قزوینی نژاد (کلیات بازی درمانی – انتشارات آییژ سال 1387)
-راجرز،کارل.(1951). مشاوره و روان درمانی مراجع محوری. ترجمه: سید عبدالله احمدی قلعه. تهران: انتشارات فراروان.1382.
-راینک، مارک. ای؛ داتیلیو،فرانک. ام؛ فریمن، آرتور.(1380). شناخت درمانی در کودکان و نوجوانان (ترجمه: علاقبند راد، جواد. فرهی، حسن). تهران: انتشارات بقعه.
-
-زیبنده مصلحی و همکاران (درباره رشد و آموزش کودکان چه می دانید ؟ ازتولد تا 6 سالگی سال 1384)هیگارد ( زمینه روانشناسی هیگارد جلد اول )
-
سایت مرکز آموزشی نیایش قوچان(علمی _آموزشی). بازی درمانی.
-شریدان، مری دوروتی (ترجمه رضا توکلی و همکاران ، 1382) بازی و رشد کودکان، تهران: رشد،چاپ دوم. شعاری نژاد،علی اکبر.(1375). فرهنگ علوم رفتاری. تهران:انتشارات امیر کبیر.
-عبدالله شفیع آبادی (فنون و روشهای مشاوره – انتشارات رز سال 1372)
-ل . کرمن (نقاشی کودکان ترجمه دادستان و منصور انتشارات دریا )
-مریم سیف نراقی و عزت اله نادری ( اختلالهای رفتاری کودکان )
-هایده موثقی (روانشناسی بازی انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج سال 1380)
-سیامک رضا مهجور (روانشناسی بازی چاپ پنجم )
منابع انگیسی:
Allan , J. , & Berry , p. (1987). Sandplay. Elementary School guidance & counseling , 21,300-306.
-
Berkowitz , D.(2005). Perceived efficacy of play therapy as a treatment modality in schools.
-
Brody , v.A. (1992). The dialogue of touch: Developmental play therapy. International journal of play therapy , 1(1) , 21-30.
-
Christensen,T.M.(2003). Introduction to play therapy. [Handout]. Newor Leans,LA:Author.
-
Erikson, E.H.(1965).Childhood and society, Harmondsworth: Penguin. Green , E.(2005).
-
Elementary school children's perceptions of the process of counseling with School counselors who utilize play therapy techniques. Kottman,T.(2003). Partners in play: An Adlerian approach to play therapy (2nd ed.).Alexandria , VA:American Counseling association.
-
Carroll, J.(1997). Introduction to therapy through play: practical help for troubled children, Oxford: Blackwell Scientific.www.migna.ir.
Chethik, Morton.( 2000).Techniques of child therapy.2nd edition. New York:The Guilford Press,. Davis, G.(1976).Childhood and history in America.New York ;psychohistory press. Hughes, F.P.(eds).(1989).Child sexual abuse listening hearing and validating the experiences of children.Loodon: Longman.York:Basic books.
-
Knapp&Jackson.(Eds.).(1998).A parent 's guide to filial therapy vant fleet:A source book(vol.16
زهره کفشدارحسینی