عفت حیدری نویسنده و مترجم خانه تاب آوری
به گزارش میگنا پدافند غیرعامل به معنای مجموعه اقداماتی است که بدون استفاده از سلاح و به صورت غیرنظامی، فنی و مدیریتی، خسارات مالی و جانی را در شرایط بحران به حداقل می‌رساند. روانشناسان و مشاوران با درک عمیق رفتار و فرایندهای ذهنی انسان‌ها، می‌توانند نقش کلیدی در افزایش تاب‌آوری روانی جامعه، کاهش اضطراب و استرس ناشی از تهدیدات و بحران‌ها ایفا کنند.
روانشناسان با تحلیل و بررسی عوامل روانشناختی تأثیرگذار بر رفتار افراد، به درک عمیق‌تری از چرایی رفتارها دست می‌یابند. این تحلیل‌ها شامل شناسایی باورها، نگرش‌ها، هیجانات و تجربیات گذشته است که به شکل‌گیری رفتارهای فردی منجر می‌شوند. روانشناسان با بهره‌گیری از نظریه‌ها و روش‌های مختلف، مانند تغییر باورهای محدودکننده، تقویت مثبت و مدیریت استرس، به طراحی برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی می‌پردازند تا بتوانند رفتارها و باورهای ذهنی مخاطبان را به سمت مثبت و سازنده تغییر دهند.
این فرآیند شامل شناسایی باورهای نادرست و محدودکننده، جایگزینی آن‌ها با باورهای توانمندساز و تقویت این باورهای جدید از طریق تمرین و حمایت‌های اجتماعی است. به این ترتیب، افراد می‌توانند با افزایش خودآگاهی و تغییر نگرش‌های ذهنی، رفتارهای خود را در موقعیت‌های مختلف بهبود بخشند و به رشد شخصی و اجتماعی دست یابند.
این اقدامات روانشناختی در حوزه پدافند غیرعامل، بخشی از قدرت نرم محسوب می‌شوند که هدف آن‌ها ایجاد تغییرات پایدار در باورها و رفتارهای جامعه بدون استفاده از زور و اجبار است. با توجه به اهمیت باورها در شکل‌دهی رفتارها و تصمیم‌گیری‌ها، تغییر این باورها از طریق آموزش و آگاهی‌بخشی می‌تواند نقش مؤثری در تقویت تاب‌آوری اجتماعی، پیشگیری از آسیب‌های روانی و بهبود کیفیت زندگی ایفا کند. به عبارت دیگر، روانشناسان با طراحی برنامه‌هایی که به تغییر باورهای ذهنی و رفتارهای مخاطبان می‌پردازند، به تقویت قدرت نرم کمک می‌کنند تا جامعه بتواند در برابر تهدیدات و بحران‌ها به صورت هوشمندانه و مؤثر واکنش نشان دهد. این رویکرد، علاوه بر ارتقاء سطح آگاهی عمومی، باعث شکل‌گیری رفتارهای سازنده و کاهش آسیب‌های روانی و اجتماعی می‌شود که از ارکان مهم پدافند غیرعامل است.
در اولین گام، روانشناسان با تحلیل و بررسی عوامل روانشناختی تأثیرگذار بر رفتار افراد، به طراحی برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی می‌پردازند که هدف آن تغییر باورهای ذهنی و رفتارهای مخاطبان است. این اقدامات در واقع بخشی از قدرت نرم در حوزه پدافند غیرعامل محسوب می‌شود که از طریق تغییر نگرش‌ها و ارتقای آمادگی روانی، جامعه را در برابر تهدیدات مقاوم‌تر می‌سازد.
مشاوران نیز با ارائه راهکارهای حمایتی و روان‌درمانی، به کاهش آسیب‌های روانی ناشی از بحران‌ها کمک می‌کنند و در نتیجه، از بروز اختلالات روانی و اجتماعی جلوگیری می‌نمایند.
در گام دوم، روانشناسان و مشاوران نقش مهمی در مدیریت بحران و افزایش تاب‌آوری اجتماعی دارند. تاب‌آوری به معنای توانایی افراد و جامعه برای مقابله با فشارهای روانی و بازگشت به وضعیت عادی پس از بحران است. توجه به متغیرهای روانشناختی در **پدافند غیرعامل** باعث می‌شود که نه تنها آسیب‌های روانی کاهش یابد، بلکه جامعه به صورت کلی مقاوم‌تر و آماده‌تر برای مواجهه با تهدیدات باشد. این امر از طریق آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، تقویت روحیه جمعی و ایجاد باور به توانمندی‌های فردی و اجتماعی محقق می‌شود.
روانشناسان و مشاوران به عنوان بخشی از تیم‌های تخصصی پدافند غیرعامل، در تدوین و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های کلان امنیت روانی و اجتماعی نقش‌آفرینی می‌کنند. آن‌ها با همکاری نهادهای مختلف، به ایجاد ساختارهای مدیریتی و آموزشی کمک می‌کنند که موجب کاهش آسیب‌پذیری و افزایش ایمنی روانی جامعه می‌شود.
به بیان دیگر، روانشناسی و مشاوره را می‌توان به عنوان یک لایه حیاتی و مکمل در سیستم پدافند غیرعامل در نظر گرفت که به حفظ سلامت روحی و روانی افراد و در نتیجه ارتقای امنیت ملی کمک می‌کند.
عفت حیدری روانشناس اجتماعی و دارنده نشان فرهنگ یار تاب آوری ایران نقش روانشناسان و مشاوران در پدافند غیرعامل بسیار گسترده و حیاتی است؛ آن‌ها با بهره‌گیری از دانش تخصصی خود، به تقویت قدرت نرم جامعه، افزایش تاب‌آوری روانی و اجتماعی و کاهش آسیب‌های ناشی از بحران‌ها کمک می‌کنند و به این ترتیب، بخشی از دفاع غیرنظامی و غیرمسلح کشور در برابر تهدیدات محسوب می‌شوند. این نقش در شرایط جنگ‌های نوین و جنگ‌های هویتی که بیشتر بر روان و افکار جامعه تأثیر می‌گذارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
