سایت تخصصی روانشناسی

« ب »

بازتاب ( رفلکس) Reflex
بازتاب عبارت است از رابطه ساده بین یک محرک و یک پاسخ از جمله تنگ شدن مردمک چشم در برابر نور ترشح بزاق دهان بر اثر قرار گرفتن غذا در دهان نمونه هایی از بازتاب هستند. ویژگی های مهم رفتار بازتابی ساده بودن، غیر ارادی بودن، نا آگاهانه بودن ، وارثی بودن آنها ست . (سیف ، 1379)

بیماری قلبی کرونر Coronary heart disease (c.H.D)
اختلالی که در آن یک یا چند وریه قلب بطور جز ئی یا کلی بواسطه رسوب مسدود می شود . این امر به قطع موقت یا دایمی رسیدن خون به عضله قلب منجر می شود

پ »

پارکینسون ( بیماری پارکینسون)
Parkinsons Disease / Parkinsonism
بیماری پارکینسون فلج تحرکی نیز نامیده می شود. این بیماری بوسیله 1) سختی قسمت زیادی از عضلات بدن 2) لرزش غیر ارادی نواحی مبتلا حتی هنگامیکه شخصی در حال استراحت است و همیشه با فرکانس ثابت 3 تا 6 سیکل در ثانیه 3)ناتوانی شدید برای شروع کردن حرکات ، موسوم به بیحرکتی تشخیص داده می شود. بیحرکتی که در بیماری پارکینسون بوجود می آید غالباً برای بیمار زجرآورتر از علائم سختی عضلانی و لرزش است زیرا برای انجام حتی ساده ترین حرکات در بیماری پارکینسون شدید شخص باید حد اکثردرجه تمرکز را اعمال کند . کوشش روانی و حتی زجر روانی که لازم است تا موجب شروع حرکت شود غالباً در آخرین حد نیروی اراده شخص قرار دارد . سپس هنگامیکه حرکت واقعاً بوجود می آید سخت بوده و بجای آنکه نرم ویکنواخت باشد حالت منقطع و پرشی دارد. (گایتون 1991)

پاسخ Response
1) پی آمد رفتاری تحریک که بصورت یک حرکت یا تراوش یک غده ظاهر می شود.
2) گاه هر نوع فعالیت جاندار ، از جمله پاسخهای دستگاه عصبی مرکزی (مانند
تشکیل یک تصویر ذهنی یا صورت تخیلی ) صرف نظر از اینکه خود پاسخ یا محرک به آن قابل شناسایی باشد یا نه.
3) فرآورده های فعالیت جاندار از قبل واژه های تایپ شدهدر یک دقیقه.
(اتکینسون و هیلگارد، 1983)
پاسخ در برابر فشار روانی Response againststress
بر انگیختگی هیجانی ملایم ، آدمی را در جریان اجرای کاری که به عهده دارد هشیار نگه میدارد. بررسیهایی که در مورد محرومیت حسی صورت گرفته نشان می دهند ،که فقدان تحریک عادی برای مدتی بیش از یک دورة کوتاه ، می تواند هم بسیار ناراحت کننده باشد و هم اثرات ژرفی بر رفتار بگذارد . بنظر می رسد برای آنکه دستگاه عصبی درست کار کند بایستی میزان یعنی تحریک به آن وارد شود. اما در عین حال ، قشار روانی شدید یا طولانی در روی اثر های آسیب زای فیزیولوژیایی و روان شناختی است. (اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

پاسخ فیزیولوژیک Psychosomotics response
از دو کلمه یونانی psyche (ذهن) و soma (تن) گرفته شده است اعتقاد بر این است که بیماریهایی مانند حساسیتها ، سردرد های میگرنی ، فشار خون ،ناراحتیهای قلبی، زخمهای گوارشی و حتی جوشهای غرور جوانی با فشار هیجانی ارتباط دارد.
(اتکسیون و هیلگارد ، 1983)

پایدار persistent
اشاره به رفتارهایی دارد که نشان دهنده تمایل فرد برای ادامه آن است . فرایندی که پس از محرک اولیه و ایجاد کننده آن در طی زمان ادامه می یابد.
(ساعتچی ، 1377)

پدیده نوک زبان tip of tongue phenomenon
بسیار اتفاق افتاده است که افراد تلاش می کنند پاسخی را به یاد آوردند که در آن لحظه قادر به یاد آوری آن نیستند، ولی با این وجود پاسخ را خیلی نزدیک یعنی نوک زبان خود می دانند . به این پدیده ،پدیدة نوک زبان گویند . برای مثال فرض کنید از کسی سؤال شود« در راه زاهدان به چابهار چه شهری است؟»تنها بدین دلیل که فردفوراً پاسخ را به یادنمی آورد الزاماً نمی توان گفت که او هیچ چیزی درباره پاسخ نمی داند. برخی اوقات کسی که نمی تواند پاسخ را به یاد آورد ولی می تواند ویژگیهای لفظی پاسخ درست را به یاد آورد. برای مثال ، در پاسخ به سؤال بالا فردی که نمی تواند پاسخ را که «ایرانشهر » است به یادآورد ممکن است به یاد آورد که پاسخ با «1»یا حتی «ایران» شروع می شود، یا آن که دارای سه بخش است . برخی اوقات فردی که نمی تواند پاسخ را به یاد آورد در عین حال می تواند اطلاعاتی را درباره ویژگیهای معنایی آن پاسخ به یاد آورد . برای مثال ، در پاسخ به سؤال بالا فرد ممکن است نتواند پاسخ را به یاد آورد ولی هنوز ممکن است بتواند به یاد آورد که سؤال درباره شهری است تقریباً نزدیک مرز ، یا اینکه شهری است که نزدیک زابل است یادآوری هر یک از این دو صفت در غیاب یاد آوری خود پاسخ ، «پدیده نوک زبان » نامیده شده است . ( این پدیده برای اولین بار توسط براون و مک نیل 1996 بررسی شد) (خرازی و همکاران ،1379)

پرتو نگاری Roentgenography
عکسبرداری از ساختمانهای درونی بدن به وسیله عبور پرتو های x از خلال بدن و اثر آن بر روی فیلم حساس مخصوص . (دورلند 1956)

پرخا شگری Aggressivity / Aggression, Aggressivenes
پرخاشگری آن رفتار تهاجمی است که شخص به قصد صدمه و آسیب رساندن به
افراد یا اشیاء از خود نشان میدهد . پرخاشگری میتواند بصورت فیزیکی یا کلامی ویا در قالب تخریب اشیاء و لوازم وبالاخره زیر پا گذاشتن مقررات و قوانین در محیط زندگی با آگاهی قبلی تجلی نما ید . ( نوری و مرادی 1371 )

پردازش Processing
آزمودن ، مراحل مختلفی را ( برای انجام منظور معینی ) طی کردن ، از مراحل خاصی گذرانیدن ، مراحلی را طی کردن ، به انجام رسانیدن ، تمام کردن ، تحت آزمایش قرار دادن ، مورد رسیدگی قرار دادن ، جریانی را طی کردن ، مورد معاینه قرار دادن و … در روانشناسی شناختی ، هر گونه عمل که به منظور سازمان دادن ، رمز گذاری و تفسیر خبر انجام می گیرد . ( ساعتچی ،1377 )

پردازش اطلاعات Information Processing
در روان شناختی ، معنی اطلاعات یا خبر ، یعنی هر گونه داده ، اندیشه ، تصویر ذهنی ، واقعیت ، دانش و نظایر آن ، کهجنبه اطلاع رسانی دارد . پردازش نیز ، یعنی حرکت به طرف یک هدف از طریق گذر از مراحل مختلف عمل یا گذر از همه مراحلی که در پیدایش یک عمل طی می شود . بنا براین ، پردازش خبر ، یعنی ، سازمان دادن ، تفسیر کردن وپاسخ دادن به محرکهای وارده . در مدلهای مختلف پردازش خبر ، فکر و عمل ، آن دسته از اعمال شناختی و ادراکی مورد نظر است که شامل عواملی نظیر درونداد ، رمز گردانی ، اندوزش ، بازیابی ، رمز خوانی و برونداد می شود . (ساعتچی ، 1377)
پرسشنامه Questionnaire بطور کلی ، به هر مجموعه سؤالی که در رابطه با یک موضوع یا مجموعه ای از موضوعات مرتبط با یکدیگر طراحی شده باشد و هدف از تهیه چنین سؤالهایی این باشد که از دیگران خواسته می شود تا به سؤالهای آن مجموعه پاسخ دهند ، «پرسشنامه » گفته می شود . (ساعتچی ، 1374)
پیاژه ، ژان 1980-1896 jean و Piaget
ژان بیاژه به هنگام مرگ در سال 1980 مشهور ترین و معتبر ترین روان شناس کودک در جهان بود. در سال 1929 به ریاست مؤسسه ژان ژاک روسو در ژنو منصوب شد و سالهاهمان مقام را داشت . هر چند که در قارة اروپا نفوذ بسیاری داشت ولی از این مقصود تا اواخر دهه 1950 در دنیای انگلیسی زبان روان شناسی خبری نبود شاید تا حدودی به این دلیل که پیاژه بیشتر بر کشف دنیای درونی کودکان تاکید می کرد و چنین بر خوردی مغایر با رفتار گرایی بود.
پیاژه معتقد بود که تفکر کودکان از لحاظ کیفی با تفکر بزرگسالان تفاوت بسیار دارد ( رشد شناختی) همراه با رسش مجموعه تغیرات مهمی در شیوه های تفکر ایجاد می شود . پیاژه به این مجموعه تغیرات دگر دیسی می گفت اصطلاحی که در زیست شناسی برای توصیف تغیر اساسی شکل در فرایند تکامل به کار میرود . مانند تبدیل کرم ابریشم به پروانه . به نظر پیاژه تبدیل شیوة فکر کودکان به شیوه تفکر بزرگسالان همان قدر اساسی است که تبدیل کرم ابریشم به پروانه روشی که پیاژه برای کشف فرایند تفکر کودکان به کار می برد روش پدیدار شناختی بود ( ن ک : روشهای روان شناسی) روش پدیدار شناختی ماهیتاً ذهنی است و پژوهشگر باید آن را تفسیر کند . در ضمن از لحاظ پایانی در سطح پایینی است . باید بدانیم که امروزه پیاژه به عنوان روان شناس کودک شناخته شده است ، ولی در واقع شهرت اومبنایی گسترده تر دارد. او کودکان را ابتدا به دلیل علاقه اش به معرفت شناسی یعنی بررسی چگونگی کسب دانش توسط انسانها مورد مطالعه قرار داد . از نظر پیاژه کشف رشد شناختی کودکان مؤثرترین راه در جهت پیشبرد معرفت شناسی است.
روش پدیدار شناختی نکات مثبتی دیده می شود. این روش به ویژه تنها روشی است که می توان به مدد آن تا عمق جهان درونی کودک را دید و این همان کاری است که پیاژه می خواست انجام دهد. (برونو 1370)

پیشگیری Prevention
مجموعه اقدامات نظامداری که به منظور پیشگیری بیماریها به عمل می آید .
(منصور و همکاران ، 2536)
پیشگیری اولیه Prime prevention / First prevention
منظور از پیشگیری اولیه عبارت از جلوگیری از پیدایش بیماری است و عبارت دیگر کاری بکنیم که کسی بیمار نشود و علاج واقعه قبل از وقوع انجام گیرد.
روش پیشگیری اولیه به منظور کاهش تظاهرات هیجانی، عاطفی در جامعه از طریق مبارزه با عوامل استرس زا و حالاتی که منجر به عوارض روانی می شوند می باشد و به عبارت دیگر هر عاملی که باعث بهبود وضع زندگی انسان گردد جزئی از روشهای پیشگیری اولیه است.
تشخیص افرادیکه در معرض خطر بروز بیماری هستند ،مشاوره با آموزگاران برای شاگردانی که مشگل تحصیلی و … دارند، آموزش مسایل جنسی به نوجوانان و جوانان و … جزء پیشگیری اولیه هستند. (میلانی فر ، 1374)

پیشگیری ثابت 3rd (third) prevention
به کاهش آسیبی معطوف است که احتمال دارد در نتیجه اختلال یا حادثه مفروضی حاصل شود. این امر از طریق توان بخشی و اجتماعی کردن مجدد حاصل می شود. برای مثال ، در یک کودک بیش فعال ، تدابیر رفتاری می تواند به او کمک کند تا در مدرسه دقت و توجه بیشتری به خرج داده و نزد کودکان دیگر قابل پذیرش تر باشد .
مشاوره و گروه درمانی بعد از حادثه آسیبی مثل مرگ همسر ممکن است حمایتهای اجتماعی فراهم سازد که آسیب پذیری خود را در برابر فشار روانی کاهش دهد.
(سارا سون 1378)

پیشگیری ثانویه Secondary prevention
هدف پیشگیری ثانویه کاهش مدت ،و میزان ناتوان کنندگی یک ناهنجاری است. در این نوع پیگیری سعی می شود که با روش بیماریابی ، تشخیص زود رس ، اجرای درمان به موقع و پیشگیری مرتب از نظر درمانی از بروز عوارض بیماری کاست . پیشگیری ثانوی متضمن موارد زیر است:
1- بیماریابی به منظور تشخیص ، شناخت فوری و پیشرس علایم غیر عادی و یا رفتارهای نا متعادل
2- درمان فوری، زودرس و کامل جهت رفع علایم سبک بیماری ، پیشگیری از بروز علایم شدید و برگردانیدن هر چه زودتر بیماران روانی به جامعه
3- پیگیری و درمان نگهدارنده به منظور پیشگیری از بازگشت عوارض بیمار

ت »

تالاموس Thalamus
تالاموس را گاهی ایستگاه اطلاعات در راه رسیدن به کرتکس و دیگر ساختارها می دانند. همچنین می توان گفت تالاموس وظیفه ا ی بیش از رله کردن انفعالی دارد که با روشهای مختلف اطلاعات را پردازش و یکپارچه می کند.
تالاموس دارای هسته های منفردی است که هر کدام اکسونهایی را به بعضی قسمتهای کرتکس فرستاده واکسونهایی را ازبخشهای دیگر کرتکس دریافت می کتد.
(کالات ، 1989)

تثبیت Fixation
در وانکاری ، متوقف ماندن رشد به این علت که فرد در رشد روانی جنسی خود نتوانسته از مرحله معینی فراتر رود و یا موضوع وابستگی خود را تغییر دهد . ( برای مثال ، ممکن است شخص در مرحله روانی یا در ارتباط با مادر خود تثبیت شده
باشد ). (اتکینسون و هیلگارد 1983)

تجربه Experience
1) هر گونه رویدادی که از طریق آن ، فرد به زندگی خود ادامه می دهد
2) دانشی که فرد از طریق مشارکت در آن رویداد کسب می کند
3) مجموعه دانشهایی که فرد کسب می کند. پدیده ذهنی شخص و آنچه که در دنیای ذهنی شخص می گذرد. (ساعتچی ، 1374)

تجربه، برداشت Impression /Experience
کسب و تحصیل معرفت ، نظرات یا مهارتهایی از طریق فعالیت فردی، بویژه ادراک حسی، معرفت ، نظرات و مهارتهایی را گویند که از این راه کسب می شوند . تا ثیر متقابل میان فرد و محیط هر چیزی است که در مجال احساس و ادراک و شعور فرد قرار می گیرد و این مفهوم به مجموع حوادثی گفته می شود که شخص مستقیما ” آنها را در می یابد. تجارب روزانه ای که شخص برای بهتر ساختن زندگی خود بدست می آورد. (شعاری نژاد 1364)

تحریک پذیر excitable و Irritable فردی که هیجان پذیری بیش از حد معمول نشان می دهد . شخصی که برای واکنش نشان دادن افراطی نسبت به یک محرک ، آمادگی نشان می دهد . فردی که از خود بی حوصلگی و حساسیت بیش از اندازهمعمول نشان می دهد .
( ساعتچی ، 1377)

تحقیقات کاربردی Applied research
تحقیقات کاربردی به دنبال یافتن راه حل برای سئولات است که پاسخ به آنها می تواند مشکلی را از بشر حل نماید . بدین ترتیب عمدة اختراعات و ابداعات همه ناشی از نتایج علم کاربردی است . همینطور شیوه ها و روشهای علمی که برای اراده کلاس و تربیت دانش آموزان ارائه می شود و همگی حاصل علم کاربردی است.
(شریفی و نجفی زند ، 1376)

تحقیقات محض Pure research
پژوهشهای هستند که در درجه اول تامین کنند ه نیازها و کنجکاوی های افراد تحقیق کننده می باشند . بدین معنا که انسان ذاتاً جستجو گر و کنجکاو است و مایل است که از کم و کیف امور بدور از اینکه برای او نافع باشد یا نه اطلاع حاصل کند.
دانشمند علوم بنیادی سعی در کشف روابط میان پدیده ها می کند و هدف عمد ه ای که از تلاش علمی خود دارد این است که بتواند نتایج کار ، خود به یک تئوری یا نظریه ای از وضع موجود پدیده ها برسد. ( شریفی و نجفی زند ، 1376)

تداخل Interference
علت به یاد نیامدن اطلاعات از حافظه داز مدت تداخل می باشد . اطلاعات یاد گرفته شده با هم تداخل می کنند و در هم مخلوط می شوند و همین امر سبب به یاد نیامدن آنها می شود . بعضی وقتها اطلاعات تازه و یاد گرفته شده با اطلاعات قبلاً آموخته شده تداخل می کنند و مانع یاد آوری اطلا عات قبلی می شوند . به این نوع تداخل باز داری پس گستر (Retroactive inhibition) می گویند . گاه اطلاعات قبلاً آموخته شده سبب می شوند که ما نتوانیم اطلاعات تازه یا د گرفته شده را به یاد آوریم . به این نوع تداخل باز داری پیش گستر
( P r oactive inhibition) می گویند . ( سیف ، 1379)

ترس Fear
ادراک آسیب یا خطر ، ترس را یر انگیخته می سازد . ماهیت آسیب یا خطر ادراک شده می تواند جسمانی یا روانی باشد . بنابر این تهدید و خطر برای سلامت جسمانی یا روانی ما ترس را برمی انگیزد . از این نظر ، ترس مثل یک نظام انگیزشی دفاعی عمل می کند . (مارشال ریو ، 1992)

ترس مرضی ( هراس ) Phobia
ترس مرضی از شایعترین اختلالات روانی است .
وجه تمایز ترس مرضی و ترس طبیعی:
1) ترس طبیعی ترس ناشی از یک منبع واقعاً ترسناک و وحشت زا بوده وترس یک واکنش طبیعی و عادی تلقی می شود . در ترس طبیعی فرد نسبت به عامل ترس آگاهی داشته و به عبارتی در ترس طبیعی ادراک ترس با موضوع ترس انطباق دارد .
2) ترس مرضی یا فوبیک فرد از شیء یا موقعیتی می ترسد که نسبت به عدم ترسناک بودن آن آگاهی دارد . لکن واکنش ترس برای فرد در این موقعیت اجتناب ناپذیر است . مانند ترس از مکانهای باز یا ترس از اجتماع انسانی در این جا واکنش ترس نوعی واکنش دفاعی است که بیمار تلاش می نماید تا اضطراب خود را با جابجائی ترس از یک موقعیت یا فرد یا فکر ویژه به یک موقعیت یا فکر دیگر که با اولی ارتباط دارد کم نماید . احساس وحشت آگاهانه از یک موقعیت ویژه در واقع از یک منبع دیگر . (فراهانی و احمدی ، 1370)

تستو سترون Testosterone
« Testosterone »رشد اندامهای جنسی مردانه را تحریک می کند همچنین موجب پیشبرد و تکامل و رشد مشخصات جنسی ثانویه مردانه را می شود.
بیضه ها چندین هورمون جنسی مردانه ترشح می کند که رویهم «A ndrogen» نامیده می شوند و شامل« Dihydrotestosterone و Androstnedione» هستند اما باید دانست که تستو سترون آنقدر فراوانتر از بقیه است که می توان آن را بعنوان هورمون بیضه ای مهم در نظر گرفت.
(گایتون ، 1991)

تصویرسازی ذهنی Imagery در معنی کلی آن ، یعنی فرایند مجسم کردن ، خوب شرح دادن و مجسم ساختن .
( ساعتچی ، 1377)

تعارض Conflict
از اصطلاح تعارض برای نشان دادن موقعیتهایی استفاده می شود که در آن حوادث انگیزه ها ، هدفها ، رفتارها تکانه های مخالف یا متضاد با هم وجود دارد .برای مثال وقتی فرد نمی تواند بین دو غذا یکی را انتخاب کند (تعارض رسیدن ـ رسیدن ) ، یا بین دو شغل غیر دلخوه ، کدام را انتخاب کند ( تعرض اجتناب – اجتناب ) می گوییم دچار تعارض و تنش های مربوط به عدم توانایی در تصمیم گیری و انتخاب یکی از گزینه ها شده است . (ساعتچی ، 1377)

تعارض اجتناب – اجتناب Avoidance –avoidance Conflict
در تعارض اجتناب- اجتناب، شخصمجبور استکه از بین دو هدف یاامر منفی یکی را انتخاب کند. مثل تمایلات اجتنابی (ترس) که یک چیز باز در لحظه پریدن از هواپیما تجربه می کند ، ینی وی مجبور است که از بین دو هدف منفی پریدن یا از دست دادن آبرو ، یکی را انتخاب کند . هرگاه در فاصله های دور از هدف نیز ( مثلاًهفته قبل از پرش ) تمایلات اجتنابی تا به این اندازه نیرومند می بود احتمالاً او خود را در چنین موقعیت تعارض انگیزی قرار نمی داد .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983)
تعارض گرایش – اجتناب Approaeh –Aroidance conflict وقتی کسی هدفی در پیش دارد که هم خواستنی است و هم خطر بار ، ممکن است در مدتی سر گردان شود تا سر انجام بتواند در مورد آن تصمیم بگیرد، چنین کسی وقتی از هدف دور است آن را خواستنی می بیند و بنابر این دست به واکنشهای گرایشی می زند ، اما هر چه به هدف نزدیکتر می شود خطر بار بودن آن آشکار تر و براین پایه ، میل به روگردانی از شوق بیشتر می شود . نوجوان خجولی که مایل است تلفنی از کسی تقاضایی بکند ، به شوق موفقیت به سوی تلفن می رود اما به همان نسبت که به تلفن نزدیک می شود ، ممکن است ترس از احتمال رد شدن در خواستش افزایش یابد .این نوجوان ممکن است در این مورد دست به چند اقدام نا تمام بزندتا سرانجام یا کار را به پایان ببرد و یا آنرا رها کند . هدفی که در عین حال هم خواستنی و هم نخواستنی است ، هم خوشایند است و هم نا خوشایند در آدمی یک نگرش دو سو گرا ایجاد می کند . نگرشهای دوسوگرا بسیار رایج است نوجوانان نسبت به زندگی مستقل یک نگرش دوسوگرا دارند . هم دلشان می خواهد مسؤل امور زندگی خویش باشند و هم مایلند که پدر و مادر در حل مشکلات یاریشان دهند . (اتکینسون و هیلگارد ،1983)

تعارض گرایش – گرایش Approach – approach conflict هنگامی که فقط یک انگیزه معین مطرح است اگر راههای گوناگونی برای دستیابی به هدف در پیش باشد باز هم ممکن است تعارض روی دهد . مثلاً وقتی امکان تحصیل در چند دانشگاه وجود داشته باشد گزینش دانشگاه بصورت یک موقعیت تعارض انگیز در می آید . در این حال گرچه شخص سر انجام به هدف خود می رسد اما ضرورت دست زدن به انتخاب ، در کار و پیشرفت وی به سوی هدف اخلال می کند
(اتکینسون و هیلگارد ،1983 )
تفسیر – تعبیر Interpretation توضیح ، فرموله کردن و تنظیم یک چیز با اصطلاحات آشنا و معمول توضیح و بیان مفهوم مفروضات نا آزموده .
در روانکاری ، جلب توجه بیمار به نشانه های مقاومتهای وی برای ضعیف کردن آنها ، همچنین توضیح رمزهایی که در مدت کاوش ظاهر می شوند در روان شناسی درون نگری معنی دادن به هر تجربه . (شعاری نژاد ، 1364)
تعمیم Generalization تعمیم به گرایش ارگانیسم برای دادن پاسخ مشابه به محرکهای مختلف اطلاق می شود .این عمل بدان معنا نیست که ارگانیسم نمی نواند تفاوت محرکها را تشخیص دهد . بلکه به خاطر آن است که محرکها را مشابه به هم درک می کند . در تعمیم ، هر چه تشابه دو محرک بیشتر باشد ، پاسخ ارگانیسم محکمتر است . تعمیم گاه باعث می شود ما در قضاوت های خود بیش از حد از آن استفاده نمائیم .
(فراهانی و احمدی ، 1370 )

تفکر Thinking , cerebration
تفکر ، تفکر بهنجار عبارتست از جریان معطوف به هدف و عقاید ، رمز ها یا نماد ها و تداعی ها، که در مواجهه بایک مسئله اغاز شده و به نتیجه ای متکی به واقعیت منتهی می گردد . این نوع تفکر را بهتر است تعقل یا استدلال نامید ، که تفاوت آن با تفکر محض در این است که در تعقل پیوستگی فعالیتهای نمادی ذهنی بیشتر و تداعی ها کاملا” با هم مربوطند در تفکر بی هدف تداعی ها تصادفی هستند . تداعی آزاد (Free – association ) که در آن شخص به ابراز هر فکری که در ذهنش می رسد ، تشویق می شود . نمونه ای از تفکر غیر استدلالی است .
(پورافکاری ، 1373 )
تفکر انتزاعی Abstract thinking
یعنی نوعی تفکر که در آن شخص قادر است به طور ارادی مسیر افکارش را از یک وجه موقعیتی خاص به وجهی دیگر تغییر دهد . وجوه مختلف موقعیت را همزمان در ذهن نگاه دارد . نکات اساسی یک موضوع را با هم در نظر بگیرد و در ضمن قادر به تجزیه آن به اجزاء کوچک باشد، پیشاپیش طرح بریزید و از نماد سازی استفاده کند . توانائی تعبیر ضرب المثل یکی از خصوصیات تفکر انتزاعی است .
( سیف ، 1379)
تفکر انتقادی Critical thinking
منظور از کلمه انتقادی در این مفهوم تیز بینانه است نه گله مندانه یا شکایت آمیز . با این توضیح ، تفکر انتقادی به صورت های زیر تعریف شده است : «تفکر مستدل و تیز بینانه درباره اینکه چه چیز ی را باور کنیم و چه اعمالی را انجام دهیم .» یا «ارزیابی تصمیمات از راه وارسی منطقی و منظم مسائل ،شواهد ، و راه حل ها» مثالهایی از تفکر انتقادی عبارتند از : درک و فهم و تفسیر مسایل تشخیص و تحلیل سؤالها تشخیص و کاربرد منطق ( قیاس ، استقرا ، استنباط ) با نتیجه گیری معقول از اطلاعات حاصل از منابع مختلف کتبی ، شفاهی و دفاع از آن ، تمایز بین حقایق از عقاید ؛ داوری درباره اعتبار منابع ؛ تصمیم گیری درباره اعمال مختلف ؛ تشخیص بیانات کلیشه ای و قالبی ؛ تشخیص نظامهای ارزشی و عقیدتی مختلف ؛ طرح سؤالها و پاسخگویی به آنها. (سیف ،1379 )

تقویت Reinforcement
هر رویدادی که احتمال پاسخ را افزایش می دهد ، تقویت نام دارد . ودو نوع است . تقویت مثبت و تقویت منفی . تقویت کنندة مثبت محرکی است که وقتی به دنبال پاسخ ارائه می شود، احتمال پاسخ را افزایش می دهد ، غذا و آب یرای جاندارانی که به قدر کافی از آنها محروم شده اند ، تقویت کننده های مثبت محسوب می شوند . تقویت کننده منفی محرکی است که وقتی به دنبال پاسخ حذف می شود ، احتمال پاسخ را افزایش می دهد ضربه برقی و سر و صدای دردناک اگر به دنبال پاسخ مورد نظر حذف شوند نقش تقویت کنندة منفی را ایفا می کنند.
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

تکا نة عصبی Herveimpulse
که پتانسیل فعالیت نام دارد . تغییری الکتریکی در غشاء یاخته است که با انتقال ناگهانی یونهای سدیم به داخل نرون و انتقال یونهای پتاسیم به خارج از نرون ایجاد می شود.
نرونی که در فواصل مختلف ارتباطات زیادی دارد باید بتواند تکانه ها را در امتداد اکسون عبور دهد . اکسونها طوری تخصص یافته اند تا بدون کاهش میزان تکانه ها ، آنها را در طول مسیر انتقال دهند . (کالات ، 1989)

تکلم Conversation/sation/speech/speaking/thaking
تکلم یا گفتار یا سخن گفتن ، شکلی از زبان است که در آن با استفاده از نشانه هایکلامی یا علایم قرار دادی مقاصد و عواطف فرد به دیگری منتقل می شود.
تکلم شامل نمادین سازی ، فرایند های شخصی ، آوا سازی ،طنین و تولید صذاست . این علایم از طریق اندامهای گفتاری ، یعنی ، لبها ، زبان ، نرم کام ، سخت کام ، دندانها ، حفره بینی ، حلق ، حنجره و تارهای صوتی انجام می شود.
(سیف نراقی و نادری 1380)

تمرکز Concentration
ثابت و منحصر کردن دقت روی یک چیز معین یا قسمتی از یک چیز . توجیه نیروهای ذهنی یا بدنی و یا هر دو و به انجام دادن کاری یا حل مسئله ا ی انتخاب یک گروه وابسته به موضوعهای دانشگاهی را برای مطالعه مفصل و اختصاصی.
(شعاری نژاد 1364)

تمیز Discrimination/Differentiation
ارگانیسم با وجود محرکهای مختلف ، پاسخ به محرک بخصوص را یاد می گیرد. ایجاد تمیز با تقویت یک محرک از میان چند محرک صورت می گیرد.
( فراهانی – احمدی 1370)

تنش Tension
در روان شناسی عمومی تنش عبارت از آمادگی برای عمل و وقوععمل به منزلة تقلیل یا از بین رفتن تنش است . به عبارت دیگر تنش عبارتیست از بروز حالت عدم تعادل در ارگانیزم و وادار ساختن آن به انجام رفتاری که توجه ایجاد تعادل مجدد است. ( منصور و همکاران 2536)

توجه : Attention
توانایی موجود زنده است به پاسخگویی انتخابی به محرک یا مجموعة کوچکی از محرکها از میان مجموعه بزرگتری از محرکها یی که اندامهای گیرنده اش با آن تماس می یابند.
نمونه : مثلاً فرض کنید استیون هفت ساله پای تلویزیون نشسته است و دارد کارتون تماشا می کند . صبح جمعه است و بیرون باران می بارد . اما در این لحظه اسیتون متوجه باران نیست . مادرش از اتاق دیگر صدایش میزند که بتابد لباسهایش را آویزان کند ، ولی استیون صدایش را نمی شنود قضیه چیست ؟ رفتار اسیتون کاملاً طبیعی است . در این لحظه کارتون آنقدر برایش جالب است که بخش اعظم توجه خود را بدان معطوف کرده است . در نتیجه راه بر کلیة محرکهای دیگر از قبیل صدای باران یا مادرش بسته است مادرش وارد اتاق می شود که استیون در آن لحظه مشغول تماشای تلویزیون است و بلند می گوید «استیون صدایم را نشنیدی »؟ صدایت کردم این بار استیون سر بر می دارد و نگاهش می کند و در کمال معصومیت می گوید :« نه.» اگر مادرش از درک لازم برخوردار باشد ، می فهمد که کاملاً احتمال دارد استیون صدایش را نشنیده باشد. این که حالا صدای او را می شنود نشان می دهد که مادر توانسته با افزودن بر شدت محرکهای رقیب با کارتون ، توجه او را از کارتون به خود بکشاند . به عبارت دیگر ، وارد اتاق شد و با صدای بلند تر ی صحبت کرد.
ویلهم و ونت ، پدر مکتبی در روان شناسی که به ساخت گرایی معروف است یکی از نخستسن روان شناسانی بود که به مطالعه توجه پرداخت . او بر اثر پژوهشهای خود به این نتیجه رسید که توجه یک نقطة کانونی و یک فراخنا دارد. بهتر است نور چراغ قوه ای را بر دیوار اتاقی تاریک تصور کنید. آنچه در مرکز درخشان نور روشن شده است شبیه چیزی است که در کانون توجه قرار می گیرد . اما چیزهایی هم که تا حدودی روشن شده اند باز درفراخنای توجه قرار دارند. وقتی مشغول خواندن رمانی جالب هستید ، ممکن است کنش داستان و گفتگوهای آن کانون توجه شما باشد. به ورق زدن کتاب و نحوة نشستنتان بر صندلی هم توجه دارید اما اینها در فر اخنای توجه شما قرار دارند. یعنی وضوح آنها در قیاس با آگاهی شما از سیر ماجرای داستان کمتر است . (برونو ، 1370)

توجه انتخابی Selective attention
فرایند درگیر در موقعیت هایی که در آنها مشخص با درون دادهای محرک متعدد روبرو است و باید وجهی از آنها را برگزیده و به آن توجه نماید . این اصطلاح از یک لحاظ زاید است ، چون توجه تلویحاً انتخاب را می رساند.
( پور افکاری ، 1373)

توزیع طبیعی Natural distribution
به توزیعی گفته می شود که در آن تراکم افراد بیشتر در حدود طبقات وسط باشد و هر چه به طرفین پیش رویم به تدریج از میزان تراکم کاسته می شود. در یک توزیع بهنجار یا نرمال سطح زیر منحنی بوسیله واحد های انحراف استاندار همیشه به نسبت های ثابتی تقسیم می شود . ( شریفی و نجفی زند ، 1376)

توهم (اختلال در ادراک) Hallucination
توهم یعنی تجارب حسی یا ادراکی است که هیچ منبع خارجی واقعی ندارند ، مانند شنیدن صدای شیطان که به فرد دستور کشتن کسی را می دهد . فرد عادی از طریق جریان پیچیدة غربال کردن و از صافی گذراندن اطلاعات حسی قادر به انتخاب ، تطبیق و تشخیص انبوه محرکهایی که همواره به وی ارائه می شوند ، بوده و بدین وسیله می تواند دنیای خود را به طریق عادی و معنی دار ادراک نماید . ولی بیمار سیکوتیک بر عکس به طور آشکار قادر به غربال کردن اطلاعات آشفته و یا تشخیص اطلاعات مربوط و نا مربوط نیست او در حد زیاد نسبت به تمام محرکها ، خواه از منابع داخلی باشند یا خارجی ، حساس است و قادر نیست که ادراکهای خود را بصورت یک الگوی معنی دار ، وحدت و انسجام بخشد .
(آزاد ، 1375)

تیپ : Type به طبقه بندی مردم در چند گروه گفته می شود . هر یک از این طبقات ، ویژگیهای خواص خود را دارد . (مثلاً ، برون گرا ودرون گرا )
(پروین ، 1374 )

تیپ شخصیتی Personality
به آن دسته از ویژگیهای شخصی یا بطور کلی افراد گفته می شود که الگوهای ثابت رفتاری آنها را نشان می دهد . (پروین ، 1374 )

تیپ شخصیتی الف AType(A) یکی از مهم ترین پژوهشها دربارة تفاوت اضطراب در افراد از اوایل دهه 1960
آغاز می شود ، یعنی زمانی که دو پژوهشگر به نام های( meyer Freidman, Rany Rosenman) آما دگی و استعداد ابتلا بیماریهای کرونر را نشان دادند. در آن موقع معلوم شد که بیماران مبتلا به ناراحتی کرونر از بسیاری جهات رفتارشان به هم شباهت دارد. آنها بی نهایت رقابت طلب ، زیاده جو ، پر خاشگر ، بی حوصله، بی صبر و بی قرار بودند . آنها با حالتی انفجاری صحبت می کردند ، عضلات صورتشان بنظر کشیده می رسید ، زیر فشار زمان و بار مسئولینت بودند ، این افراد تحت عنوان شخصیت نوع A توصیف شدند. با بررسی تعدادی از مطالعات ارتباط بین شخصیت نوع A و وضعیت شغلی رده بالا روشن شدکه شخصیت نوع A تمایل دارد که شغل خود را پر مسئولیت تر و با ساعات کاری بیشتر و میزان کار سنگین تر از شخصیت نوع B معرفی نمایند . علیرغم این عوامل شخصیتهای نوع A بطور کلی کمتر از مشاغل خود گله دارند و عدم رضایت از کارشان کمتر و هیجان و افسردگی شان از شخصیت نوع B کمتر است . این افراد همیشه در حرکت ، قدم زدن و غذا خوردن سرعت دارند . اغلب در هنگام استراحت و مواقعی که کاری بزای انجام دادن ندارند احساس تقصیر و بیهودگی می کنند . بعلت در گیری و مشغله زیاد فرصت اندیشیدن به نکات تازه را ندارند. (کوپر ، 1370)

تیپ شخصیتی ب ( B) Type (B)
کاملاً عادی اند عادات رفتاری نوع A است و هیچ یک از ویژگیهای نوع A را از خود ظاهر نمی سازند.
– هرگز از بیقراری و احساس از دست دادن دقت رنج نمی برند.
– انسانهای کینه توزی نیستند و در ارتباط با دیگران نیازی به تحمیل خواسته های خود احساس نمی کنند ، مگر اینکه موقعیت ایجاب کند . بدنبال خوشگذرانی و لحظات خوش هستند و به هیچ قیمت بدنبال نتایج عالی نمی باشنند.
– بدون عجله کار می کنند و بدون احساس وقت کشی و استراحت می کنند .
(کوپر ، 1370)

ث »

ثبات شیء Obgect constancy
ثبات شیء به این معناست که اندازه ،شکل ، رنگ ، درخشندگی ، و ویژگیهای دیگر شی، نسبتاًمستقل از تنوعات تصویر شبکه ای است و به همان صورتی که ادراک شده است باقی می ماند .ثبات شی ء از مختصه های مهم ادراک است . اگر چنین گرایشی نمی بود دنیای غریبی می دیدیم ، که در آن اشیاء بر حسب نزدیکی یا دوریشان از ما بزرگ یا کوچک می شدند. برای مثال اگر سکه را از زاویه خاصی نگاه می کردیم به جای اینکه گرد باشد بنظر بیضی می رسید . چگونه با وجود طیف گسترده ای از محرکهای مختلف ثبات شی ء همچنان باقی می ماند بطور کلی تبیین این موضوع به دو دسته کلی تقسیم می شود . اول اینکه ، نظریه پردازانی که بریاد گیری تا کید می کنند این فرضیه را مطرح می کنند که ما خود را با تنوع محرکها انطباق می دهیم به نحوی که ماهیت «واقعی» محرک را ادراک می کنیم . هلمهولتز (1894 – 1821) فیزیکدان و روان شناس بزرگ آلمانی می گویند که ما از ماهیت محرکها استنباطی نا هشیار داریم . این استنباط نا هشیار که حدسی است تعلیم یافته و بدون عمر آگاهانه ، بر اساس تجارب ما در دنیای واقعی صورت می گیرد.
دوم اینکه ، نظریه پردازی که بر توانائیهای ذاتی تاکید می کنند این فرضیه را مطرح می کنند که توانائیهای داده پردازی درونی اندامهای حسی مغز و دستگاه عصبی سبس می شود که این ساختارها مختصه های تغییر نا پذیر محرک را از جریان اطلاعاتی متنوع کنند . ما آنچه را در محرک واقعاً ثابت است . جدا می کنیم . این نحوه استدلال کلی را روان شناسان ، بخصوص ولنگانگ مطرح کردند. هر یک از این دو نوع تبیین طرفداران خود را دارد و هر دو هم به ظاهر سودمند ند.
(برونو ، 1370)

ثبت Registration,record
اصطلاحی که به «پردازش در یافتی »اطلاق می شود. در این مرحله اطلاعات مورد پردازش قرار می گیرد ولی ادراک نمی شود ، ادراک ،ادراک زیر آستانه ا ی .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

« ج »

جا به جایی پر خاشگری (پر خاشگری جابه جا شده)جا به جا سازی

Displaced aggression
Displacement,shift,transposition
فروید جا به جا سازی را رضایت بخش ترین شیوه برای اداره تکانه های جنسی و پرخاشگرانه می دانست . انگیزهای که از راه معینی ارضا نمی گردد به کمک مکانیسم جابهجا سازی به مجرای تازه ای رانده می شود. خشمی که نمی تواند نسبت به خاستگاه ناکامی ابراز شود به سوی یک هدف سهل الوصول یا کم خطر هدایت می شود. این نمونه ای از جا به جا سازی است . مثلاً با شرکت در ورزشهایی که مستلزم تماس جسمانی است ، می توان تکانه های خصمانه را در قالبهای جامعه پذیر ریخت . جابه جا سازی تکانه های نا کام شده را احتمالاً از بین نمی برد ، اما فعالیتهای جانشین در مواردی که یک سائق اساسی نا کام می ماند . مسلما ً در کاهش تنش مؤ ثر ند .
( اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

جاندار پنداری Animism
بر اساس پژوهشهای پیازه روشن شده است که اندیشه کودکان خردسال از جهات دیگری با اندیشه کودکان بزرگتر و بزرگسالان تفاوت دارد. یکی از تفاوتهای اساسی این است که کودکان در مرحله پیش عملیاتی فرقی را که موجودات جاندار وبی جان می گذاریم قائل نیستند بر عکس طرز فکر آنان اغلب زنده گرایا نه است . یعنی کودکان به اشیاء بی جان نسبت زندگی و احساسات می دهند . نخست ، یعنبی در سنین بین 4 و 6 سال کودکان هر چه را فعال است جاندار می انگارند . برای نمونه هنگامی که از یک بچه پرسیدند آیا خورشید جاندار است او گفت : آری جاندار است «زیرا نور می دهد » همان بچه گفت کوه جاندار نیست زیرا کاری نمی کند کمی بعد بین 6 و 8 سال کودکان جاندار بودن را محدود به چیزهایی می کند که تحریک دارند . از این قرار و گلها جاندار نیستند اما دوچرخه ، و ابرها جاندار هستند . تنها پس از 8 سالگی است که کودکان مفهوم زندگی را محدود به اشیا یی می کنند که به خودی خود می توانند حرکت کنند و سپس این دامنه به گیاهان و جانوران محدود می شود.
یک جنبه دیگر زنده گرایی نسبت دادن احساسات و شعور و خود آگاهی به اشیاء بی جان است . برای نمونه از یک پسر بچه 7 ساله پرسیده شد :
«اگر به یک سنگ سوزن بزنی آیا آن سنگ درد را احساس خواهد کرد؟» نه – چرا نه ؟ – برای اینکه سنگ سفت و سخت است . اگر سنگ را در آتش بیندازسد آیا آتش را حس خواهد کگرد ؟ -آری – چرا ؟ – برای آنکه خواهد سوخت … نقاشیهای کودکان خردسال هم نمایا نگر گرایشهای زنده گرایا نه آنان است .
(فدایی ، 1375)

جسم ، پسینه ای Corpus callosum
نیمکره های مغزی توسط جسم پسینه ای و چندین دسته رشته کوچک با هم مبادله می کنند . هر نیمکره به اطلاعاتی دسترسی دارد که ابتدا از نیمکرة مخالف گذر می کنند هر نیمکره به اطلاعاتی دسترسی دارد که ابتدا از نیمکرة مخالف گذر می کنند . اگر به جسم پسینه ای آسیب رسد ، این تبادل اطلاعات قطع می شود افراد نادری جسم پسینه ای برای درمان صرع شدید قطع شده است .
( کالات ، 1989)

« ح »

حافظه Memory
این اصطلاح مفهومی کلی دارد و به آن گروه از جر یانات روانی که فرد را به ذخیره کردن تجارب و ادراکات و یاد آوری مجدد آنها قادر می سازد ، اطلاق می شود.
از نظر توصیفی برای حافظه سه مرحله می توان قائل شد . مرحله دریافت و ثبت ، مرحله نگهداری ، مرحله یا دآوری . از نظر بالینی حافظه بر اساس فاصله زمانی بین تحریک و یاد آوری ، سه نوع تقسیم می شود . اصطلاحات حافظه نوری ، حافظه نزدیک و حافظه دور برای تعریف این سه نوع مورد استفاده قرار می گیرد . البته این اصطلاحات توصیفی بوده و فاصله زمانی مشخص کننده آنها از نظر بالینی دقیقاً تعریف شده است .
ثبت دائم به منظور ایجاد حافظه دراز مدت پدیده ای است که جریانات الکتروشیمیایی پیچیده ای را در مغز در بر می گیرد. چنین فرض شده است که این عمل بستگی به تشکیل اسید ریبونو کلئیک در سلول های عصبی مغز دارد و کاهش منابع اصلی RNA در سلول های مغز عامل عضوی خاص حصول کاهش حافظه افراد سالمند است . نشان داده شده است ، آنتی بیوتیک های خاص که وقعه دهنده سنتز پروتئین هستند ، در حیوانات آزمایشگاهی می توانند اختلال در ثبت وذخیره حافظه دراز مدت بوجود آورند.
در مرحله اول حافظه اطلاعات رسیده بوسیله یکی از اعضاء حسی در یافت و ثبت می شود . ثبت خاطرات بستگی به سطح هشیاری شخص دارد ، البته فرصت مواجهه مکرر با موضوعی که باید رد آن در حافظه ثبت شود نیز ضروری است . هر چیزی که هشیاری را کاهش دهد ، مثل ضربه به سر یا مصرف الکل ، در کار ثبت اختلال ایجاد می کند.
مرحله دوم شامل انبار کردن اطلاعات به صورتی پایانتر است . این مرحله از حافظه با تکرار و تداعی با سایر اطلاعات انبار شده قبلی تقویت می شود . ذخیره کردن مرحله ای فعال بوده و مستلزم تمرین و تکرار است .
مرحله آخر حافظه نیز جریانی فعال به منظور به حرکت در آوردن اطلاعات انبار شده است . هر مرحله در جریان کلی حافظه متکی به کامل بودن مراحل قبلی است .
( پور افکاری ، 1380 )

حافظه اولیه Primary memory
طبق نظر ویلیام جیمز (1890) حافظه اولیه ( حافظه کوتاه مدت ) با اطلاعاتی سر وکار دارد که پس از پردازش در هشیاری باقی می ماند و بدین ترتیب بخشی از حال روانی فرد را تشکیل می دهد . ( آلسینک ، 1994)

حافظه بلند مدت Long – term memory
حافظه تمامی عمر ، حافظه بلند مدت نام دارد . این حافظه هر آنچه را که ما در طول زندگی می آموزیم در خود جای می دهد . اطلاعات رسیده به حافظه حسی اگر مورد توجه قرار گیرند به حافظه کوتاه مدت انتقال می یابند و اطلاعات رسیده به حافظه کوتاه مدت نیز اگر تکرار و مرور شوند و با اطلاعات قبلاً آموخته شده ما مرتبط گردند به حافظه دراز مدت انتقال می یابد . برای این کار باید اطلاعات رمز گردانی شوند . ( سیف ، 1379)

حافظه ثانویه memorySecondary
طبق نظر ویلیام جیمز حافظه ثانویه ( حافظه دراز مدت ) با اطلاعاتی درباره رویداد سر وکار دارد ، که هشیاری نسبت به آن نیست و بالفعل در دست پردازش نیست و بدین
ترتیب بخشی از گذشته روانی فرد را تشکیل می دهد . (آلسینک ، 1944)

حافظه حسی Sensory memory
نخستین مرحلة خبر پردازی است . به حافظه حسی مخزن حسی و ثبت حسی نیز گفته می شود محرکهای محیطی (نور – صدا – حرارت – بو و جز اینها )به طور دائم بر گیرندة حسی ما اثر می گذارند گیرنده ها اجزای نظام حسی زمربوط به دیدن ، شنیدن ،چشیدن ،بو ئیدن و لمس کردن هستند . نظام کلی گیرنده ها را حافظه حسی می نامند . الگوهای فعالیت عصبی که به هنگام رسیدن محرکها به گیرنده ، تشکیل می شوند ، پس از قطع تا ثیر محرک بررسی مدت بسیار کوتاهی (یک تا سه ثانیه ) حفظ می شوند . اما در همین فاصله کوتاه ما فرصت انتخاب اطلاعات را بررسی انتقال مفاهیم بر حافظه کوتاه مدت داریم . تنها اطلاعاتی که مورد توجه مان قرار می گیرند وارد حافظه کوتاه مدت می شوند ولی بقیه اطلاعات از این حافظه حذف یا فراموش می گردند. (سیف 1379)

حافظه حوادث خاصی ( حافظه رویدادی ) Episodic memory
منظور از حافظه رویدادی خاطرات ما از تجارب شخصی است . نوعی فیلم ذهنی از آنچه دیده یا شنیده ایم به سخن دیگر حافظه رویدادی شامل اتفاقاتی است که در زندگی ما رخ داده و به زمان و مکان خاصی وابسته اند . برای نمونه وقتی به یاد می آوریم که در گذشته چه کسانی تازهای را ملاقات کردیم یاد آفرین روز جمعه ای که به کوه رفتیم چه منظره های تازه ای را دیدیم خاطرات رویدادها ویژه را به یاد می آوریم . بنابر این تصاویر ذهنی در حافظة رویدادی نقش مهمی ایفا می کنند همچنین سر نخ ها یا نشانه های مربوط به زبان و کمان به ما کمک می کنند تا اطلاعات را از این بخش حافظه باز یابیم . ( سیف 1379)

حافظه دراز مدت Long – term memory
( همچنین به آن مخزن دراز مدت و حافظه ثانوی نیز گفته می شود ) اگر مطلب موجود در حافظه کوتاه مدت به اندازه کافی مرور شوند به صورت بخشی از حافظه دراز مدت ذخیره می شوند. مطالب در حافظه دراز مدت برای زمانهای نا محدود باقی می مانند. ( واسون ، 1993)

حافظه رویه ای ( حافظه روندی ) یا روش
Procedural memory
مربوط به چگونگی انجام امور به ویژه فعالیتهای فیزیکی یا جسمانی مانند بازیهای ورزشی را حافظه روندنی می نامد. این نوع حافظه ظاهراً در یک رشته زوج محرک پاسخ ذخیره می شود. به عنوان نونه اگر ما مدتی طولانی دوچرخه سواری نکرده باشیم به محضر اینکه شروع به اینکار می کنیم محرکها پاسخها را فرا می خواند . وقتی که دوچرخه یه سمت چپ خم می شود . ( یک محرک ) به طور غریزی وزن خود را به سمت راست می دهیم . تا تعادل مان را حفظ کنیم . (پاسخ ) به همین سبب هر چه یک عمل بیشتر تکرار می شود . حالت خودکارتر بیشتری به خود می گیرد . به طور خلاصه حافظه روندی به دانستن چگونه انجام دادن یک عمل گفته می شود .
(سیف 1379)

حافظه کاری Working memory این اصطلاح به طور کلی به نظامی برمی گردد که هم درگیر پردازش شناختی و هم درگیر ذخیره موقت اطلاعاتی است که در جریان اجرای طیف وسیعی از تکالیف شناختی پردازش می شود. تکالیف شناختی با هر درجه از پیچیدگی که باشد (مانند حل مسئله – درک متن ) شامل چند مرحله پردازش مختلف است و حافظة کاری این امکان را فراهم می کند که آخرین شکل انجام تکلیف در حافظه ذخیره و همواره در دسترس قرار گیرد . آشکار است که میان مفهوم حافظة کاری و حافظة کوتاه مدت همپوشی وجود دارد ولی این دو مفهوم از چند جهت مهم با یکدیگر تفاوت دارند.
حافظة کوتاه مدت مهمولاً همچون یک واحد منفرد تلقی می شود ، ینی فرض بر این است که این حافظه به شکل یک واحد منفرد و یکپارچه عمل می کند ، بر عکس توسعه یافته ترین نظریه نظام حافظه کاری براین فرض استوار است که حافظة کوتاه مدت برای این به کار رفته که تقریبات بدون استثناء شامل همه داده های مربوط به تکالیف شناختی بوده و وظیفه آزمودن تنها موارد یادآوری اطلاعات باشد ، بر عکس حافظة کاری حداقل در اصول شامل وظایف متعددی است به طوری که تمرکز اولیه آن هرگز بر حافظه نیست . برای مثال در حساب ذهنی تمرکز به اجرای محاسبات دقیق حساب است . ولی شواهد حقیقی وجود دارد که حافظة کاری نقش مهمی را در تکلیف حساب ذهنی بازی می کند .
مفهوم حافظة کاری یا چیزی مشابه آن را می توتن در نظریه های مختلف روانشناسی یافت . البته تنها نظریه منظم و متمرکز حافظة کاری در آغاز توسط (بدلی و هیچ )ارائه شد و بعد ها (1986)تعدیل گردید.
او در نظریه اصلی خود از حافظة کاری نظامی ارائه دادند که شامل سه بخش بود . اول عامل اجرائی مرکزی که به حس خاصی وابسته نیست و بر حسب تعریف تقریباً همان چیزی است که توجه می نامیم . دوم حلقه گویشی که می تواند تعداد محدودی از اطلاعات واجی یا اطلاعات وابسته به گفتار را نگهداری کند و سوم لوح ثبت دیداری ، فضائی که مخصوص رمز گذاری فضائی ، دیداری یا هر دو است . این نظام حافظه کاری سلسله مراتبی است . عامل اجرائی مرکزی در راس این سلسله مراتب و دو نظام خدمتگذار آن یعنی مدار گویشی وصفحه یا لوح ثبت دیداری – فضائی در زیر این سلسله قرار می گیرد . (آلسینک 1944)

حافظه معتائی Semantic memory چنانچه از نامش بر می آید معانی ذخیره می شوند. وقتی که ما جمله ای را در یک کتاب می خوانیم . معنی آن را حفظ می کنیم . نه کلمات یا ویژگیهای دستوری آن جمله را اطلاعات موجود در حافظه معتائی عموماً بصورت گزاره – – ذخیره می شوند.
گزاره ها برای باز نمایی یا معرفی واحد های کوچک معنی مناسب اند . اما زمانی که بازنمائی مجموعه های بزرگتری از دانش سازمان یافته مورد نظر است گزاره ها چندان کار ساز نیستند . برای مجموعه های بزرگ دانش ا ز (schema) استفاده می شود. ( سیف ، 1379)

حرکات تثبیتی Fixation movement میدانهای چشمی خلفی بطور اتوماتیک چشمها را بر روی یک نقطه معین از میدان بینایی تثبیت کرد، واز این راه از حرکت تصویر بر روی شبکیه جلوگیری می کنند . برای برداشتن چشمها از روی این نقطه بایستی تکانه های ارادی از میدانهای ارادی چشمی که در نواحی پیشانی واقع شده اند به چشمها فرستاده شوند .
( گالیتون ، 1991)

حرکات ساکا دی Saccadic movement در ضمن خواندن ، شخص معمولا” چندین حرکت ساکادی در چشمان خود برای هر سطر انجام می دهد . در این مورد منظره بینایی از جلوی چشمها حرکت نمیکند بلکه چشمها چنان تعلیم یافته اند که در عرض منظره بینایی حرکت کرده و اطلاعات مهم را از آن استخراج میکنند .
سا کادی های مشابهی نیز هنگام مشاهده یک تابلوی نقاشی بوجود می آید . با استثنای اینکه ساکادها در یک جهت و سپس در جهت دیگر از یک نکته مهم دیگر به انجام می رسد . (گالیتو ن ، 1991)

حسا سیت زدایی تدریجی Systematic desensitivation یکی از فنون رفتار درمانی ، حساسیت زدایی منظم است که می توان آنرا فرایند «نا شرطی سازی » یا «شرطی سازی تقابلی » به شمار آورد . در این شیوه اصل درمانی عبارتست از ضعیف سازی یک پاسخ غیر منطقی به کمک نیرومند سازی یک پاسخ مخالف یا ناهمساز با آن . مثلاً به فرد آموخته می شود در کنار بازنماییهای تخیلی موقعیتهای اظطراب زا ، خود را آرمیده کند ، حساسیتزدایی منظم ، یک فرآیند تدریجی است . (نظری ، 1381)

حقارت:Inferiority
در معنای کلی ، هر نوع انطباق در سطح پایین تر از آنچه که معمولاً از فرد انتضار می رود . آدلر بیشتر به خاطر تاکیدی که نسبت به احساس حقارت داشت ، شناخته شد . او اعتقاد داشت که هر فردی با یک حقارت ( عضوی را روحی )به دنیا می آید و چگونگی برخورد شخص با احساس حقارت خود تعیین کننده سبک زندگی او می با شد . ( ساعتچی ، 1374)

حل مسأله Problem – solving حل مسأله عبارتست از پردازش شناختی برای تبدیل موقعیت مفروض به موقعیت مفروض به موقعیت مطلوب در حالیکه شخص حل کننده ، برای حل آن به طور آمادهروشن واضحی ندارد . این تعریف شامل چهار ایده اساسی است . نخست اینکه حل مسأله یک امر شناختی است یعنی در درون ذهن یا دستگاه شناختی حل کننده روی می دهد. پس وجود آن را می توان تنها به طور غیر مستقیم از رفتار حل کننده استنباط کرد.
دوم آنکه حل مساله یک فرایند است . یعنی متضمن دستکاری معلومات در دستگاه شناختنی یا ذهن حل کننده است ( یعنی اجرای عملیات شناختی روی باز نماییهای نمادی درونی ).
سوم اینکه حل مساله جهت دار است . یعنی غرض از آن حل کردن یک مساله است.
چهارم آنکه حل مساله امری شخصی است یعنی دشواری تبدیل یک حالت مفروض از یک مساله به حالت مطلوب بستگی به دانش کنونی حل کننده مساله دارد.
( آلسینک ، 1944)

خصوصیات اولیه جنسی Primary sex – characteristic خصوصیات اولیه جنسی به رشد اندامهای اطلاق می شود که برای تولید مثل ضروری هستند مثل رحم و تخمدان در دختران . دستگاه تولید مثل و غده پروستات در پسران.
( احدی و جمهری 1378)

خصوصیات ثانویه جنسی Secondary sex – characteristic
خصوصیات ثانویه جنسی به آن دسته از ویژگیهای فیزیو لو ژیکی اطلاق می شود که غالباً یا شروع بلوغ ظاهر می شود . ولی با تولید مثل رابطه مستقیم ندارند مثلاً رشد سینه ها در دختران و تغیر طنین صدا در پسران. ( احدی و جمهری 1378 )

خطر جرئی Risk – Taking
خطر جرئی رفتاری است که به موجب آن فرد خودش را در معرض امکان آسیب جسمانی یا مرگ قرار می دهد . هر چند که خطر جرئی هم در مورد خطر های غیر قابل اجتناب صدق می کند و هم در مورد خطر های غیر ضروری در این مدخل تأ کید بر خطر های غیر ضروری است.
نمونه های خطر هایی غیر ضروری عبارتند از پرواز با کایت . پرش اسکی – مسابقه اتومبیل رانی و موتور سواری و … و هر یک از ما ممکن است گاهی با سرعت رانندگی کنیم . البته نه در حدی که در ورزشهای بالا مثال زدیم : بنابر این پدیده خطر جرئی غیر ضروری پدیده ای معمول است .
(برونو 1370)

خلاقیت : Creativity
روانشناسان خلاقیت را بعنوان شکلی از حل مشکلات تعریف می کنند که از خصوصیت آن ارائه راه حلهای بدیع ، نو و جدید و برای مشکلات هراس ، علمی یا عملی است . هنری پو آنکاره ، ریاضیدان بزرگ فرانسوی می گوید.
«خلاقیت یعنی تشخیص ، تمیز ، بصیرت ، دریافت ، درک و انتخاب . بنابر این اگر شما قلم موئی را در دست یک میمون بگذارید و رنگ را نیز در کنارش قرار دهید. هر چند ممکن است . طرحهای بدیع و جدیدی را روی پرده نقاشی ترسیم کند . اما نمی توان آن را نمونه و یا نشانه خلاقیت دانست . بنابر این می توان گفت خلاقیت یعنی تر کیب مجدد عقاید ، اندیشه ها ، افکار ، نظرات و انگاره هایی که قبلاً برسی فرد شناخته شده است امّا به شیوه ای جدید و متفاوت با قبل .
(ـساعتچی 1374)

خود ( خویش ) Self
مجموعه روانی – فیزیکی و نیز ویژگیهای هشیار و نا هشیار شخصی در هر لحظه ا ز زمان . اصطلاحی که کارن هورنای برای تعریف خودواقعی یا خود تجربی به کار برده است . ( ساعتچی ، 1377)

خود آرمانی Ideal self / ego – ideal
تصور یا مفهوم خود در زمینه آرمانها یا به عبارت دیگر مفهوم خود در رابطه با آنچه یک شخص دوست دارد باشد . یا بر حسب آنچه به نظر او خوب و مثبت تلقی می شود و ترجیح می دهد که آن چنان باشد. ( ساعتچی 1377)

خود انتقادی Self – criticism
معنی اصلی این اصطلاح ، انتقاد شخص از خود می باشد و معنی ضمنی آن این است که چنین ارزیابی انتقادی نوعی سنجش مبتنی بر واقعیتهای مر بوط به نقاط قوت و ضعف استعداد ها و کاستیهای شخصی می باشد . اینگونه تحلیل از خود به عنوان بخشی از خویشتن پذیری سالم تلقی می شود . ( ساعتچی ، 1377)

خود انکاره : Self – image
خود یا خویشتن تصور شده . خود آنچنان که مشخص فرض می کند که هست بسیاری از مدلهای مربوط به روان ( رنجوری بر مبنای این نظریه بنا شده اند که وقتی خود واقعی شخصی با خود انکاره او تا همخوانی شدید داشته باشد ممکن است گرفتار روان رنجوری گردد. ( ساعتچی 1377)

خود شکوفائی Self – actualization
گرا یش بنیادی هر شخص به تحقق بخشیدن هر چه بیشتر به توانائیهای بالقوه خود، خود شکوفائی در نظر یه های انسانگر درباره شخصیت ؛ نظیر نظریه های مازلو ، راجز، یک مفهوم بنیادی است . راجز معتقد است که اساسی ترین نیروی بر انگیزندة رفتار آدمی خود شکوفایی است . گرایش به تحقق بخشیدن ، شکوفا ساختن ، حفظ و تقویت یک موجود رشد یابنده در جستجوی تحقق نیرو های بالقوه خود در محدودة وراثت خویش است. ( اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

(د،ذ)

داروی ضد اضطراب Antianxiety drug
داروی کند کننده دستگاه عصبی مرکزی که موجب کاهش تنش می شود . کمی خواب آلودگی ایجاد می کند ولی نه به میزان زیاد . والیوم و لیبرلوم دو نمونه از این داروها هستند . به این دارو ها آرامبخش نیز گفته می شود .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

داروهای ضد افسردگی Antidepressant , Antidepressive
داروهایی که مصرف آنها موجب تغیر خلق افراد افسرده در جهت احساس شادمانی بیشتر می شود . چنین اثری احتمالاً ناشی از فدرت این داروها در افزایش انتقال دهنده های عصبی از نوع نوراپی نفرین ، سروتو نین ، یا هر دو است از نمونه این داروها ایمی پرامین و ایزوکار بو کسازید می باشد .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

درمانگر Therapist
یک فرد متخصصی است که آموزشهای لازم روان درمانی را گذرانده که عبارتند از روان شناسان ، روانپزشکان ، مشاوران .
روان درمانی یک درمان حرفه أی است که به وسیله یک فرد متخصص که آموزش های لازم را گذرانده است ارائه می شود . روان شناسی و روان پزشکی در حوزه مهم برای آموزش متخصصان روان درمانی است . علاوه بر روان شناسان در روانپزشکان افراد متخصص دیگر از قبیل مدد کاران اجتماعی روانپزشکی ، پرستاران روان پزشکی مشاوران نیز به خدمات روان درمانی کمک می رسانند . ( نظری ، 1381)

در مانهای زیستی Biological therapies
در رویکرد زیستی در درمان رفتار نابهنجار ، فرض بر این است که اختلالات روانی در اثر بد کارکردی بیو شمیایی و فیزیو لو ژیک مغز ایجاد می شوند ، درمانهای زیستی شامل درمان با تشنج مغزی ( Ect ) ، جراحی روانی و استفاده از داروها برای تغیر رفتار است . ثابت شده که از این میان موفقیت دارو درمانی بیشتر است . داروهای کاهش دهندة اضطراب یا ضد اضطراب ها به منظور کاستن از اضطراب شدید و کمک به افراد در کنار آمدن با بحرانهای زندگی به کار می روند . این داروها به خانواده ا ی تحت عنوان بنز و دیاز پین ها تعلق دارند و اغلب آرامبخش ها نامیده می شوند . دارو هایی که نشانه های اسکیز فرنی را کاهش می دهند ، داروهای ضد روان پرشیی ( ضد جنون ) نام دارند و از خانواده فنو تیازین ها هستند . داروهایی که خلق افسرده را بالا می برند داروهای ضد افسردگی نام دارند و شامل دو گروه عمده می باشند. 1- مهار کننده های منو آمینو اکسید از ( یا مهار کننده های MAO) و 2- ضد افسردگی های سه حلقه ای . کربنات لیتیوم در درمان اختلالات شیدایی – افسردگی موثر بوده است . در درمان با تشنج برقی ( E CT) ، یک جریان الکتریکی به مغز وصل می شود که ایجاد تشنج می کند و نشانه های افسردگی شدید را کاهش می دهد . این روش الکترو شوک درمانی نیز نامیده شده است . هنوز معلوم نیست که مکانیسم اثر ECT چگونه است ، ولی این روشن شده است که بر اثر حمله تشنجی مغز ، مقدار زیادی از چند انتقال دهندة عصبی آزاد می شوند که نور اپی نفرین و سروتونین از آن جمله است . ( نظری ، 1381)

درمان مراجع مدار Client – Center Therapy
یکی از در ما نگران انسان گرایی بسیار مشهور ، کامل راجرز (1980 ، 1988) ، روش درمانی خاصی پیشهاد کرده است که در آن ، افراد تشویق می شوند تا توانییهای بالقوه خود را کشف کنند و با دیگران روابط صحیح بر قرار سازند ، دیدگاه راجرز تحت عنوان درمان مراجع مدار یا درمان متمرکز بر مراجع نامیده شده است . برای راجرز خیلی اهمیت داشت که به جای کلمه بیمار ، کلمه مراجع را به کار ببرد . به نظر او ، کلمه بیمار ، بیانگر اختلالات شدید جسمی یا روانی است که شخص را از مسئولیتها و تواناییهای خود محروم می کند . وقتی این فرد را به عنوان مراجع می پذیریم در واقع قبول می کنیم که او مسئولیت درمان را بر عهده دارد و رابطه بین درمانگر و مراجع یک رابطه برابری است . درمان مراجع مدار ، مثل روان کاوی ، تعمق درافکار و احساسات را تشویق می کند تا علتهای رفتار بهتر درک شود . با این همه ، شاگردان راجرز ، بر اهمیت تجربه های هیجانی بیشتر تاکید دارند . مراجعان بایدکشف کنند که کدام شیوه های عمل و تفکر نا ساز گار است ، در حالی که درمانگر به وجود آوردن جوی است که در آن مراجع می تواند آزادانه افکار و احساسات مهم خود را کشف کند و از این طریق بهداشت روانی خود را ثابت نگهدارد. رویکرد رمانی کارل راجرز ( 1980- 1988) که موضوع روان شناسی را دنیای تجربه بلا فصل مراجع می داند که باید از دیدگاه مراجع بررسی شوند . در نظام
راجرزی کار اصلی در مانگر ایجاد فرصت برای فرد جهت دستیابی به شناختی تازه از دنیای ذهنی خود و رسیدن به خود شکوفایی است .
( سارا سون ، 1378 )

درون داد . برون داد . In put / out put ( I/o )
اصطلا حی که در نظر یه های شناختی مختلف ( مثل پر دازش اطلا عات ) برای عرضه اطلا عات به کسی ( درون داد ) رفتار آن شخص ( برون داد ) و رابطه بین آنها مورد استفاده قرار می گیرد . روانشناسان شناختی در مورد رابطه درون داد / برون داد تقریباً به همانگونه صحبت می کنند که رفتار گرا ها در مورد روابط محرک – پاسخ فرق عمده آن ها این است که رفتار گراها تر جیح می دهند ، محرکها و پاسخها را بطور عینی و عملیاتی تعریف کنند . شناخت گرا ها درون داد/ برون داد را بر حسب نمادها ، ساختار ها و نظایر آن . ( پور افکاری ،1373 )

درون سازی – برون سازی ( از دیدگاه پیاژه )
Assimilation -Accommodation
درون سازی عبارتست از تلاش شخص در جهت سازگار کردن محیط با ساختهای موجود ارگانیسم از طریق همسان کردن آن با خود یعنی کودک شیء یا مفهوم جدید ی را بر حسب مفاهیم یا اعمالی که تا کنون اکتساب کرده تعبیر و تفسیر می کند . مثلاً وقتی دختر بچه ا ی 5 ساله، شیء متحرکی را در آسمان می بیند آن را با مفهومی که خود درباره پرنده دارد همسان می کند . روزی ، هلی کوپتر اسباب بازی را در حال پرواز با لای سرش می بیند که سر و صدای زیادی به راه می اندازد و می کوشد آن را با مفهومی که از پرنده دارد همسان کند ولی صدا ، اندازه ، و شکل هلی کوپتر با مفهومی که او از پرنده در ذهن دارد جو ر نیست از این دو عمل درون سازی ، امکانپذیر نخواهند بود.
پیاژه معتقد بود که فر آیند مکملی جود دارد به نام برونسازی که عبارتست از گرایش شخص به تغییر در برابر آنچه محیط اقتضا می کند به این معنا که شخص اعمال و مفاهیم را تغییرمی دهد تا آن را با موقعیتها ، اشیا ءیا اطلاعات جدید ساز گار کند . آن دختر 5 ساله تشخیص می دهد که برای این شی ء جدید یعنی هلی کوپتر که نمی تواند آن را با مفهومی که از پرنده دارد همسان کند نیاز به رده بندی جدیدی دارد . اگر از والدینش کند آنها کلمه جدیدی به او خواهند آموخت و تفاوتهای بین پرنده و هلی کوپتر را برایش توضیح می دهند . و این کودک فر صت می دهد تا رده بندی جدیدی را بیا فریند . (یا سایی 1377 )

درونگرا Introvert
یونگ معتقد بود که مردم در یکی از دو دسته قرار می گیرند . افراد درون گرا و افراد برون گرا . یک فرد درون گرا میل دارد ، اغلب تنها باشد ، طوری رفتار کند که کمرو به نظر می رسد و فعالیتهای فردی را به فعالیتهای که مستلزم تعامل اجتماعی است ترجیح می دهد . این قبیل افراد هنگامی که در زندگی خود با عوامل فشار روانی مواجه شوند ، گرایش پیدا می کنند که به درون خود فرو روند .
( کارور و شی یر ، 1375 )

دستگاه عصبی Nervous system دستگاه عصبیشبکه ارتباطی بدن است .این دستگاه از میلیونها یافته عصبی تشکیل شده که با هماهنگی با هم کارمیکنند تا تمام کارکرد های هماهنگ رفتار را امکانپذیر کنند. یکی از دو بخش اصلی دستگاه عصبی مر کزی است که شامل دو ساختار فر عی نخاع شوکی و مغز است . نخاع شوکی چندین کارکرد دارد : 1- اطلاعات را از عصبهای حسی به مغزمی رساند 2- اطلاعات را از عصبهای حرکتی به ماهیچه ها می برد 3- واسطه بین قوسهای باز تاب است. 4- کاکرد های خودکار بدن را تنظیم می کند . اگر بخواهیم کلی تر بگوییم ، مغز دستگاه کنترل مر کزی است و هشیاری را ممکن می کند ، بخش اصلی دیگر دستگاه عصبی، دستگاه اعصاب پیرامونی است که از دو دستگاه فر عی تشکیل شده است . دستگاه عصبی خودکار ، دستگاه اعصاب تنی ؛ دستگاه اعصاب خودکار همه کار کرد های غیر ارادی بدن مانند ضربان قلب و گوارش را کنترل می کند . و دستگاه اعصاب تنی شامل اندامهای حسی است که آگاهی از دنیای بیرونی را ممکن می کند. این دستگاه شامل اعصاب حرکتی نیز می شود که حرکات ارادی بدن را ممکن می کند .
( برونو ، 1370 )

دوره نوزادی( شیر خوارگی) Babyhood
این دوره که 2 سال اول زندگی بعد از تولد را شامل می شود ، دوره ای است که شیر خوارگان دنیا را مستقیما ً از طریق حواس خود تجربه می کنند ، آنان چیزی در باره ایده ها یا منطق نمی دا نند ، آنان به سادگی لذت و درد را می آزمایند . با این وجود کودکان ، فعال و کنجکاو هستند و چیز های زیادی را می آموزند . آنان پیوسته می کوشند هر چیز را که می توانند لمس کنند و این چنین درباره گرما ، سرما ، سختی ، نرمی و دیگر کیفیات اشیا می آموزند . افزون بر این ، کودکان آغاز به کسب زبان می کنند و این کار را تقریباً به طور کامل به تنهایی انجام می دهند .
( آلسینک ، 1944)

دندریتها Dendrites
دندریتها نازکند ، تار های شاخه ، شاخه زیادی دارند که هر چه از جسم یافته ای دورتر می شوند باریکتر نیز می شوند . سطح دندریت به پیوند های اختصاص منتهی می شود که از طریق آنها اطلا عات را از نرونهای دیگر در یافت می کنند بنابر این هر چه سطح دندریت بیشتر باشد مقدار اطلا عاتی که در یافت می کند بیشتر است . ( کالات ، 1989 )

دو سو گرایی Ambivalence
دو سو گرایی عبا رتست از تمایل در یافت یک پدیده روانی تحت دو زاویه متضاد ، اثبات و نفی متوالی یک امر بیان دو احساس متضاد در آن واحد .
( منصور ، 2536 )

دو قلو های دو تخمکی
Fratarnal twins/ Hetero zygotic twins /Dizygotc twins /
به همزادانی اطلاق می شود که از دو اووم یا اوول بارور شده به وجود آمده اند و مشخصات ارشی آنها مانند دو قلو های همسان یکسان نیست و جنس آنها نیز بر خلاف دو قلو های همسان که با یستی از یک نوع باشند گاهی با یکدیگر فرق دارند . ( حسینی نسب ، 1375 )

دو قلو های همسان ( تک تخمی ) Homozygotic twins /
Monvular tmins/
Monozygotic twins /
Enzygotic twins.
دو قلو های همسان خواهران و برادرانی هستند که اصل آنان از یک تخم است به همین دلیل ساختمان ژنتیکی همسانی دارند ، دو قلو های همسان ساختمان ژنتیکی همسانی دارند . برای محققی که می خواهد تعامل بین وراثت و محیط را بررسی کند حائز اهمیت اند . شماری از مطالعات شامل بر نا مه أی تحقیقی بوده است که در آن دو قلو های همسانی که در دوران شیر خوارگی از هم جدا شده اند در بزرگسالی مورد مطالعه قرار گرفتند از آنجا که در خانه های جدا از هم بزرگ شده بودند از لحاظ ارشی به هم شباهتهای داشتند ولی درون دادهای محیطی آنان متفاوت بود . و محیط عامل اصلی این تفاوت است . مطالعاتی که نشان داده اند که محیط تنها عاملی نیست که در رشد تا ثیر مهمی دارد . و راثت یکی از عوامل مهم است و تا ثیر بسیاری بر هوش دارد . ( برونو ، 1370 )

درمانهای زیستی Biological terapies
در رویکرد زیستی در درمان رفتار نا بهنجار ، فرض بر این است که اختلالات روانی در اثر بد کارکرد ی بیو شمیایی و فیزیو لوژیک مغز ایجاد می شوند. در مانهای زیستی شامل درمان با تشنج برقی( E CT) ، جراحی روانی و استفاده از داروها برای تغیر رفتار است . ثابت شده که از این میان ، موفقیت دارو درمانی بیشتر است . * داروهای کاهش دهنده اضطراب یاضد اضطراب ها به منظور کاستن از اضطراب شدید و کمک به افراد در کنار آمدن با بحرانهای زندگی به کار می روند . این دارو ها به خانواده ای تحت عنوان بنزود یا زپین ها را تعلق دارند و اغلب آرامبخش ها نامیده می شوند . * دارو هایی که نشانه های اسکیز و فر نی را کاهش می دهند ، دارو های ضد روان پریشی ( ضد جنون ) نام دارند و از خانواده فنو تیا زین ها هستند . *دارو هایی که خلق افسرده را بالامی برند ، دارو های ضد افسردگی نام دارند و شامل دو گروه عمده می باشند : 1- مهار کننده های منو آمینوا کسیدا ز (یا مهار کننده های MAO) و 2- ضد افسردگی های سه حلقه ای . کربنات لیتیوم در درمان اختلا لات شیدایی – افسردگی مؤ ثر بوده است . * در درمان با تشنج برقی (E CT) ، یک جریان الکتریکی به مغز وصل می شود که ایجاد تشنج می کند و نشانه های افسردگی شدید را کاهش می دهد . این روش الکترو شوک درمانی نیز نامیده شده است .* *هنوز معلوم نیست که مکانیسم اثر E CT چگونه است ، ولی این روشن شده است که بر اثر حمله تشنجی مغز ، مقدار زیادی از چند انتقال دهنده عصبی آزاد می شوند که نور اپی نفرین و سر و تونین از آن جمله است . ( نظری ، 1381)

دوره جنینی Fetal period
سومین دوره رشد پیش از تولد دوران جنینی است که از پایان ماه دوم تا تولد ادامه دارد . در این مدت دستگاههای مختلف بدن که از دوران قبل ناقص مانده است به طور کامل رشد و شروع به کار می کنند. تا تقریباً هشت هفته و نیم ، جنین موجود منفعلی است که به طور ساکن در مایع آمینوتیک غوطه ور است ، ولی از این به بعد می تواند به تحریکاتی که به او وارد می شود ( مثل لمس کردن ) واکنش نشان دهد.
در اواخر هفته هشتم دستگاه تولید مثل شروع به رشد می کند . غدد جنسی (تخمدانها و بیضه ها ) در هر دو جنس به صورت یک زوج توده بافتی ظاهر می شود.
در این مرحله پلکها و ناخنها شکل می گیرند ، جنسیت جنین به سادگی قابل تشخیص است، بیشتر شبیه انسان می شود و روی سر و بدن موهایی پدیدار می شود . پرز های چشایی روی زبان ظاهر می شوند .
به ازای هر هفته ا ی که جنین در داخل رحم مادر می ماند احتمال زنده ماندن و رشد طبیعی او بیشتر می شود. همچنان که ماهیچه ها رشد می کنند توانایی گریه گرسنگی و انعکاس مکیدن در او ایجاد می شود . و هوشیاری ذهنی و رشد ادراکی و حرکتی او افزایش می یابد. هنگامی که وزن جنین به 6/1 کیلو گرم می رسد احتمال رشد موفقیت آمیز او بعد از تولد افزایش قابل توجهی می یابد ؛ کودکی که دست کم با وزن 2/2 کیلو گرم متولد شود، احتمالاً نیازی ندارد که در دستگاه مخصوص کودکان زود رس نگهداری شود .
( ماسن و همکاران ، 1377)

دوره رویان Embryonic period
دوره دوم رشد پیش از تولد در طی سومین تا هشتمین هفته به طول می انجامد و «دوره رویانی » خوانده می شود، مشخصه این دوره تفکیک سلولی است ، ضمن اینکه اندامها شروع به رشد می کنند.
همینکه تخمک در حال رشد توانست در خانه جدید ش ساکن شود ، رشد تسریع می شود . تودة درون سلولی آن ، که رویان قابل تشخیص خواهد شد شروع به تفکیک خود به صورت سه لایه مجزا می کند: الف ) لایه خارجی ( اکتودرم ) ، که لایه خارجی پوست ، مو ، ناخن ، قسمتهایی از دندان، غدد پوستی ، سلولهای حسی ، و سیستم اعصاب ا ز آن ناشی می شود . ب) لایه میانی (فرودرم ) ، که لایه درونی پوست ، ماهیچه ها ، استخوانها ، و دستگاه گردش خون و دفع را ایجاد می کند . پ) لایه درونی (آندودرم ) ، که از آن آستر مجرای روده ای شیپور استاش ، نای ، نایژه ، ششها ، کبد ، لوزالمعده ، غدد بزاقی ، غدد تیرو ئید ، و غده تیموس به وجود می آید .
ضمن اینکه توده درون سلولی به شکل رویان قابل تشخیص در می آید ، لایه های خارجی سلولها و غشای جنینی به نامهای «کوریون »و «آمنیون » ایجاد می کنند . اینها به علاوة غشای سومی که از دیواره رحم مادر منشعب می شود از دیواره رحم گسترش می یابند و جنین در حال رشد را در میان می گذارند . آنها کیسه ای پر از مایع آبکون تشکیل می دهند که حایلی است برای محافظت از رویان در مقابل ضربه هایی که احتمالاً به مادر وارد می شود . ( ماسن و همکاران ، 1377)

دوره زیگوت Zygot period
این دوره تقریباً چهارده روز ، یعنی از زمان بار ور شدن تخم تا استقرار یافتن در دیواره رحم طول می کشد . تخم بارور یا زیگوت در مسیر حرکت خود به طرف رحم ابتدا به دو ، چهار ، هشت و سپس به یک توده سلولی به نام مورولا MORULA)) تبدیل می شود . این توده سلولی را هنگامی که وارد رحم گردیده و به دیواره آن متصل شده بلاستو سیتز (( blastocysts می نامند . مرحله با روری از شروع رسیدن تخمک تا استقرار در رحم عبارت است از : تشکیل زیگوت ؛ تشکیل مورولا که دو تا سه روز طول می کشد ؛ تشکیل بلا ستو سیتها که چهار تا پنج روز

است و اتصال بلاستو سیت به دیواره رحم که پنج تا شش روز است .
( سیف و هماران ، 1375)

ذهن mind / mentality
به عقیده (کارت ذهن غیر مادی قادر به تفکر و هشیاری است و در نتیجه دانش مر بوط به جهان خارج را برای ما فراهم می کند . ذهن هیچ یک از خصایص ماده را ندارد.
مهمترین ویژگی ذهن استعلال تفکر آن است و این امر آنرا از جهان ماده جدا می کند این جوهر تفکر فاقد جسم است و فضایی را اشغال نمی کند .
از آنجا که ذهن دارای درک و اراده است باید به گونه ا ی در بدن اثر بگذارد و از آن اثر بپذیرد . برای مثال ، هنگامی که ذهن تصمیم می گیرد از نقطه ای به نقطه دیگر حرکت کند ، این تصمیم به وسیله اعصاب و عضلات بدن به مرحله اجرا در می آید . مثلاً هنگامی که بدن بر اثر نور یا گرما تحریک می شود ذهن این داده های حسی را شنا سایی و تفسیر کرده . پاسخ مناسب را تعین می کند . ( سیف ، 1375 )

رسش ( پختگی ) maturation
رسش عبارتنست از توالی همگانی رخداد های بیو لو ژیکی در دستگاه عصبی مرکزی که بروز یک کارکرد روانی را ممکن می سازد ؛ البته با فرض اینکه کودک از لحاظ جسمانی سالم باشد و با افراد و اشیا ء سر وکار داشته باشد . کودکانی که با بزرگسالان سر و کار دارند بین یکسالگی و سه سالگی سخن گفتن را آغاز می کنند . همین پدیده یکی از بهترین نمونه های رسش کنشهای روانی است . مغز کودک سه ماهه به قدر کافی رشد نکرده است تا بتواند سخن بگوید از سوی دیگر کودک دو ساله که مغزش به اندازة کافی رشد کرده است قادر به سخن گفتن نخواهد بود ، مگر اینکه شاهد سخن گفتن بزرگسالان بوده باشد . رسش نمی تواند باعث بروز عملکرد روانی شود ؛ رسش صر فاً محدودة زود ترین زمان بروز عملکرد روانی را تعیین می کند . آغاز توانایی با روری که در بین غالب جوانان آمریکایی بین 12 تا 15 سالگی است ، واقعه ا ی مربوط به رسش است ، وبستگی دارد به آزاد شدن هورمون های خاصی از غده هیپوفیز که در قاعده مغز قرار دارد . ولی عوامل محیطی مانند کیفیت تغذیه در دوران کودکی ممکن است بلوغ را تسریع کند یا تا چند سال به تأ خیر اندازد . ( یا سایی ، 1377 )

رشد Development
فر ایندی است مداوم با گسترده ای از تولد تا یزرگسالی و پیری عبارت از دگر گونیهایی است که بنا به خاصیت و استعداد ذاتی موجود زنده ، با تاثیر عوامل و شرایط خارجی ، بی آنکه خود موجود در این راه کوشش کند ، در او به وجود می آید . بدین جهت رشد با پیشرفت زبان حادث می شود و این دگر گونیها در طرح معینی برای هدف مشخصی صورت می گیرد . ( پارسا ، 1367 )

رشد ادراکی Perceptual development
منظور از این اصطلاح تغییرات نظام دارد در فرایند ها و توانایی ها ی ادراکی است که کودکان در طی رشد نشان می دهند . معمولاً میان «ادراک » و « شناخت » به این صورت فرق گذاشته می شود که اولی به معنا ی کشف و پردازش اولیه اطلاعات حسی است ، در حالی که منظور از دومی توانایی استخراج احساس ، نظم و معنا آن اطلاعات است . ( آلسینک 1944)

رشد پیوسته : Continuous Develoment
منظور از جریان پیوسته این است که گذشته کودک با وضع کنونی او کاملاً بستگی دارد و رشد او در زمان حال پایه و اساس رشد او در زمان آینده است . پیوستگی رشد از جنبه های مختلف زندگی فرد نما یان می گردد : چنان که راه رفتن کودک از غلتیدن ، خزیدن ، نشستن ، چهار دست و پا راه رفتن ، ایستادن و تاتی کردن تشکیل شده است . واین اعما ل همه با هم پیوستگی دارند. ( پارسا 1367)

رشد جنسی Sexual development
در آغاز نو جوانی ، اغلب کودکان به دوره سزیعی از رشد جسمانی ( جهش نموی نوجوانی ) گام می گذارند که با رشد تدریجی اندامهای تناسلی و ویژگیهای جنسی ثانویه ( مثل رشد پستانها در دختران و پیدایش ریش در پسران و نمایان شدن موی بر اندامهای تناسلی هر دو جنس) همراه است. این تغییرات طی یک دوره تقریباً دو ساله رخ می دهند و با بلوغ جنسی به اوج می رسند. نشانه بلوغ جنسی ، شروع قاعدگی در دختران و نمایان شدن نطفه های زنده در ادرار پسران است .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

رشد روانی –اجتماعی psychosocial development
رشد روانی – اجتماعی عبارتست از رشد شخصیت فرد در ارتباط با افراد دیگر و به عنوان یکی از اعضای جامعه از دوران نوزادی تا آخر عمر . رشد روانی اجتماعی تکوین یک خود اجتماعی است در طول زمان ، خودی که با خانواده ، فرهنگ ، ملت و … همانند می شود.پر نفوذ ترین نظریه رشد روانی – اجتماعی نظریه اریک اچ اریکسون روانکاو است . به عقیده اریکسون رشد روانی – اجتمای 8 مرحله مجزا دارد : 1)اعتقاد بنیادی در برابر عدم اعتماد بنیادی ( از تولد تا 2 سالگی ) 2 )خود پیروی در برابر شرم و تردید ( از 2 سالگی تا 3 سالگی ) 3)ابتکار در برابراحساس گناه ( از 3 سالگی تا 5 سالگی ) 4)کوشایی در برابر احساس حقارت ( از 5 سالگی تا 11 سالگی ) 5) هویت در برابر گم گشتگی نقش (11 تا 18 سالگی ) 6)صمیمیت در برابر انزوا( از 18 سالگی تا بزرگسالی) 7)زایندگی در برابر رکود ( میانسالی ) 8 )کمال در برابر یأس (کهولت)
تکلیف فرد در هر مرحله رشد این است که کیفیت مثبت ( یعنی اعتماد ، خود پیروی ، ابتکار و … ) در هر مرحله بروز دهد . اگر چنین شود ، خود اجتماعی سالمی رشد می کند . اگر چنین نشود ، شخص رشد نا کافی خواهد داشت و ممکن است الگوهای رفتاری نا سازگارانه در او بروز کند .
(برونو ، 1370)

رشد شناختی cognitive development
رشد شناختی عبارت است از رشد فرد در طول زمان ، یعنی بالیدگی فرایند های فکری عالی تر از دوران طفو لیت تا بزرگسالی ، تنها نظریة مربوط به رشد شناختی که از نفوذ بسیاری بر خوردار بوده است . نظریه ای است که ژان پیاژه مطرح کرده است که سال ها در فرانسه کار می کرد . به نظر پیاژه چهار مرحلة رشد شناختنی عبارت اند از : (1) حسی – حرکتی ( 0 تا 2 سالگی ) (2) – پیش عملیاتی (2 تا 7 سالگی ) (3) – عملیات عینی (7 تا 11 سالگی ) (4) – عملیات صوری کودکان در مرحلة حسی حرکتی کنجکاوی زیادی نسبت به جهان نشان می دهند : رفتار آنان منحصراً تحت تأثیر پاسخ های آن ها به محرک ها قرار دارد عادات حرکتی اساس شکل گیری تفکر را تشکیل می دهند – تفکر کودکان در مرحله پیش عملیاتی مبتنی بر انسان انگاری و خود محوری است کودکان در این مرحله باور دارند که رخدادها ممکن است به جا رخ دهند و قصه های شاه پریان را خیلی دوست دارند . تفکر خود محورانه به این معنی است که کودکان احساس می کنند در مرکز رخدادها قرار دارند و همه چیز جهان بر محور آن ها می چرخد . خود محورانه موجب می شود که درک دید گاهی جز دیدگاه خودشان بر ایشان دشوار باشد . عملیات عینی ، تفکر کودکان عاری از مجاز و کاملاً عینی است . عملیات صوری – تفکر کودکان روبه سطح بزرگسالی می رود . کودکان قادر به تفکر بسیار انتزامی می شوند و می توانند دست به استنباط بزنند و حتی در بارة تفکر فکر کنند ( برونو 1370 )

رفتار اجتماعی Social behavior
رفتار اجتماعی یعنی هر رفتار که متضمن کنش متقابل دو یا چند انسان با شد . به طور مثال : ازدواج یکی از انواع متعدد رفتار اجتماعی است . رفتار اجتماعی را می توان به دو دستة بسیار گسترده تقسیم کرد . رفتار جامعه پسند و رفتار جامعه ستیز . رفتار جامعه پسند سازنده و در جهت پیشبرد اهداف یک گروه مرجع مشخص است . رفتار جامعه ستیز حزب و مانع پیشبرد اهداف یک گروه مرجع است . یکی از مشکلات ما به عنوان موجودات اجتماعی یافتن راههایی است برای پرورش رفتار جامعه پسند . ( برونو 1370 )

رفتار اخلاقی Moral behavior
رفتار اخلاقی به معنای عملکرد اخلاقی است . یکی از مسائل اخلاقی گلبرگ در تحقیقات خود بدان پرداخته مسأله فاصله بین عقاید ، دانسته ها و قضاوت ها ی اخلاقی از یک سو ، و رفتار و عمل اخلاقی از سوی دیگر است گلبرگ برای ایجاد هماهنگی بین حکم اخلاقی و رفتار اخلاقی الگو یا شیوه ای را که به چهار مرحله پی در پی تقسیم می کند این است که براساس مراحل ششگانه استدلال اخلاقی گلبرگ تفسیری از واقعه ارائه می دهد . 2- انتخاب : فرد در قدم بعدی عملی را که مناسب با آن موقعیت اخلاقی تلقی می کند. بر می گزیند در این انتخاب نیز همان مرحله استدلال اخلاقی نقش دارد. 3- در قدم بعدی ، فرد به میزان مسئولیت و الزامی که در این انتخاب برایش می آورد توجه می کند و در واقع در این مرحله قضاوتی درباره مسئولیت آفرینی و موقعیت انتخابی کرده 4- در انتها ، اگر قضاوت مرحله قبلی به میزان کافی مسئولیت ساز و الزام آور باشد آن انتخاب به عمل می پیوندد و بالاخره حکم اخلاقی به رفتار اخلاقی منجر می گردد و اگر مسئولیتی به همراه نیاورد ، امکان وقوع رفتار اخلاقی به همراه حکم اخلاقی کم می شود .
( کریمی 1373)

رفتار درمانی Behavior Therapy
روشی دررواندرمانی که به اصول یاد گیری مبتنی است در این روش از فنونی مانند شرطی سازی تقابلی ، تقویت ، و شکل دهی به منظور تغییر رفتار استفاده می شود .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

رفتار مقابله ای Behavioral cooping
آنچه فرد واقعاً به هنگام رو یارویی با یک محرک فشار زای روانی انجام می دهد.
(سارا سون، 1378 )

رفتار نا سازگار (نا بهنجار ) Behavioral maladaptive
بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی به جای آنکه رفتار نا بهنجار را بر حسب انحراف از هنجار های آماری یا اجتماعی تعریف کنند معتقدند که مهمترین ملاک در این مورد این است که چگونه رفتاری بر فرد و یا گروه اجتماعی اثر می گذارد . بر طبق این ملاک ، رفتاری نا بهنجار است که غیر انطباقی باشد ، یعنی پیامد های زیانباری برای فرد یا اجتماع داشته باشد . بعضی از رفتار های انحرافی فردی را مختل می کنند مثل مردی که چنان از جمعیت می ترسد که نمی تواند با اتوبوس به محل کارش برود ، زنی که قصد خود کشی دارد . شکلهای دیگری از رفتار های انحرافی هستند که برای جامعه زیانبارند . (اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

رقابت competition
در روانشناسی به فعالیت عمدی یا غیر عمدی گفته می شود که فردیا جمع برای غلبه بر دیگرا ن یابد ست آوردن بیشتر یک چیز و احراز درجة عالی آن را انجام می دهد . این رقابت گاهی ممکن است میان فرد و گذشته اش و یا جامعه و گذشته آن ایجاد شود. ( شعاری نژاد ، 1364 )

روانپزشک psychiatrist
روانپزشک یک پزشک است . روانپزشکی ریشه در سنت پزشکی دارد و در چهار چوب طب سازمان یافته جا می دارد. بنابر این روانپزشکان واجد قدرت و پایگاه حرفه و پزشکی هستند که بعد از اتمام پزشک عمومی در گرفتن تخصص 3-ساله دورة روانپزشکی را می گذرانند و به آنها روانپزشک گفته می شود . روانپزشک در حذف نشانه بیماری از دارو استفاده می کند . روانپزشکان برای درمان مشکلات روانشناختی بیماران خود از دارو استفاده می کنند.
( فیروز بخت و بیگی ، 1374)

روان درمانی psychotherapy
منظور از روان درمانی ، درمان اختلالهای روانی به کمک تدابیر روان شنا ختی است (نه تدابیر جسمانی یا زیستی) در روان درمانی بین درمانگر و در مانجو ، کنش متقابل منظم وجود دارد که بر اساس آن اصول روان شناختی می توانند روی افکار ، احساسات یا رفتار در مانجو اثر بگذارند به طوری که او بتواند به رفتار نا بهنجار خود غلبه کند ، با دشواریهای زندگی خود کنار بیاید یا شکوفا شود .
(نظری ، 1381)

روانشنا سی pychology
از گذشته های دور تا کنون برای روانشناسی تعاریف گوناگون نظیر ، علم ذهن ، علم حیات ذهنی و علم رفتار ارائه گردیده است . در سالهای اخیر روانشناسی به عنوان ، مطالعه علمی رفتار موجود ات زنده یا مطالعه رفتار و فرآیند های ذهنی موجود تعریف شده است . علم روانشناسی با علوم دیگر مانند زیست شناسی و جامعه شناسی دارای روابط و همپوشی قابل توجهی می باشد. ( ساعتچی 1374 )

روانشناسی آموزشگاهی و پرورشی school psychology
در دبستانها و دبیر ستانها فر صتهای شغلی فراوانی در انتظار روان شناسان است با توجه به اینکه مشکلات عاطفی شدید غالباً در همان نخستین سالهای تحصیل آغاز می شود بسیاری از دبستانها روانشناسانی را که دو ره های آموزشی آنان شامل درسهایی در زمینه رشد کودک ، آموزش و پرورش ، و روانشناسی بالینی است استخدام می کنند . این روانشناسان آموزشگاهی به صورت انفرادی با کودکان کار می کنند تا مشکلات عاطفی و یادگیری آنان را ارزیابی نمایند . بخشی از وظایف آنان اجراء و تفسیر آزمونهای هوش ، پیشرفت درسی و شخصیت است . آنان ضمن مشورت با والدین و معلمان بر نامه هایی برای کمک به کودکان در کلاس یا خانه تنظیم می کنند ، و در عین حال منبع پر ارزشی برای معلمان هستند و راههایی برای رو یا رویی با مشکلات کلاس ارائه می دهند .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

روانشناسی بالینی clinical psychologist
روانشناسی که ضمن اخذ در جه دکترای روانشناسی ، دو سال نیز (تحت نظارت ) به تجربه بالینی در یکی از مراکز بالینی پر داخته است ، چه به طور فردی و چه به عنوان عضوی از یک گروه درمانی ، اصول روانشناسی را برای درمان اختلالهای ذهنی ، هیجانی و رفتاری و کمک به رفع نقایص رشدی افراد و گروهها به کار می گیرد . روانشناس با لینی در روش شناسی تحقیق نیز مهارتهای لازم را کسب کرده است و می تواند در ارزیابی سودمندی خدمات مر بوط به سلامت یا بهداشت روانی نقش داشته باشد و نیز به برنامه ریزی خدمات بالینی بپر دازد .
( ساعتچی ، 1374)

روانشناسان مدرسه School psychologists
روانشناسان مدرسه به کار با مربی ها وسایر ین می پر دازد تا رشد عقلانی ، اجتماعی و هیجانی کودکان مدرسه را ارتقا ء بخشند . آنها برای نیل به این مهم ممکن است در طرحریزی محیط یاد گیری به ارائه کمک بپر دازند محیط کار اینها عبارتست از مدارس ، مهد کودکها و مراکز مراقبت روزانه تا بیمارستانها ، کلینیک ها و حتی موسسه های جزایی ، معدودی از آنها به کار خصوصی اشتغال دارند .
(فیروز بخت و بیگی ، 1374 )

روانشنا سان مشاوره
consultng psychologisys / Co unseling psychologists
فعالیتهای روانشناسان مشاوره با فعالیتهای روانشناسی بالینی همپوشی دارد غالباً روانشناسان مشاوره با افراد بهنجار یا نه چندان سازگار ، سر و کار دارند .کار آنها ممکن است شامل مشاوره گروهی یا انفرادی باشد. معمولاً تکنیک اصلی آنها مصاحبه است اما از آزمون نیز استفاده می کنند ( آزمونهای هوش و شخصیت ) بهترین عرضه های استخدامی برای روانشناسان مشاوره محیطهای تر بیتی با لا خص کالج ها و دانشگاه ها بوده است کلاً روانشنا سان مشاوره خود با فعالیتهای ذیل درگیر است الف ) در مان پیشگیری کننده ب) مشورت ج) مشاوره شغلی د) در مان ، مشاوره

کوتاه مدت .
( فیروز بخت و بیگی1374 )

روانشنا سی تربیتی Educational psychology
این رشته از روانشناسی کوششی می کند که اصول و قوانین روانشناسی را در تعلیم و تربیت به کار ببرد. در این رشته روشهای مختلف یاد گیریها و تغیر رفتار با توجه به ویژگیهای رشد و مراحل آن مورد بر رسی قرار می گیرد.
( فراهانی و احمدی ،1370 )

روانشنا سی سلامت Health psychology
روانشناسی تندرستی حوزه ا ی از روانشناسی در ارتباط با جلب توجه به راههایی که می توان با تغییر عادتهای زندگی و کمک به مردم در اصلاح رفتارهایی که برای زندگی خطر ناک هستند ، از بیماری پیشگیری کرد. ( سارا سون ، 1378 )

روانشنا سی صنعتی و سازمانی organizational psychology
روانشنا سان صنعتی که گاهی روانشنا سان سازمانی هم نامیده می شوند ممکن است در استخدام یک سازمان باشند و یا به عنوان مشاور ، به طور همزمان با چند سازمان تجاری همکاری کنند . این روانشناسان با مسایلی سر و کار دارند از قبیل گزینش افراد مناسب برای یک شغل ، پرورش بر نا مه های آموزش شغلی و شرکت در آن دسته از تصمیم گیریهای مدیریت که با روحیه کاری و بهزیستی کارکنان ارتباط دارد
( اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

روانشناسی فیزولوژیک Physiological psychology
در یک بیان کلی ، روانشناسی فیزیو لوژیک را علمی می دانند که تقابل و پیوند میان تن و روان را مطالعه می کند . این تعریف جنبه ای بسیار عام دارد و بطور دقیق مشخص نمی کند که روانشناسی فیزیو لوژیک چه علمی است . بنابر این در یک تعریف دقیق می توان گفت که روانشناسی فیزیو لوژیک نقش دستگاههای عصبی ، حسی و غدد درون ریز را در بروز رفتارها و فرایند های ذهنی انسان و حیوانات مطالعه می کند . البته تن و روان کنش متقابل دارند ، و کارکرد های جانداران نیز بر دستگاههای زیستی آنها اثر می گذازند . مانند پیامد های جسمانی و تغیراتی که استر سورها ( عوامل تنش زا ) ، محرکهای بیرو نی ، یادگیریها و فرایند های ذهنی در دستگاههای تنی انسان پدید می آورند. روانشناسی فیزیو لوژیک با اسامی گوناگونی شناخته می شود: روانشناسی زیستی ، روانشناسی عصب شناختی ، روانشناسی زیست شناختی .
روانشناسی فیزیو لوژیک مطالعه مکانیسم های فیزیو لوژیک تشکیل دهنده رفتار انسان است . روانشناسان فیزیو لوژیک اسا ساً به رویدادهای فیزیو لوژی اعصاب که با فرایند های روانشناختی چون ادراک ،تفکر ، یادگیری و انگیزش مرتبط می باشند علاقمند هستند . از آنجا که دستگاه عصبی – و اساساً مغز – رفتار را تنظیم و کنترل می کنند ، روانشناسان فیزیو لوژیک قسمت اعظم تلاشهای تحقیقاتی خود را معطوف به فهم ساختار و کارکرد های دستگاه عصبی و ارتباط آنها با رفتار کرده اند.
( مر تضوی ، 1378 )

اوایی Validity
هر آزمونی برای اندازه گیری یک یا چند خصیصه مشخص درست شده است . منظور از روایی یک آزمون بررسی این واقعیت است که آیا آزمون مورد نظر می

تواند در عمل و به درستی همان چیزی را که مدعی است مورد سنجش قرار دهد.
( شریفی و نجفی زند ، 1376 )

روش آزمایشی Experimental Method
روشی است که در آن بر آزمودنی شرایط ، حوادث و اقدامات تجربی به وسیله آزمایش کننده تحمیل می شود تا بدین وسیله روابط علت و معلولی بین آن تغیرات تحمیل شده و رفتار آزمودنی مورد بررسی قرار گیرد .
( کرمی نوری و مرادی ،1371 )

روش زمینه یابی Survey method
روش برای گرد آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه از نمونه بزرگی از افراد
( اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

روش مشاهده ا ی Observation method
مطالعه رویداد ها به صورتی که در طبیعت روی می دهند ، بی آنکه متغیر ها به شیوه آزمایش کنترل شوند ، مطالعه لانه سازی پرندگان و مشاهده رفتار های کودکان در مو قعیتهای بازی نمونه هایی از این روش محسوب می شوند .
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

روش همبستگی Correlation method
وجود ارتباط بین دو واقعه یا متغیر ( یا بیشتر از دو ) را مورد بررسی قرار می دهد. در روش همبستگی کلیه آزمو دنیها تحت شرایط یکسان مورد مشاهده قرار می گیرند . همچنین در این روش در مقایسه با روش تجربی به جای آنکه محققین تغیراتی راخود به وجود آوردند و یا شرایطی را بر آزمودنیها تحمیل کنند ، پدیده هایی را مورد مطالعه قرار می دهند که در حال حاضر وجود دارند و نیازی به دستکاری آنان نمی باشد . نمونه : 1 – آیا طرز رفتار کودک در مدرسه با پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده او ارتباط دارد ؟ 2 – آیا بین تأ خیر در آموزش کنترل ادرار در کودکی و رفتار و سواسی در بزرگسالی ارتباطی وجود دارد ؟
( کرمی نوری و مرادی ، 1371 )

رویا Dream
تصویر سازی ذهنی در خواب ، به نظر می آید که بسیاری از موجودات زنده این پدیده را تجربه می کنند و رویا در مرحله أی از خواب که به آن « R EM» گفته می شود ، یعنی در مرحله حرکات سریع چشم تجربه می شوند.
از دیدگاه فروید رویا عبارتست از کوشش برای رفع اضطراب ناشی از مکانیسم دفاعی سر کوبی به نحوی که فرد حد اقل تعارض را تجربه کند ، به اعتقاد فروید ، رویایی که به این نتیجه منتهی نشود باعث بیدار شدن توأم با وحشت شخص می گردد .
( ساعتچی ، 1374 )

رویکرد پدیدار شناختی Phenomenological approach
رویکرد پدیدار شناختی بر تجربه شخصی تاکید دارد یعنی به نظر شخصی فرد در بارة وقایع یا همان پدیدار شناختی وی اهمیت قائل می شوند . برخی نظریه های پدیدار شناختی را انسانگرا نیز نامیده اند زیرا این نظریه بر ویژگی های تمایز دهنده انسانها از حیوانات تاکید دارد . که این تاکید آنها انگیزه خود شکوفایی را نیز شامل می شود . ( نظری ، 1381 )

رویکرد رفتار گرایی Behaviorist approach
بنیانگذار این مکتب والتون بود و روانشناسی را « علم مطالعه رفتار آدمی و موجود زنده » تعریف کرده و گفته است چیزی به نام ذهن و هشیاری نداریم .
طرفداران این رویکرد معتقد ند که شخصیت آدمی ساخته و پرداخته محیط است . رفتار انسان و خصایص انسان تابع محرکات محیطی است و محیط باعث چگونگی رفتار ها می شود . آنها معتقد ند که بیماریهای روانی را هم یاد می گیریم و آنرا تجربه می کنیم . ( نظری ، 1381)

رویکرد رفتاری در روانشناسی آن دسته از فعالیت های موجود زنده را بررسی می کند که می توان مستقیماً آنها را مشاهده کرد. رویکرد رفتاری ، رفتار گرایی خوانده می شود که با بررسی محرکهای محیط ، پاسخ هایی که این محرک فرا می خوانند و پاداش ها و تنبیه هایی که به دنبال این پاسخ ها می آیند سر و کار دارد . این رویکرد ، روانشناسی محرک – پاسخ یا به اختصار ( ( S – R نیز نامیده می شود و محور اصلی مورد مطالعه در آن یاد گیری است .
( نظری ، 1381 )

رویکرد روانکاوی Psychoanalysis
اولین رویکرد بررسی شخصیت که توسط زیگموند فروید به وجود آمد رویکرد روانکاری بود. روانکا وی منعکس کننده نگرش جبر گرایانه و بد بینانة فروید از طبیعت انسان است و بر نیرو های نا هشیار ،امیال زیست شناختی ، جنسی و پر خاشگر و تعارضات اولیه کودکی به عنوان فرمانروا یان و شکل دهندگان شخصیت تاکید دارد .
( شولتز ، 1987)

رویکرد شناختی Cognitve approach
رویکرد شناختی معتقد است که اگر بخواهیم رفتار را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم بایستی به آنچه که در درون انسان اتفاق می افتد توجه داشته باشیم و محیط درونی در واقع به عنوان واسطه پدیده ای روانی بین محرک بیرونی و رفتار عمل می کند که ممکن است قابل مشاهده مستقیم نباشد . پدیده هایی از قبیل ادراک ، فرآیند های تفکر از قبیل حل مسأله، زبان و حافظه اگر چه قابل مشاهده نیستند ولی واقعیت هایی هستند که بدون توجه به آنها توصیف و تبیین رفتار و فر آیند های روانی ، امکان پذیر نمی باشد . ( نظری ، 1381 )

رهبری Leadership
اعمال اقتدار و نفوذ در داخل یک گروه اجتماعی ، هماهنگ کردن فعالیتهای ، افراد یک گروه در جهت نیل به هدف یا هدفهای معین . ( ساعتچی 1374 ) __________________

« س »

سازگاری Adjustment
اصطلاح سازگاری بیشتر در رابطه با انطباق اجتماعی یا روانشناختی به کار گرفته می شود که در اینصورت بیشتر جنبه مثبت آن مورد نظر است ، یعنی «سازگاری خوب»وقتی گفته می شود سازگاری فرد خوب است که درگیر فرآیندی غنی و در حال ادامه در جهت تحقق و رشد تواناییهای بالقوه خود می باشد ، نسبت به محیط واکنش نشان می دهد و متقابلاً محیط را تغییرمی دهد و این عمل را به شیوه ای اثر بخش و همراه با سلامت روانی انجام می دهد. ( ساعتچی ، 1374)

سازماندهی مفهومی ( سا ختاری) Conceptual organiz
سازماندهی بهترین شیوه یادگیری مطالب پیچیده و مفصل است . مطالبی که سازمان یافته هستند از مطالبی که پراکنده و نا مرتبط اند سریعتر آموخته می شوند و آسانتر به یاد می آیند. ( سیف ، 1379 )

سطح اخلاق پس عرف ( مافوق قرار دادی )
Postconventional level
رسیدن به این سطح نشانه ای از رسیدن به اخلاق واقعی است . در این سطح که از 13 سالگی به بعد رخ می دهد ، فرد ضمن احترام به قوانین ممکن است از نا رسایی بعضی از موارد قانونی نیز آگاه شده و در یابد که افراد دیگر ممکن است عقاید و ارزشهای متفاوت و مختلفی داشته باشند . این سطح دو مرحله را در بر می گیرد :
مرحله 5 – اخلاق قرار دادی : در این مرحله فرد به این واقعیت پی میبرد که قوانین و مقررات نوعی قرار دارد اجتماعی است که هدف عمده آن ، تأمین خواسته های اکثریت و به حداکثر رساندن رفاه اجتماعیاست . در حالی که در مرحله چهارم به ندرت اعتبار قانون زیر سوال می رود ، در این مرحله ممکن است صحت و حقانیت بعضی قوانین مورد تردید قرار گیرند.
مرحله 6 – پای بندی به اصول و وجدان فردی: در این مرحله کهآخرین و عالیترین مرحله رشد اخلاقی است ، فرد بر اساس تعاریفی که از موازین اخلاقی دارد ، شخصاً اصولی را انتخاب کرده و در هر موقعیتی به آنها پایبند است . در این مرحله اگر قانونی با اصول انتخاب شدة فرد مغایرت داشته باشد ، وی از آن پیروی نخواهد کرد. (احدی وجمهری، 1378 )

سطح اخلاق پیش عرف ( پیش قراردادی )
Preconvetional Level
در این سطح که از 4 تا 10 سالگی به طول می انجامد ، قضاوت اخلاقی کودکان بیشتر مبتنی بر اجتناب از مجازات یا کسب پاداش است . این سطح شامل دو مرحله است :
مرحله 1- اجتناب از مجازات : در این مرحله کودک برای گریز از مجازات از معیارهای اخلاقی دیگران تبعیت می کندو توجه چندانی به انگیزه عمل فرد ندارد ، بلکه بیشتر به پیامد آن فکر می کند .
مرحله 2 – کسب پاداش : در این مرحله اطاعت از مقررات برای رسیدن به پاداش و نوعی سود جویی متقابل ، معیار قضاوت اخلاقی است . کودکان عملی را اخلاقی می دانند که برای آنان فایده داشته باشد . ( احدی و جمهری ،1378)

سطح اخلاق متعارف ( قرار دادی ) Conventional level
در این سطح که از 10 تا 13 سالگی به طول می انجامد افراد علاقمندند که با اعمال خود دیگران را خشنود کنند ، یعنی تحسین آنها را بر انگیزند . در همین سطح آنها گرایش به اطاعت کامل از قوانین دارند . و اطاعت از قوانین لزوماً برای اجتناب از مجازات یا کسب پاداش نیست ، بلکه بیشتر دلیل آن حفظ نظم جامعه است . این سطح شامل دو مرحله به شرح زیر است :
مرحله 3- تحسین و تایید از جانب دیگران : در این مرحله عملی که تایید دیگران را به دنبال داشته باشد از نظر اخلاقی قابل دفاع است . افراد ، بر خلاف سطح پیش عرف ، بد نیست عمل اهمیت می دهند نه پی آمد آن .
مرحله 4- حفظ نظم اجتماعی ، اطاعت از قانون و انجام وظیفه : در این مرحله هر عملی که مطابق با مقررات بوده و مورد تصویب مراجع قدرت باشد از لحاظ اخلاقی قابل قبول است . ( احدی وجمهری ، 1378 )

سطوح پردازش Levels of processing
محرکهای درونداد ممکن است در سطوح مختلف مورد پردازش قرار گیرد ؛ از تحلیل ویژگیهای حسی گرفته تا پردازش معنایی و مفهومی .
به عبارت دیگر ؛ نخست جنبه های حسی و ظاهری محرکهای درونداد تحلیل می شود ، و آنگاه ویژگیهای آوایی ، معنایی و مفهومی آنها در سطوحی که به تدریج عمیقتر می شوند پردازش می شود . تحلیل حسی در ابتدای کار نسبتاً خود به خود و نا آگاهانه صورت می گیرد ، در حالیکه هر چه تحلیلها عمیق تر می شوند . نیاز به توجه بیشتر می شود . مثلاً کسی که به زبان خارجی مسلط نباشد از برنامه رادیویی به آن زبان مطلب چندانی دستگیرش نخواهد شد هر چند که به آسانی می تواند صدایی را بشنود و تشخیص دهد که گوینده زن است ؛ تشخیص تک تک واجها و بخشهای کلمات نیز کار نسبتاً آسانی است ؛ و اگر شخص کوشش بیشتری به خرج دهد چه بسا واژه ها را نیز تک تک بفهمد ، و سر انجام با زحمت بیشتری شاید بتواند اصطلاحات ، جمله ها و معنای کلی آنها را نیز در یابد .
باز نماییها در حافظه نتیجه این سطوح مختلف تحلیل است ، و لایه های عمیق تر اثرات ماندگار تری در حافظه بر جای می گذارند . ( آیسنک ، 1944 )

سلامت روانی Mental health
سازگاری کافی یا احساس خوب بودن از دیدگاه روانشناختی و خاصه هنگامی که این نوع سازگاری یا احساس خوب بودن با معیارهای قابل قبول روابط انسانی همخوانی داشته باشد . بعضی از ویژگیهای سلامت روانی عبارتند از : استقلال در حد معقول ، خود اتکایی ، خود هدایتی ( خود فرمانی ) ، توانایی انجام وظایف شغلی یاکار ،توانایی قبول مسئولیت و انجام فعالیتهای مورد نیاز ، ثبات ، پایداری و مداومت در کارها ، توانایی کنار آمدن با دیگران و کار با آنان ، همکاری ، و توانایی برای ابراز دوستی و عشق ، توانایی برای دادو ستد روانی با دیگران و تحمل آنان …
( ساعتچی ، 1374 )

سلول Cell
سلول واحد ساختمانی نباتات و حیوانات . قطر سلول بین 01/0 تا 1/0 میلیمتر بوده و در یک اینچ مکعب نسج ممکن است میلیاردها سلول جای بگیرد . هر سلول حاوی یک جسم پروتو پلاسمیک نسبتاً سفت به نام هسته است که در تمام فعالیتهای سلولی و سیتوپلاسم اطراف خود تاثیر اساسی دارد. ( کالات ، 1989)

سلول بدنی ( سوماتیک یا غیر جنسی ) Bodycell
موجود بزرگسال دو نوع سلول دارد : سلولهای بدنی و سلولهای زاینده ( جنسی ). سلولهای بدنی که استخوانها ، اعصاب و اعضای بدن را میسازد .
( یا سایی ، 1377 )

سلول جنسی Germcell
موجود بزرگسال دو نوع سلول دارد : سلولهای بدنی و سلولهای زاینده ( جنسی ) . سلولها ی زاینده که از آن اسپرم و تخمک منشعب می شوند . ( یا سایی ، 1377)

سوگیری Orientation
نوعی تمایل نسبت به طرفداری از یک نظریه یا قضیه ، بدون بررسی در مورد درستی یا نادرستی آن. علاقه به بر گرداندن و منحرف ساختن مسیر بحث علمی در یک زمینه خاص به منظور رسیدن به نتایج مطلوب خود . نوعی تمایل یا پیشداوری نسبت به یک موقعیت یا نتیجه گیری . نوعی خطای نمونه گیری در بخش آماری یک تحقیق . یک نمونه « سودار» آن چنان نمونه ای است که نماینده جمعیت اصلی ( که باید در مورد آن استنباطهایی شود ) نمی باشد . هر نوع عامل نظامداردر یک موقعیت تجربی ، که نشان دهنده خطا می باشد . هر نوع ترجیح دادن یک انتخاب یا پاسخ بر انتخابها یا پاسخها دیگر . ( ساعتچی ، 1374 )

سیستم عصبی خود کار ( خود مختار )
Autonomic nervous system
دستگاه خود مختار ، غده های درو نریزر و ماهیچه های صاف («صاف»نامیدن این ماهیچه ها به سبب منظره میکروسکپی آنهاست ) و از آن جمله قلب ، عروق خونی و پوشش درونی معده و روده را اداره می کند . نام «خود مختار » برای این دستگاه به خاطر این است که بسیاری از فعالیتهای تحت کنترل آن ، به صورت خود مختار یا خود گران انجام می گیرد ، از قبیل گوارش و گردش خون که حتی در خواب یا بیهوشی نیز ادامه دارد. دستگاه عصبی خود مختار دارای دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک است که غالباً در جهت متضاد یکدیگر عمل می کنند . حالت بهنجار بدن (بین حد اکثر بر انگیختگی و آرامش نباتی )با حفظ توازن بین این دو دستگاه بر قرار می شود . (اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )
سیستم عصبی مر کزی Central nervous system
بخش اصلی سیستم عصبی که در داخل محفظه های استخوانی (جمجمه و ستون مهره ها ) قرار دارد و شامل مغز و نخاع می باشد . مخ ، مخچه ،پل مغزی ،بصل النخاع و نخاع شوکی ، اجزای مهم سیستم عصبی مرکزی محسوب می شوند.
(ساعتچی، 1374)

سیستم هورمونی Hormeney system
سیستم هورمونی اصولاً با کنترل اعمال مختلف بدن ، کنترل سرعت واکنش های شیمیایی در سلولها یا انتقال مواد از غشاء سلولها یا جنبه های دیگر متابولیسم سلولی از قبیل رشد و ترشح سر و کار دارد . اثر پاره ای از هورمونها طی چند ثانیه بوجود می آیند . در حالیکه پاره ای دیگر ، چندین روز وقت لازم دارند تا شروع شوند و سپس برای هفته ها ، ماهها و حتی سالها ادامه می یابند .
هورمون یک ماده شیمیایی است که بوسیله یک سلول یا گروهی از سلولها بداخل مایعات بدن ترشح می شود و یک اثر کنترل کننده فیزیو لوژیک بر روی سایر سلولها ی بدن اعمال می کند. (کرمی نوری و مرادی ، 1371 )

سیلاب Syllable
هجا ، سیلاب ، بخشی از گفتار مرکب از یک حرف صدادار یا پیوسته که به تنهایی یا همراه با چند حرف بیصدا ادا می شود. ( پور افکاری ، 1373 )

« ش »

شاخه پارا سمپاتیک Parasympathetic Branch
بخش پاراسمپاتیک بر خلاف بخش سمپاتیک در هر زمان معین بر اندام واحدی اثر می گذارد اگر در فعالیتهای شدید و بر انگیخته ، بخش سمپاتیک را بخش مسلط و غالب در نظر بگیریم بخش پاراسمپاتیک را می توان بخش مسلط در دوره آرمیدگی به شمار آورد . این بخش در عمل گوارش مشارکت دارد . و به طور کلی سبب تداوم کارکرد هایی می شود که ذخایر بدن را محافظت می کنند . همچنین مردمک چشم را تنگ می کند ، ترشح بزاق را راه می اندازد . هر چند این دو دستگاه عکس یکدیگر عمل می کنند اما استثناهایی هم برای این اصل وجود دارد . بخش سمپاتیک در مورد ترس و هیجان تسلط دارد اما یکی از نشانه های نسبتاً رایج پاراسمپاتیک در ترس شدید تخلیه غیر ارادی مثانه یا روده است . به این ترتیب هر چند این دو دستگاه غالباً در جهت عکس یکدیگر عمل می کنند اما تعامل پیچیده یی نیز بین آنها وجود دارد.
(اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

شاخه سمپاتیک Sympathetic Branch
بخشی سمپاتیک بصورت واحدی یکپارچه عمل می کنند در بر انگیختگی هیجانی به طور همزمان ضربان قلب را افزایش می دهد . شریانهای ماهیچه های مخطط و قلب را گشاد می کند . شر یانهای پوست و اندامهای گوارشی را تنگ می سازد و سبب تعریق می شود . علاوه بر این با فعال ساختن برخی غده های درون ریز موجب ترشح هورمونهایی می شود که بر انگیختگی بیشتری را موجب می شوند . مردمک چشم را گشاد می کند ، ترشح بزاق را کم می کند . ( اتکینسون و هیلگارد ، 1983

شبکیه Retina
شبکیه قسمت حساس به نور چشم را تشکیل می دهد و محتوی دو نوع سلول است یکی مخروطها که بطو ر عمده مسئول دیدرنگی هستند و دیگری استوانه ها که بطور عمده مسئول دید در تاریکی هستند . هنگامیکه استوانه ها و مخروطها تحریک می شوند سیگنالهای آنها از طریق نورونهای متوالی در خود شبکیه هدایت شده و سر انجام از راه عصب بینایی به قشر مغز می رسند .
( گایتون ، 1991 )
اطلاعات بینائی در لا یه های مختلف شبکیه پردازش می شوند . میله ها و مخروطها در شبکیه ، اطلاعات را به جای آنکه مستقیماً به مغز ارسال کنند . به نرونهای دیگر در جهت مرکز خود کره چشم می فرستند این گیرنده ها با یافته های افقی و بافته های دو قطبی ، ارتباط سیناپسی بر قرار می کنند. یاخته های دو قطبی نیز که با یاخته های آما گارین و یاخته های گا نگلیون ارتباط سیناپسی بر قرار می کنند در کره چشم جای دارند .
اکسون یاخته های گانگلیون به صورت یک دسته در کنار هم قرار می گیرند تا عصب بینائی را تشکیل دهند . آنگاه به دور هم می پیچند تا از راه پشت چشم خارج شوند . نقطه ای که این عصب از آن خارج می شود . نقطه کور نام دارد ، زیرا گیرنده ای ندارد. ( کالات ، 1989)

شخصیت : Personality
مجموعه خصوصیات فرد از نظر ساختمان بدن ، هیجانها ، رفتار ، علائق ، نگرشها ، ظرفیتها ، توانایی ها و استعداد ها که او را از افراد دیگر متمایز می سازند .
( ساعتچی ، 1374 )

شناخت Cognition
شناخت مفهوم جامع و گستر ده ای است و به فعالیتهای ذهنی ای اطلاق می شود که در اکتساب ، پردازش ، سازماندهی و استفاده از دانش دخالت دارد . واژه شناخت فرایند های عمده را در بر می گیرد : کشف کردن ، تعبیر ، رده بندی به خاطر آوردن اطلاعات ، ارزیابی مفاهیم ، استنتاج اصول و استنباط قوانین ، به تصور در آوردن امکانات ، ایجاد راهبردها ، خیالپردازی و رویا . ( یا سائی ، 1377 )

شناخت درمانی Cognition therapy
شناخت در مانگرایان تمایل دارند به باور ها ، نگرش ها و انواع تفکر خود کار که مسائل مراجعان بوجود می آورند و آنها را تشدید می کنند بپردازند . هدف آنها تغییر شناختهای آسیب زای فعلی است . ( نظری ،1381 )

« ش »

شیوایی Mania
معمولاً به هر نوع اختلال روانی ، خاصه هنگامی که با رفتار لجام گسیخته و خشن همراه است ، اطلاق می شود . وقتی اصطلاح «Mania» به عنوان پسوند به کار می رود . یعنی نوعی ترجیح نا سالم یا یک تکانه منع ناپذیر برای رفتار کردن به شیوه ای خاص ( مثل دزدی بیمار گون ) . یکی از دو شکل اختلال «شیدایی – افسردگی » که بعضی از نشانه های آن عبارتند از : نوعی خلق سر خوش یا شنگول غیر پایدار ، افزایش فعالیتهای روانی – حرکتی ، بیقراری ، حالت تهییجی ، افزایش تعداد و سرعت فکر کردن و سخن گفتن که در حالت شدید تر به صورت «پرسش افکار » تظاهر پیدا می کند و غالباً با احساس بزرگ منشی یا عظمت ، همراه است .
( ساعتچی ، 1374 )

شیوه فرزند پروری Parental style
شیوه فرزند پروری انگاره خاص رفتار والدی خاص با کودکی خاص است. فرزند پروری معمولاً به دو بعد مستقل تقسیم می شود . بعد اول را می توان مستبدانه – سهل گیرانه نامید که در مقابل آن شیوه آزاد منشانه قرار دارد .
بعد دوم را می توان پذیرنده – طرد کننده طرد کننده نامید . مشخصه شیوه پذیرنده عشق و علاقه بدون قید و شرط و شدید و ابراز محبتهای خود به خودی است . مشخصه شیوه طرد کننده حفظ فاصله عاطفی «سردی »است .
بر اساس پژوهشهای بسیار مطلوبترین ترکیب شیوه های فرزند پروری یعنی شیوه ای که در کودکان عزت نفس زیادایجاد می کند ترکیب شیوه آزادمنشانه با شیوه پذیرنده است .
( برونو ، 1370
« ض »

ضد اجتماعی Antisocial
به افرادی اطلاق می شود که با نظم و قا نون یا با سازمان های اجتماعی ، مخالف هستند . توصیف کننده ابعاد رفتاری فردی است که برای کارکرد یک گروه یا یک جامعه در عمل یا بالقوه مخرب یا زیان آور است . ( ساعتچی ، 1374 )

ضریب همبستگی Correlation coefficient/
Coefficient of correlation
در آمار همبستگی به رابطه بین دو یا چند متغیر که قابل تبدیل به مقدار هستند اطلاق می شود. شاخص آماری که میزان و حدود رابطه بین متغیر ها را نشان می دهد ضریب همبستگی نام دارد.
ضریب همبستگی شدت و مستقیم یا غیر مستقیم بودن ارتباط را نشان می دهد که دامنه نمره گذاری این ضریب از 1+ تا1- می باشد .
همبستگی مثبت و کامل ( 1+= r ) نشان دهنده رابطه مستقیم است . ضریب همبستگی (1-) نشان دهنده رابطه کامل و منفی است . بدین معنی که بین دو متغیر رابطه معکوس وجود دارد . ( دلاور ، 1378 )

__________________

« ف »

فرار ( گریز ) Escape
در مراحل اول تکامل انسان ، برای رودررویی با استرس ، دستگاه عصبی خود کار یکی از این دو سایق را راه می انداخت : جنگ یا گریز (فرار ) .وقتی فرد در حالت استرس شدید شدید قرار می گرفت ، مثلاً زمانی که مجبور می شد با خرسی یا دشمنی قویتر از خود روبه رو شود ، تنها دو راه منطقی در پیش می گرفت ، جنگ یا گریز . در این شرایط ، اجداد ما به نیروهای فیزیولوژیک ، نیروهایی که به کمک دستگاه عصبی سمپاتیک فراهم می شود نیاز داشتند . در فرهنگ امروزی ، واکنش فرار یا مبارزه دستگاه عصبی خودکار یک واکنش غیر انطباقی به حساب می آید زیرا این واکنش تغییرات فیزیولوژیک ایجاد می کند که آنها نیز، به نوبه خود ، می توانند در دراز مدت برای سلامت جسمی و روانی مضر باشند ، بدین صورت که بیماریهای حاد مثل حمله های قبلی و سرطان به وجود آورند . ( گنجی ، 1379 )

فرا شناخت Metacognition
فرا شناخت به معنای « شناسایی و دانش انسان نسبت به فرایند ها و تولیدات شناختی خود به کار رفته است .به عبارت ساده تر ، نگرش فرا شناختی به شناخت و آگاهی انسان از شناسایی ها و آگاهی های وی اطلاق می شودو سه مولفه دانش بیانی ( دانشی که با حقاق و اطلاعات سر و کار دارد ) ، دانش رویه ای ( دانش مشتمل بر عملیات و فعالیتهایی که برای انجام کار یا وظیفه انجام می گیرد و آن چگونه دانستن است ) و دانش بافتی و زمینه ای ( دانش که مربوط به دانستن چرایی ها در یک بافت و زمینه است ) جزء ابعاد اساسی فرا شناخت تلقی می گردند .
فلاول ( 1978 ،7 197، 1976) یکی از پایه گذاران و پیشگامان در امر مطالعه فرا شناخت ، این تعریف را ارائه می دهد : فرا شناخت به دانش یک فرد در خصوص فرایند ها و تولیدات شناختی در مورد خود و مسایل مربوط به آن اطلاق می شود ؛ به عنوان مثال : من وقتی درگیر فرا شناخت ی شوم که توجه کنم در یا د گیری موضوع «الف » نسبت به موضوع«ب» مشکلات بیشتری دارم اگر این مشکل به من صد مه بزند کاملاً ضروری است که یادگیری موضوع «پ» را قبل از پذیرش به عنوان یک حقیقت کنترل نمایم . ( قورچیان و همکاران ، 1378 )
دانش فرا شناختی ما را یاری می دهدتا به هنگام یادگیری و دانستن امور ، پیشرفت خود را زیر نظر بگیریم . همچنین این دانش به ما کمک می کند تا نتایج تلاشهایمان را ارزیابی کنیم و میزان تسلط خود را بر مطالبی که خوانده ایم بسنجیم .برای اینکه نظام خبر پردازی با اثر بخشی کامل عمل کند باید از خودش آگاه باشد . این نظام باید . این نظامباید به این گونه درک برسد که بهتر است آن شماره تلفن را بنویسم و الی فرا موشش خواهم کرد و این یک پاراگرف پیچیده است ، لازم است آن رادوباره بخوانم تا منظور نویسنده را بفهمم . دانش فرا شناختی به ما می گوید که راههای مختلفی برای سازمان دادن مطالب به منظور سهولت بخشیدن به یاد گیری و یاد آوری آنها وجود دارند . ( سیف ، 1379 )

فراموشی Forgetting
این واژه بر عملکرد کاهش یافتة حافظه پس از یادگیری دلالت دارد.
در حوزه روانشناسی تجربی ، دو مورد از بر جسته ترین توضیحات در مورد علل فراموشی عبارتند از زوال و تداخل. مقصود از زوال این است که حافظه به صورت تابعی از زمان استفاده نشدنش زوال می پذیرد و ایده اصلی در تداخل آن است که فراموشی در اثر کنش متقابل میان فرایند های یادگیری قدیم و جدید پدید می آید .
( آیسنک ، 1944 )
فر ایند های شناختی Cognitive processes
فرایند های ذهنی ادراک ، حافظه ، و خبر پردازی که شخص از طریق آنها اطلاعات کسب می کند، نقشه می کشد و مساله حل می کند . ( اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

فرایند های نا هشیار Unconscious processes
1- فرایند هایی مانند خواستها و ترسها که ممکن است درحیطه هشیاری شخص باشند ولی خود وی از وجود آنها بی خبر باشد.
2- به معنای نه چندان رایج به فرایند های فیزیو لوژیکی ( مانند گردش خون یا سوخت و ساز ) اطلاق می شود که خارج از حیطه آگاهی شخص جریان دارند و بهتر است فرایند های «غیر هشیار » نامیده شوند . ( اتکینسون و هیلگارد ، 1983 )

فرضیه Hypothesis
یک فرضیه، بیانی حدسی ، یک حکم موقتی در مورد روابط بین دو یا چند پدیده یا متغیر است . دانشمند می گوید ؛ « اگر چنین و چنان باشد ، پس نتیجه این چنین خواهد شد »
فرضیه ها همیشه به صورت جمله های خبری هستند و متغیر ها را به صورت کلی یا اختصاصی به متغیر های دیگر مربوط می سازند . فرضیه ها به مطالعه جهت می دهند و هدایت می کنند . فرضیه ها به پژوهشگران امکان می دهند که نظریه ها ( تئوریها ) را تایید و یاردکنند . و بدین ترتیب به پیشبرد علم کمک نمایند .
( شریفی و نجفی زند ، 1376 )

فرضیه های علمی Scientific hypothesis
فرضیه های علمی ، فرضیه های معینی هستند که تجربه و آزمایش تلاش می کند ، نادرستی آن را آزمون کند. فرضیه هایی که از این آزمون سر بلند بیرون بیایند ، فرضیه های علمی هستند . ( شریفی و نجفی زند ، 1376 )

فشار Push
محرکی که سبب احساس فشار می شود ، فشار فیزیکی بر پوست است . هر چند ما به فشار مداوم به تمامی بدن آگاهی نداریم (مثلاّفشار هوا ) اما می توانیم تغیر فشار وارده بر سطح بدن را تمیز دهیم .برخی از بخشهای بدن در احساس شدت فشار از بخشهای دیگر کارایی بیشتری دارند . لب ، بین و و گونه حساسترین بخشهای بدن در برابر فشار هستند و بر عکس ، شست پاکمترین حساسیت را دارد . این تفاوتها پیوند نزدکی با تعداد گیرنده هایی دارند که در هر یک از بخشهای فوق به محرک پاسخ می دهند. (اتکینسون و هیلگارد ، 1983)

فشار روانی ( ا سترس ) Stress
اصطلاح فشار روانی تعریفهای زیادی دارد . فشار روانی یک حالت درونی است که می تواند ناشی از خواسته های فیزیکی بدن ( حالات بیماری ، کار ، زحمت ، کم و زیادی دما و از این قبیل ) یا ناشی از موقعیت محیطی و اجتماعی باشد که بالقوه زیانبار ، غیر قابل کنترل ، یا فراتر از استعداد سازگاری ما ارزیابی می شوند . علتهای فیزیکی ، محیطی و اجتماعی حالت فشار روانی را اصطلاحاً فشار زا گویند . حالت درونی فشار روانی به محض آنکه به وسیله فشار زا ها ایجاد شد می تواند به پاسخهای گوناگونی بینجامد . از یک سوء می تواند به چندین پاسخ فیزیکی بدن بینجامد . از سوی دیگر ، پاسخهای روانی ، از قبیل اضطراب ، نومیدی ، افسردگی ، بی قراری و احساس عمومی نا توانی از سازگاری با جهان ممکن است نتیجه حالت فشار روانی باشد . ( محی الدین بناب ، 1374 )

فنوتیپ Phenotype
عبارتست از مجموعه صفات یک ار گانیزم به صورتی که به مشاهده در می آید . این مجموعه صفات در عین حال مشرو ط به ساخت ارثی ژنوتیپ و عمل محیط و تاریخ ار گانیزم است . ( منصور ، 1373 )
این اصطلاح به شکل و ظاهر مربوط به نهاد توارثی یک موجود زنده اتلاق می شود و بر خلاف ژنوتیپ که به مجموعه عوامل ارثی منتقله از والدین به فرزند گفته می شود . (پور افکاری ، 1373 )

« ق »

قضاوت اخلاقی ( استدلال اخلاقی ) Moral judgment
قضاوت اخلاقی به معنای عقاید ، دانسته ها و استدلالهای اخلاقی می باشد . این مفهوم به تصورات گسترده از نقش عدالت و ضوابطی که برای تصمیم گیری بر افراد و مالکیتها تاثیر می گذارند ، مربوط می شود . از نظر تئوریها ی رشد شناختی، قضاوت اخلاقی کامل ، همزمان با مراحل رشد ذهنی کودک حاصل می شود . ( برای اطلاعات بیشتر به رفتار اخلاقی مراجعه شود ). ( کیانی ، 1370 )
« ک »

کروموزم Chromosome
آنها روی رشته هایی قرار گرفته اند که کروموزم نام دارند . هر کروموزم در تولید مثل مستقل از یکدیگر شرکت دارد و هر گونه ، تعداد معینی کروموزم دارد ( 23 جفت در انسانها ، و 4 جفت در مگس میوه ).
در انسان ؛ هر فرد تعدادی معینی ( 23جفت ) کروموزم دارد . همه کروموزمها به جز یک جفت ، به کروموزمهای غیر جنسی معروفند و همه ژنهایی که روی این کروموزمهاقرار گرفته اند ژنهای غیر جنسی نامیده می شوند . دو کرو موزم دیگر ، کروموزمهای جنسی هستند و ژنهایی که روی آنها قرار گرفته اند بعنوان ژنهای وابسته به جنس شناخته شده اند . ( کالات ، 1989 )

کفایت Adequency
شایستگی شخص به اینکه بتواند به آنچه از وی خواسته می شود ، به ویژه از لحاظ هوشی و اجتماعی پاسخ مطلوب بدهد. ( شعاری نژاد ، 1364)

کلبرگ Kohlberg
کلبرگ یکی از چهره های معروف در حوزه رشد اخلاقی است . نظریه اخلاقی او بازتاب وسیعی در کل روانشناسی رشد و روانشناسی اجتماعی داشته است . او که تا چند سال پیش در قید حیات بود ، علاوه بر تدریس و تحقیق در آموزش اخلاق نیز فعالیت داشت . کلبرگ به منظور بررسی رشد اخلاق داستانهای متعددی را طراحی کرد که در هر یک از آنها سوالی به صورت یک معمای اخلاقی گنجانده شده بود. یکی از معروفترین معماها درباره مردی است به نام هانز که زنش در حال مردن است . هانز به اندازه کافی پول ندارد تا دارویی را که جان زنش را نجات می دهد تهیه کند . داروساز هم تخفیف و نمی پذیرد که پول را بعداً دریافت کند ، از این رو هانز دارو را از داروخانه می دزدد . سوال این است که که آیا هانز لازم بود این کار را بکند و چرا .گلبرگ در ابتدای کار خود مجموعه أی از داستانهای فوق را با یک نمونه 75 نفری در میان گذاشت و با تحلیل اطلاعات مفصلی که از این طریق بدست آورد به نظریه جامعی در رشد اخلاق رسید.
نظریه گلبرگ ، که در آن کودک به عنوان «فیلسوف اخلاق » معرفی شده است ، دارای سه سطح مختلف پیش عرف ، متعارف و پس عرف است ، که هر یک از سطوح آن به دو مرحله فرعی تقسیم می شود . ( احدی و جمهرمی ، 1378 )

کل نگری Holism
این نقطه نظر که مطالعه بخشها یا اجزای یک کل نمی تواند توصیف کننده آن باشد، چون کل چیزی است متفاوت از جمع ساده ، اجزای آن.از نقطه نظر یک فرد کل نگر ، آدمی بیش از گرد آمدگی یا تراکم کارکردهای محض فیزیولوژی روانی و اجتماعی است و هر شخص دارای صفات یا ویژگیهایی است که نمی توان این ویژگیها را بر اساس صفات یا ویژگیهای بخشهای خاص و تشکیل دهنده آن تشریح یا توصیف کرد ( ساعتچی ، 1377)

کوشش و خطا Trail and error
اصطلاحی که برای نشان دادن فعالیت اکتشافی ظاهراً تصادفی که غالباً پیش از کسب یک مهارت خاص و برای سازگاریهای تازه انجام می گیرد – به کار می رود . این فعالیت ممکن است آشکار ( مثل دویدن موش در ماز ) یا ضمنی (مثل وقتی شخص در مورد راههای مختلف حل یک مساله فکر می کند ) باشد . کوشش و خطا متضاد رفتار مبتنی بر بینش یا نقشه است . ( ساعتچی ، 1377 )

« گ »

گروه آزمایش Experiment group
وقتی که گروه همگن را به دو گروه تقسیم کنیم ( به شکل تصادفی ) یکی از این دو گروه را برای آزمایش فرضیه انتخاب می کنیم و به آن گروه آزمایش می گوییم .
( شریفی و نجفی زند ، 1376 )

گروه درمانی Group therapy
گروه درمانی به معنای شناخت ابعاد روانی ، ذهنی و توانایی های جسمی خود از طریق تعامل با دیگران و اصلاح رفتار است . تاریخچه گروه درمانی نشان می دهد که این روش از دهه اول قرن بیستم به وسیله روانشناسان و روان پزشکان به کار گرفته شده است . با کمک گروه درمانی در مانجو می تواند مشکلات خود را در حضور دیگران حل کند و ببیند که دیگران در برابر رفتارش چگونه واکنش می کنند و هنگامی که روشهای پاسخ دهی قدیمی وی رضایتبخش نیست ، روشهای تازه أی را به کار گیرد . به عبارت دیگر ، در این روش فرد مشکلش را در حین تعامل با دیگران حل می کند . ( نظری ، 1381 )

گروه کنترل Control group
وقتی که گروه همگن را به دو گروه تقسیم کنیم (به شکل تصادفی ) یکی از این دو گروه را برای آزمایش فرضیه انتخاب می کنیم و دیگری را برای مقایسه نتایج به دست آمده در نظر می گیریم . گروه دوم را «گروه کنترل » گویند .
( شریفی و نجفی زند ،6 137 )

گیرنده حسی ( گیرنده ) Receptor
سیگنالهای ورودی به سیستم عصبی به وسیله گیرنده های حسی تامین می شود که به وجود محرکهای حسی از قبیل لمس ، صدا ، نور ، سرما ، گرما و … پی می برند .
به طور کلی 5 نوع مختلف گیرنده حسی وجود دارند: 1) گیرنده های مکانیکی که به تغیر شکل مکانیکی گیرنده یا سلولهای مجاور گیرنده ها حساس هستند.2) گیرنده های حرارتی که به تغییرات درجه حرارت حساس هستند . پاره ای از این گیرنده ها به سرما و پاره ای دیگر به گرما حساس هستند 3) گیرنده های درد که نسبت به آسیب بافتها چه آسیب فیزیکی و چه آسیب شیمیایی حساس هستند . 4) گیرنده های الکترو مغناتیسی که به تابش نور بر روی شبکیه حساس هستند 5 ) گیرنده های شیمیایی که به طعم غذا در دهان ، بو در بینی ، فشار اکسیژن در خون شریانی ، غلظت کربن دی اکسید و احتمالاً سایر عواملی که ساختمان شیمیایی بدن را تشکیل می دهند حساس هستند. ( گایتون ، 1991 )

گیرنده ها در شبکیه Receptors in retina
شبکیه دارای دو نوع گیرنده است : میله ها و مخروطها
مخروطها برای دیدن رنگها تخصیص یافته اند ، بیشتر به جزئیات حساس بوده و در مرکز شبکیه قرار دارند . میله ها بیشتر نسبت به تاریکی و نور کم حساس بوده ، و در پیرا مون شبکیه یافت می شوند . ( کالات ، 1989 )

__________________
ما چه دیر می فهمیم که زندگی همان روزهائیست که آرزوی زودتر سپری شدنشان را داشتیم!