پیاژه در کتاب ساخت گرایی (1) مباحث عمده ای را مورد توجه قرار داده است. در یک نگاه اجمالی به فصل های کتاب او، میزان دقت و اهمیت دیدگاه ساختی اش روشن می گردد. در فصل اول کتاب به بیان تعریف و مشخصات ساخت پرداخته است. « ساخت های ریاضی و منطقی »، « ساخت های جسمانی و زیستی »، « ساخت های روان شناختی »، « ساخت گرایی زبانی » ، « تحلیل ساختی در علوم اجتماعی » و « ساخت گرایی و فلسفه » عناوین فصل های دیگر کتاب او می باشد.
پیاژه به تاریخچه ی پذیرش و عدم پذیرش ساخت گرایی در زبان شناسی، روان شناسی، و دیگر علوم اجتماعی اشاره می کند و در نهایت مدعی است که مفهوم ساخت دربردارنده ی سه ایده ی اساسی هم چون: 1- ایده ی کلیت (2) 2- ایده ی تبدیل (3) 3- ایده ی خودتنظیمی (4) است. او در ادامه ی بحث هریک از سه صفت ساخت را توضیح داده است. (5)
پیاژه کلیت را علامت تعریفی ساخت ها می داند که مورد توافق همه ساخت گرایان ( در ریاضیات، زبان شناسی و روان شناسی ) است که این به منزله ی شناخت تقابل بین ساخت ها و جمع هاست. ساخت ها به منزله کل ها هستند و جمع ها دربردارنده اجزا نیستند، بلکه این اجزا تحت سلطه ی قوانینی که ساخت را می سازند، می باشند. ( Piaget, 1971 ) در این صورت مشخصات ساختی ( از گروه ها، رشته ها، حلقه ها، دسته ها و مثل آن ) کاملاً متفاوت از مشخصات افراد می باشد.
عنصر دیگر تغییر است. از نظر پیاژه ساخت ها ثابت و بدون تغییر نیستند. بلکه ساخت ها به واسطه ی وجود قوانین ترکیب، ساخت دوگانه و دو قطبی به طور مداوم در جریان ساخت یابی یعنی تغییر قرار دارند. (6) قوانین تبدیلات سیستم ساخت را ممکن می سازند. از نظر پیاژه، دوسوسور نیز با طرح مفهوم سیستم که دربردارنده ی قوانین ترکیب و تعادل (7) می باشند، تبدیل ساخت ها را مورد نظر داشته است. او مدعی است که حتی ساخت گرایی مطرح شده به واسطه ی گشتالت نیز دربردارنده ی مفهوم تغییر و تبدیل پذیری است:
« فی الواقع ساخت گرایان مشهور- ازگروه های ریاضیات تا سیستم های خویشاوندی- بدون استثنا معتقد به تغییر و تبدیل هستند. » ( Ibid p.8 )
پیاژه در ادامه اشاره دارد که مسئله ی اساسی تاریخ ساخت ها نیست بلکه ساخته شدن ساخت ها و رابطه ی بین ساخت گرایی و غیرساخت گرایی است.
خودتنظیمی سومین ویژگی و صفت ساخت هاست. منظور او از خودتنظیمی، کنترل کردن خود است که دربردارنده ی نزدیکی و خودیابی است. پیاژه ریتم، کنترل کردن و عمل را سه مکانیسم عمده ی خود کنترلی و خودیابی می داند. ممکن است این سه را مراحل گوناگون ساختی ساخت بداند. ( Ibid, p.8 )
پیاژه مدعی است که همه ی نظریه های ساختی با گروه های اجتماعی و خرده گروه ها با کلیت های تبدیلی خود به خودی مرتبط است. گروه اجتماعی به طور اجتناب ناپذیری یک کل است که متحول شده و محل تبدیلات است. یکی از عمده ترین وقایع درباره ی گروه های اجتماعی این است که همه ی صور موانع و قوانین را برای تغییر خود به خودی دارند.
پیاژه دو فرق اساسی بین ساخت گرایی عام و ساخت گرایی تحلیلی اشتراوس قائل است.
ساخت گرایی
ساخت گرایان عام نگر از قبیل دورکیم کلیت را مفهوم اولیه تحلیل قرار داده و مدعی اند که کل اجتماعی (8) از وحدت عناصر ایجاد می گردد. در صورتی که ساخت گرایان تحلیلی از قبیل موس و اشتراوس در صدد توضیح جزئیات کنش متقابل هستند.نوع ساخت گرایی |
ساخت گرایی تحلیلی |
ساخت گرایی جهانی |
اصل اول- ساخت |
قوانین ترکیب |
پیدایش |
اصل دوم- تحلیل |
توجه به ساخت با توجه به گذشته |
توجه به روابط درونی ساخت |
متفکر |
اشتراوس |
دورکیم |
دومین اصل نحوه ی تحلیل ساخت است. ساخت گرایان عام نگر سیستم ها و روابط قابل مشاهده و کنشهای متقابل را که کفایت سیستمی دارند مطالعه می کنند در حالی که ساخت گرایان تحلیلی سیستم های تجربی را به واسطه ی ساخت های عمیق با تکیه بر اشکال پیشین آنها مورد بررسی قرار می دهند.
پیاژه مدعی است که دو اصل ساخت گرایی و تحلیل با یکدیگر مرتبط اند. زیرا تحقیق برای ساخت های عمیق نتیجه مستقیم علاقه به جزئیات قوانین انتقال (9) است. ( Ibid, p.8 )
پیاژه معتقد است که ساخت گرایی به عنوان نظریه ی اجتماعی، امری تازه نیست، بلکه ساخت گرایی به عنوان روش شناسی تحقیق پدیده ای تازه است. تازگی روش تحلیل ساختی به خاطر این واقعیت است که ساخت ها هم چون اموری که به سادگی به دست می آیند، قابل مطالعه نیستند. بلکه به واسطه ی اشکال انتزاعی صور یا سیستم های با درجات بالا فهمیده می شوند. کشف ساخت یک تلاش خاص و عکس العمل انتزاعی است. ( Ibid, p.142 ) او مدعی است که ساخت به سادگی فهمیده نمی شود بلکه نیاز به تحقیق و بررسی اساسی و عمیق دارد. این شناخت به واسطه ی اشکال و صور انتزاعی امکان پذیر می گردد که انعکاسی مجرد باشند.
مشخصات دیدگاه و روش ساختی پیاژه:
1- ساخت گرایی دکترین یا فلسفه ی خاصی نیست.2- اساساً برخورد یک روش با همه ی اموری است که به آن مرتبط است از قبیل امر تکنیکی و مرتبط با روش های دیگر است و به کارگیری آن نیز محدود است. ( Ibid, p.136 )
3- ساخت ها نمی توانند نتیجه همکاری بین رشته ای باشند.
4- ساخت مورد نظر اشتراوس مبین زیرساخت و سیستم های آگاهی یا ایدئولوژی هستند و پیاژه آن را مبین سیستم عصبی و آگاهی رفتار می داند. ( Ibid, p.138 )
5- ساخت ها اموری غیرفردی و عمومی اند. ( Ibid, p.136 )
6- ساخت دارای موضوع و فعالیت است. ( Ibid, p.136 )
7- ساخت پدیده ای ترکیبی است و جدای از ساختمان به طور ذهنی یا عینی وجود ندارد. ( Ibid, p.140 )
8- ساخت سیستم انتقالات است که وابسته به قواعد یا قوانین انتقال می باشد. ( Ibid, p.140 )
پی‌نوشت‌ها:
1. Structuralism.
2. Wholeness.
3. Transformation.
4. Self- Regulation.
5. Structuralism.
6. Structured.
7. Synchronic.
8. Social Whole.
9. Transformation Laws.
آزاد ارمکی، تقی؛ ( 1389 )، نظریه های جامعه شناسی، تهران: سروش ( انتشارات صدا و سیما )، چاپ ششم
منبع : سایت راسخون
