مرحوم میرزا اسماعیل دولابی می‌فرمود: قبض و بسط دو نیرو هستند که مرتب به انسان ور می‌روند، به طوری که هیچ قدرتی نمی‌تواند جلو آنها را بگیرد. با جهت یا بدون جهت. ممکن است انسان کفران کرده باشد. یا نه اصلا خداوند مربی است می‌خواهد انسان را تربیت کند.

 مرحوم میرزا اسماعیل دولابی می‌فرمود: کار خدا حیات دادن و تجدید حیات است. غم و غصه مربوط به حیات تازه است. قرآن می‌فرماید: «ان مع العسر یسرا»* یسر و آسانی در عسر و سختی خوابیده است. جای اصلی کار همان جایی است که سخت است. این، هم مربوط به جسم و هم مربوط به روح است. خداوند بر این مطلب هم تاکید کرده است. یعنی حتما این چنین است، شک نکنید. امیدوارم خداوند پرده‌ها را بردارد و یسر دائم مرحمت کند. خداوند گاهی فتق می‌کند و گاهی رتق، باز می‌کند و می‌بندد. گاهی قبض می‌کند و گاهی بسط. انسان نمی‌داند چه می‌شود؛ یک وقت بسط می‌شود و نمی‌داند از خوشحالی چه کند. گاهی هم غم می‌آید. قبض و بسط مربوط به قلب است. در مواقعی که ماجور است باید صبر کرد، دندان سرجگر گذارد و خوابید. باید صبر کرد تا فرج حاصل شود.

ما به همه دلایل چرایی غیبت امام زمان(ع) واقف نیستیم. دلایلی که در روایات گفته شده برخی مرتبط با مردم، برخی مرتبط با شخص امام، برخی با هدف بعثت و برخی فراتر از آن است که ما به آنها دسترسی نداریم.

در روایات به حکمت غیبت امام زمان(ع) به عناوین زیادی اشاره شده است، برخی از عناوین مرتبط با مردم است. برخی مرتبط با شخص امام، برخی از عناوین مرتبط با فلسفه امامت اشاره دارد و برخی روایات به سنت های الهی می پردازد.

در برخی از روایات حکمت غیبت برای مشخص شدن و بیرون آمدن از ودیعه های الهی بیان شده است، اینکه خدا در طول دوره غیبت مردم را می آزماید و این فرصتی است برای انسان های نیک نهاد که ممکن است در صلب افراد نابکاری باشند.

امام صادق(ع) در کمال الدین فرمودند: امام قائم(ع) ظهور نمی کند مگر با ودیعه های الهی که مقصود مردمان شایسته متولد شوند و چون قیام کند، بر دشمنان خدا چیره می شود و آنها را نابود می کند، بنابراین اینکه نابودی دشمنان افراد شایسته باید بروز کند، مهم است.

مرحوم میرزا اسماعیل دولابی می‌فرمود: اگر خداوند که مربی ماست با وجود این که غنی و عالم است ما را مبتلا می‌کند؛ غم می‌دهد، شادی می‌دهد، فقر می‌دهد، غنا می‌دهد، مرض و صحت می‌دهد و می‌گوید: صبر کن، به خاطر این است که می‌خواهد انسان را بزرگ کند.

مرحوم میرزا اسماعیل دولابی می فرمود: انسان این‌گونه لطیف و نازک و حساس آفریده شده است. خداوند که مربی است کار خودش را انجام می‌دهد. بنابراین در غم و شادی صبر لازم است. تا خداوند غم را از بین ببرد و سروری بدهد که دائم است، بلکه به انسان چیزی بدهد که سرور آفرین است. چیزی می‌دهد که قابل وصف نیست. اسم آن را سرور هم نمی‌توان گذارد. مثل این که گرما و سرما دیگر در انسان اثر نگذارد، حزن و سرور هم این چنین است.

مرحوم آیت الله العظمی بهجت درباره ظهور امام زمان (عج) سوالی را مطرح می‌فرمودند.

مرحوم حضرت آیت الله العظمی بهجت قرآن چه موجودی است که در مراتب مختلفه‌ی نزول، حکایت از شنیدنی‌ها و دیدنی‌ها می‌کند؛ عدیل قرآن (عترت) هم حکایت از نعمت‌های عالم می‌کند؛ ولی ما از غمخوار, هادی, حامی و ناصرهای خود قدردانی و شکرگذاری نمی‌کنیم و واسطه‌ی خیر را پی می‌کنیم؛ که:

خصوصیت هر یک از معصومین علیهم السّلام در بر آورده شدن حاجات