علی رغم بحثهای گوناگونی که در زمینه ی عقب ماندگی ذهنی صورت گرفته، این پدیده بخوبی شناخته نشده است. به همین دلیل نه تنها جامعه، بلکه والدین این گونه افراد و حتی تمامی دست اندرکاران نیز با رفتار مناسب با این پدیده آشنایی کافی ندارند. در این مقاله سعی شده است که ویژگیهای عقب ماندگی ذهنی و نیازهای افراد مبتلا به این عارضه با زبانی ساده مطرح گردد و شیوه ی صحیح برخورد با این پدیده نشان داده شود.
اولین گام در پرداختن بدین مهم، برخورداری اولیاء و مربیان به ویژه دست اندرکاران تعلیم و تربیت جامعه از برداشت و نگرشی صحیح و باوری درست از ماهیت عقب ماندگی ذهنی و ویژگیهای افراد عقب مانده ی ذهنی است.
عقب ماندگی ذهنی بیماری نیست،... اما می تواند در نتیجه بیماریهای مختلف به وجود آید و افراد عقب مانده ی ذهنی نیز در برابر بیماریها آسیب پذیرترند.
* عقب ماندگی ذهنی مرض نیست، ... اما می توان با تمهیدات بهداشتی و پزشکی از بروز آن پیشگیری کرد، لیکن نمی توان به دارو و اقدامات پزشکی، به عنوان درمان قطعی عقب ماندگی ذهنی اتکا داشت.
* عقب ماندگی ذهنی بیماری روانی نیست،... اما می تواند اختلالات رفتاری و آسیبهای روانی به همراه داشته باشد.
عقب ماندگی ذهنی لجاجت و سرسختی و ناسازگاری نیست،... اما تخاصم و پرخاشگری و ناسازگاری می تواند از ویژگیهای عقب ماندگان ذهنی بخصوص به هنگام مواجه شدن آنان با ناکامیهای مستمر و شکستهای پیاپی باشد.
* عقب ماندگی ذهنی مرگ آور نیست،... اما دامنه ی عمر افراد عقب مانده ی ذهنی به تناسب میزان عقب ماندگی ذهنی و چگونگی جایگاه رشدشان نسبت به افراد عادی محدودتر است و اقدامات بهداشتی، تغذیه ی مناسب و تحرک و سرزندگی می تواند در گستردگی دامنه ی عمرشان مؤثر واقع شود.
* عقب ماندگی ذهنی فلج مغزی نیست،... اما اکثریت کودکان مبتلا به فلج مغزی دچار عقب ماندگی ذهنی نیز می باشند (در حدود 75 درصد از کودکان فلج مغزی دچار درجاتی از عقب ماندگی ذهنی هستند).
* عقب ماندگی ذهنی تنبلی و تن پروری نیست،... اما ضعفها و کم توانیها در انجام کارها، خود نتیجه ای است از عقب ماندگی ذهنی.
* عقب ماندگی ذهنی لجاجت و سرسختی و ناسازگاری نیست،... اما تخاصم و پرخاشگری و ناسازگاری می تواند از ویژگیهای عقب ماندگان ذهنی بخصوص به هنگام مواجه شدن آنان با ناکامیهای مستمر و شکستهای پیاپی باشد.
* عقب ماندگی ذهنی گوشه گیری و انزواطلبی و کمرویی نیست،... اما کودکان عقب مانده ذهنی می توانند بعضاً گوشه گیر و منزوی باشند.
* عقب ماندگی ذهنی همیشه علت ارگانیک و ضایعات مشخص مغزی ندارد، لذا عقب ماندگی ذهنی می تواند کاملاً فرهنگی و محیطی نیز باشد، زیرا فقر محیطی و فقدان انگیزه های رشد از عوامل مهم در رکود ذهنی است.
* عقب ماندگی ذهنی اختلال خاص یادگیری نیست،... بلکه اختلالی عام در مجموعه ی دستگاه عصبی و تأخیر در رشد عمومی یادگیریهاست. همچون درختی است که در رشد آن ریشه، و شاخ و برگها با کندی مواجه است و نمی تواند موجب نبوغ و یا استعداد برجسته شود، اما می تواند درحد خود خلاق هم باشد. این شرایط از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
*علل عقب ماندگی ذهنی را می توان در جریان انتقال صفات ارثی (عوامل ژنتیکی)، در دوران مختلف بارداری، زمان حساس تولد در مرحله ی بسیار مهم شیرخوارگی و مراحل دیگر رشد و شرایط آن جست و جو کرد.
اما فرد عقب مانده ذهنی کسی است که ضمن برخورداری از شخصیتی کاملاً منحصر به فرد و استثنایی مثل همه انسانها، در بسیاری از ویژگیها همانند دیگر افراد عادی همسال خود و در بعضی از ویژگیها مشابه گروه افراد عقب مانده ذهنی است و در پاره ای از ویژگیها نیز کاملاً منحصر به فرد می باشد.
* عقب مانده ذهنی کسی است که دیر می آموزد و زود فراموش می کند، و ما دیرتر می آموزیم که او دیر می آموزد و زودتر فراموش می کنیم که او زود فراموش می کند و نیاز به استمرار در برنامه ی آموزشی دارد.
* کودک عقب مانده ی ذهنی کسی است که دامنه ی توجهش محدود است و زودتر خسته می شود و نیازمند برنامه ی مناسب و محدود و مشارکت در امر آموزش است تمرکز خوبی ندارد و نیازمند محرک قوی، محیط آرام و شرایط مناسب برای یادگیری است. کودک عقب مانده ذهنی، چندان قادر به یادگیری های ضمنی نیست، نیازمد آموزشهای مستقیم و مرحله به مرحله است، او در تعمیم یادگیری های خود دچار اشکال بوده، نیاز دارد که در هر مورد و موضوعی او را در فراگیری و به خاطر سپاری کمک کنیم. در تشخیص موقعیت های مطلوب و یا تعمیم آن با مشکل مواجه است و نیازمند راهنمایی های مستمر ماست.
منبع: تعلیم و تربیت استثنایی
