سایت تخصصی روانشناسی

مسأله‌ی سعادت کودکان امری است که در حال حاضر در همه جا مطرح است. شاهد روشن این مدّعا اختصاص و انتشار یک شماره کامل از مجلّه « مسائل اجتماعی » (1) به موضوع حقوق کودکان در سال 1978، و نیز انتشار یک شماره‌ی مخصوص از جمله « روان شناسان امریکا » (2) در سال 1979، درباره‌ی نقش و مسؤولیّت روان شناسی در برابر کودکان است. حتی چشمگیرتر از این‌ها، بیانیّه سال 1979 سازمان ملل است که این سال را سال جهانی کودک اعلام می‌دارد، حرکتی که حاکی از نیازهای جوانان در گوشه و کنار جهان است. تمام این‌ها بازتاب مناقشه‌های بسیاری است که امروزه درباره‌ی دنیای در حال تغییر، و چگونگی تأثیر آن بر کودکان وجود دارد. به نظر می‌آید که همه‌ی ما از مسائلی چون کمبود موادّ غذایی، نیاز به مراقبتهای بهداشتی تغییر ساختار خانواده، دگرگونی نقش زن و مرد و اثرات احتمالی پیشرفت در حمل و نقل و ارتباطات به میزان فراوان آگاهی داریم ( ب.م. آنتونی، و چیلاند Chiland، 1980 ).
در عین حال، به رغم وجود این نشانه‌های مثبت، واقعیت آن است که در ایالات متحده‌ی امریکا و بسیاری کشورهای دیگر، از کودکان مراقبت کافی به عمل نمی‌آید. این موضوع را می‌توان از طریق فهرستی دریافت که اخیراً اِدِل من (1981) از مسائلی که صندوق دفاع از کودکان با آن‌ها دست به گریبان است، منتشر ساخته است.

مردم مغرب زمین هنوز شیفته آن مرتاض شرقی هستند که روی سنگ داغ راه می‌رفت، به میل خود ضربان قلبش را کُند می‌کرد، و با نیروی تفکّر زخمها را به هم می‌آورد. معالجه کاهنان اوّلیّه که با دور کردن روح شیطان، دردها را درمان می‌کردند؛ معجزه‌هایی که افراد به واسطه ایمان خود شفا می‌یابند؛ و بیماریهایی که با داروهای بی اثر درمان می‌شوند، مجذوب کننده است ( رک به، الومان Ullmann و کراسنر Krasner، 1975 ). این پدیده‌ها تأثیر احتمالی عوامل روانی را در درمان بیماریهای جسمی به طرز برجسته‌ای نمایش می‌دهد. هر یک از این‌ها نشانگر آن است که شیوه‌های روانی می‌تواند به طور مستقیم بر کار بدن تأثیر بگذارد. مطالعه « نظامدار » و « علمی » درباره این که چگونه می‌تواند برای درمان عوارض جسمی مستقیماً از روان شناسی بهره مند شد، تا حدّی نشان دهنده تغییر توجّهی است که در درک پیوندهای میان روان و تن حاصل شده است.
بررسیهای تجربی نشان داده است که می‌توان در واکنشهای دستگاه خودکار عصبی از طریق شرطی کردن کلاسیک و فعّال، تغییراتی به وجود آورد ( بلان چارد Blanchard، و یانگ Young، 1974؛ میلر، 1969 ). ضربان قلب ( برای مثال، بلیکر Bleeker، و انگل Engle، 1973 )، فشار خون ( برای مثال، شاپیرو Shapiro، شوارتز Schwartz، وترسی Tursky، 1972 )، و مقاومت ریه‌ها ( کوتسس Kotses، گلاس Glaus، کرافورد Crawford، ادواردز، شیر Scherr، 1976 ). و نیز سایر اعمال بدن از جمله مواردی است که در این بررسیها دیده می‌شود. این تحقیقها نشان می‌دهد شیوه‌هایی چون رهایی از فشار و بازخ ورد زیستی را می‌توان در آموزش افراد به کار گرفت و آن دستگاههای بدن را که در یک بیماری جسمی بخصوص « روان تنی » فعّالیّت بیش از اندازه دارند، کنترل کرد. در عین حال، با دانش فعلی در این مورد، در بهترین شرایط نیز باید خوش بینی با احتیاطی داشت.
یکی از موفّق‌ترین شیوه‌های غیر دارویی برای درمان بیماریهای جسمی، استفاده از رهایی از فشار و بازخورد زیستی در معالجه سردرد بوده است. بخش عمده این تلاش‌ها بر بزرگسالان متمرکز بوده است. امّا برخی از متخصّصان اخیراً به سردردهای کودکان نیز توجه کرده‌اند.

احتمالاً اثرات هر بیماری مهلکی بر کودک و خانواده هر دو فراگیر است. امکان دارد فشار و اضطرابی که کودک متحمّل می‌شود فوق العاده زیاد باشد، و محدودیتهای ناشی از بیماری، اغلب بر سر راه فرایندهای رشد بهنجار مانع ایجاد کند. برای مثال امکان دارد تماس با همسالان محدود شود، و به صورتی زیان بار در پرورش اجتماعی و رشد مهارتهای اجتماعی اثر بگذارد. ممکن است همه خانواده دچار اضطراب فراوانی شوند و برکارهای روزمره زندگی فشار بسیار وارد آید. این وضع در رفتار خانواده و رابطه‌ی متقابل آن با کودک تأثیر می‌گذارد. سبک و شیوه برخورد خانواده با کودک نیز می‌تواند موجب وابستگی و اتکای بیش از حدّ کودک شود. باید همچنین به خاطر داشت که خانواده‌هایی که کودک بیمار دارند، در برابر فشارهای بسیاری که سایر خانواده‌های معمولی نیز متحمّل می‌شوند، مصون نیستند. کالنینز Kalnins چرچیل، و تری (1980) چهل و پنج خانواده را که کودکانشان مبتلا به سرطان خون بودند، طی مدت 25 ماه پس از تشخیص بیماری زیر نظر گرفتند. افزون بر فشاری که این خانواده‌ها برای مراقبت از کودک مبتلا به سرطان متحمّل می‌شدند، اکثریّت وسیعی از آن‌ها با مشکلات دیگری نیز دست به گریبان بودند (جدول 1-12). در حال حاضر، روان شناسان و سایر متخصصان توجه خود را به اثرات ناشی از بیماری جسمی مزمن کودکان معطوف ساخته‌اند. هر چند امکان دارد عوامل بخصوص در بیماری‌های گوناگون، به نوعی با یکدیگر اختلاف داشته باشند، امّا اطلاعات موجود درباره دیابت نشان می‌دهد که مشکلات احتمالی کدام است.

پرخاشگری

به رغم گرایش اخیر در باب توجّه بیش‌تر به مسائل موافق اجتماع (مَسترز Masters، 1980)، پیدایش پرخاشگری کانون توجّه تحقیقات و نظریه‌های بسیاری بوده است.

نظریّه فروید

فروید در مورد پرخاشگری دو دید متفاوت ارائه داد. باور اولیه‌ی وی این بود که پرخاشگری زمانی پدید می‌آید که در برابر انگیزه‌های نهاد سدّی ایجاد شود و ناکامی دست دهد. بعدها وی در عقیده‌ی خود تجدیدنظر کرد و پرخاشگری را چون انرژی جنسی و سائقهای جنسی، یکی از دو غریزه‌ی ذاتی دانست. به رغم آن که این نظریّه فروید درباره‌ی پرخاشگری، به طرق مختلف در حال تغیّر است، هنوز بسیاری از تحلیل‌گران، پرخاشگری را غریزه‌ای ذاتی می‌دانند. تأکید بیش‌تر روی مرحله‌ی مقعدی است و گفته می‌شود که در این مرحله سائق پرخاشگری به اوج می‌رسد. این موضوع به این معنی است که طی این دوره‌ی علاقه مندی به آسیب رساندن و از بین بردن به همان شدّت علائقِ مقعدی (دفع) اهمیّت دارد. از این رو این مرحله حل مسائل مربوط به پرخاشگری و دفع می‌پردازد. در واقع، برخی‌ها این مرحله را مرحله‌ی مقعدی- دیگرآزاری (1) دانسته‌اند (کسلر، 1966).

کمک به کودک روان پریش

کمک به کودک روان پریش نیازمند پشتکار و بردباری بسیار است. در این مورد نیز مانند همه‌ی اختلالها، رفتار کودک باید برحسب معیارهایی مورد داوری قرار گیرد. ارزیابی کامل رفتار کودک نه تنها به کار تشخیص کمک می‌کند، بلکه راه درمان را نیز نشان می‌دهد.
در بحثی پیرامون درون مداری کودکی، نیوسام و رین کاور (1981) برای نمونه گیری طیف وسیعی از رفتارهایی که « کل کودک » را شرح می‌دهد، روشهایی را بر می‌شمارند. این روشها می‌تواند زمانی به کار آید که نخواهند کودکی را به منظور پیشرفت مرحله‌ای و پاسخگویی به نیازمندیهای قانونی، یا به منظور انجام تحقیق دامنه دار، از ابتدا در مدرسه یا محیط دیگری جای دهند.

نویسنده: ریتاویکس نلسون، الن سی. ایزرائل
مترجم: محمد تقی منشی طوسی
 

پیدایش روان پریشی در دوره‌های بعد

درباره‌ی روان پریشهای گوناگونی که منشأ آنها از حدود 3 سالگی تا اوائل دوره‌ی نوجوانی است، هنوز تصویر ثابت و یکنواختی در دست نیست. تقریباً همه پژوهشگران بر این باورند که تا قبل از پیدایش اختلال، رشد کودک، بهنجار یا نزدیک به هنجار است، این پرسش که چگونه و چرا رشد از مسیر خود منحرف می‌شود، به علت وفور موارد اختلال، توجه بیشتر از حد انتظاری را بخود جلب کرده است. اما هنوز درباره‌ی آن توافقی عمومی حاصل نشده است. درباره‌ی تشخیص و توصیف آن نیز هنوز نظرات متفاوت است جدول 8-3 مقوله‌های تشخیصی به کار گرفته شده توسط dsm-III را نشان می‌دهد. از جمله این مقوله‌ها، شیزوفرنی است که می‌توان از آن برای کودکان و بزرگسالان هر دو بهره گرفت. پیدایش روان پریشی در دوره‌های بعد نیز نامهای دیگری به خود گرفته است. برای مثال، روان پریشی هم زیست symbiotic psychosis روان پریشی از هم گسیخته disintegrative psychosis ، و بیشتر از همه شیزوفرنی کودکی. اکنون اجازه دهید برخی از توضیحات بالینی ارائه شده توسط پژوهشگران گوناگون را مورد بررسی قرار دهیم. این بررسی را ابتدا با کارلورتابندر (Lauretta Bender) که اهمیتی تاریخی دارد آغاز می‌کنیم.

برخی از تکان دهنده ترین و اندوهبارترینِ نارساییهای رفتاری، در کودکانی دیده می‌شود که به اختلالهای فراگیر رشدی دچارند. اختلالهای فراگیر رشدی که به نام روان پریش دوران کودکی شهرت دارند، با ویژگیهایی چون اختلال شدید در رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی همراهند. تأثیر این اختلال در این زمینه‌های بنیادی تا بدان حد است که عملکرد کیفی کودک روان پریش ( سایکوز ) با کودکان دیگر تفاوت بسیار می‌یابد. خوشبختانه این شرایط در کلّ جمعیت کمیاب است، و از هر 1000 کودک در بیشتر از چهار نفر دیده نمی‌شود. پسران بیشتر از دختران به این اختلال مبتلا می‌شوند.