سایت تخصصی روانشناسی

خداوند قـرآن را به عنوان راه هـدایت فرستاده و ما باید از آموزه های آن درس بگیریم و راه دیگر را نرویم که گمراه می شویم.

مسلمان باید سبک زندگی اسلامی داشته باشد؛ سبکی که بر پایه فلسفه اسلامی شکل می‌گیرد و توجه و اهتمام به آخرت با ویژگی طریقیت برای دنیا در آن اصالت می یابد. دست یابی به جزئیات سبک زندگی اسلامی نیازمند تعمیق و تامل در آموزه های وحیانی اسلامی و سنت و سیره پیشوایان معصوم(ع) است. نویسنده بر اساس همین فرضیه به بررسی سبک زندگی یکی از پیشوایان دین یعنی حضرت امام‌رضا(ع) پرداخته است.

***
رفتار اجتماعی مسلمان
مسلمان باید بهترین رفتار اجتماعی را داشته باشد؛ زیرا بندگی خداوند تنها با نماز و روزه نیست، بلکه با  نیکی و احسان به دیگران و رفتارهای پسندیده اجتماعی است که در آیات و روایات بر آن تاکید شده است. از نظر امام‌رضا(ع) بهترین بنده کسی است که خصوصیات خوب را نسبت به خدا و خلق دارا باشد و به شکل ملکه این رفتارها در او نهادینه شده باشد. وقتی از امام‌رضا(ع) در باره بهترین بندگان خدا پرسش می‌شود ایشان می فرماید: آنان که هرگاه نیکى مى‌کنند، خوشحال مى شوند، هرگاه بدى مى‌کنند، استغفار مى کنند، هرگاه چیزى به آنان داده مى‌شود، ، هرگاه مبتلا و گرفتار مى شوند، شکیبایى مى کنند، و هرگاه خشمگین مى شوند، عفو و گذشت مى کنند.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1 ص 284)

شـکر خالق و مخلوق
در روایت پیشین بر شکر نعمت به عنوان یکی از خصوصیات بهترین بندگان تاکید شده است. این شکرگزاری، اختصاصی به شکر از خدا ندارد، بلکه بنده خوب کسی است که از هر کسی که خیری رساند تشکر می کند و شکر زبانی و قلبی و عملی به جا می آورد. اصولا از نظر امام‌رضا(ع) کسی که شکر بنده را به جا نیاورد شکر خالق را به جا نمی آورد. آن حضرت(ع) می فرماید: مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقینَ، لَمْ یَشْکُرِ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛  هرکس که صاحبان نعمت و نیکى  مردمی را  تشـکّر و سـپاس نـکنـد، خداى متعال را هم سپاس نکرده است. (عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 27)

کسی که در برابر نعمت دهنده حاضر و شاهد، رسم ادب به جا نمی آورد و شکر نمی‌گزارد به طور طبیعی نسبت به نعمت دهنده غایب که در عالم شهود و ماده دیده نمی شود، رسم ادب به‌جا نخواهد آورد و سپاسگزار نعمت او نخواهد بود.

از امام‌رضا(ع) روایت است که ایشان شکر توانگری را این گونه دانسته است: کسى که یکى از برادران دینى‌اش براى کارى به او پناه آورد ولى او، با آنکه مى‌تواند، پناه ندهد و کارى برایش نکند، رشته ولایت خداى متعال را بریده است.(بحار الانوار، ج 72، ص 181)

پاسخ دهی به عواطف و احساسات در کنار همسر و دوستان
انسان موجودی اجتماعی است؛ زیرا از نظر عاطفی و نیز از نظر بر آوردن نیازهای مادی و دنیوی خویش به دیگران نیازمند است. انسان به تنهایی نمی تواند روزگار بگذراند و از همین روست که خداوند بر هر انسانی زوجی قرار داده تا در کنار او به آرامش برسد.

البته عواطف انسانی تنها با زوج بر آورده نمی‌شود بلکه برخی از ابعاد آن با فرزند و برخی دیگر با دوستان و مانند آن برآورده می شود. ظرف عواطف انسانی بسیار گسترده است و باید این ظرف با همه علل و عوامل مناسب پر شود. از این  رو بهترین زندگی را کسی دارد که از نظر آسایشی و آرامشی تکمیل باشد و همان طوری که به نیازهای مادی اش به درستی پاسخ داده می شود به نیازهای عاطفی و روانی اش نیز پاسخ مناسبی داده شود. امام‌رضا(ع) به این دو اصل سعادت و مولفه اساسی آن توجه داشته و به عنوان نمونه در روایتی در پاسخ به آن اشاره می کند. در روایت است: از حضرت رضا(ع) پرسیدند: بهترین خوشى و لذّت دنیا چیست؟ فــرمـود: خـانه وسـیع و زیادی دوسـتان.( بحار الانوار، ج 71، ص 177)

البته دوست گرفتن ممکن است آسان باشد، ولی نگهداشتن او و پایداری در دوستی بسیار سخت است. به طوری که اگر کسی بتواند دوستان ثابتی داشته باشد یا قدر خود و آن دوست را بداند. این ارتباط پایدار موجب می شود تا انسان با شخص احساس قرابت و خویشی کند به طوری که با برخی از خویشان چنین احساسی ندارد. ابراهیم بن عباس مى گوید شنیدم که حضرت رضا(ع) مى فرمود:  مَـوَدَّةُ عِشْـرینَ سَنَـةً قَرابَـةٌ؛ دوسـتى بیست سـال، در حکم خویشاوندى است. (بحار الانوار، ج 71، ص 175)

البته چنانکه گفته شد بخشی مهمی از عواطف و احساسات انسان را همسـر شـایسـته پوشش می دهد و انسان باید دنبال همسر خوب و مناسب باشد و اگر چنین همسری یافت که هم دوست و هم یار و یاور او باشد ، بهترین زندگی را خواهد داشت.  از امام‌رضا(ع) روایت است: بنده مؤمن، هیچ بهره اى نبرده که بهتر از همسر خوب و شایسته اى باشد که هنگام حضور شوهر، مایه خوشحالى او باشد و در غیاب شوهر، نگهدار ناموس و مال او باشد.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 2، ص 256)

محاسبه نفس و عرضه اعمال
مومن کسی است که همواره رفتار و کردار خویش را محاسبه کرده و بد و خوب آن را بسنجد و میزان صعود و سقوط را ارزیابی کند. در آیات و روایات بر محاسبه نفس تاکید شده است. چنین عملی موجب می شود تا انسان خود را نسبت به هدف و مقصد و مقصود بسنجد و بداند تا چه اندازه دور یا نزدیک است؟

امام‌رضا(ع) در باره محاسبه نفس فرموده است: مَنْ حاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفِلَ عَنْها خَسِرَ؛ هرکس به حساب خودش رسیدگى کند، سود مى برد وهرکس از خود (و اعمالش) غافل شود، زیان مى کند. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 302)

از سوی دیگر باید بدانیم که همواره اعمال ما پیوسته به پیامبر(ص) و امامان(ع) عرضه می‌شود و آنان هستند که در آخرت به عنوان شاهد اعمال گواهی خواهند داد. خداوند می فرماید: بگو: «هر کارى مى‏خواهید بکنید، به تحقیق خدا و پیامبر او و مؤمنان در کردار شما خواهند نگریست و به تحقیق به سوى داناى نهان و آشکار بازگردانیده مى‏شوید پس شما را به آنچه انجام مى‏دادید آگاه خواهد کرد.»(توبه، آیه 105)

از امام‌رضا(ع) روایت شده است: کارهاى امّت پیامبر، چه نیکان و چه بدکاران، هر بامداد به محضر رسول خدا(ص) گزارش و عرضه مى شود، پس حذر کنید! (همان، ص 339)

اگر با چنین نگاهی به جهان بنگریم و بینش و نگرش ما این گونه باشد در آن صورت همواره مواظب اعمال خود خواهیم بود تا کاری بر خلاف آموزه های وحیانی اسلام نداشته باشیم. این گونه است که سبک زندگی ما تحت تاثیر این باور و اعتقاد و فلسفه قرار گرفته و کارهای خوب انجام داده و از کارهای زشت  پرهیز می‌کنیم.

تفـریحـات سـالم
انسان در زندگی تمایل دارد که شاد و مسرور زندگی کند و از حزن و غم و اندوه دور باشد. انسان مسلمان هیچ علاقه ای به حزن و اندوه ندارد بلکه سرور و شادی همواره جزو زندگی اوست. از این رو اگر مصیبتی در زندگی خود یا اطرافیان بیابد نومید نمی شود و به حکم الهی گردن نهاده و صبر پیشه می گیرد.(بقره، آیه 156؛ حدید، آیات 22 و 23)

همچنین مومن هر چند خود را سرگرم لهو و لعب دنیا نمی کند ولی این طوری نیست که از چیزهای مباح و حلال دست بردارد و از آن بهره نبرد، بلکه نصیب خود را  از طیبات دنیا می‌گیرد و مسرور و شاد زندگی می کند و از آسایش و آرامشی که خداوند نصیب  او کرده بهره مند می‌شود.

در آیات و روایات بیان شده که تفریحات سالم هرگز خلاف بندگی و مسلمانی نیست و حتی پیامبر(ص) با امیرمومنان علی(ع) به گردش می رفت و در بوستان به سیاحت و تفریح می‌پرداختند و با هم مزاح می کردند که داستان خوردن رطب و هسته آن بسیار معروف و مشهور است.»(الخزائن، ملا احمد نراقی به نقل از: 1001 داستان از زندگانی امام علی(ع)، محمّد رضا رمزی اوحدی، انتشارات سعید نوین )

امام‌رضا(ع)به مسئله تفریحات سالم اشاره کرده و فرموده است: براى خودتـان بهره اى از دنیـا قرار دهـید، به اینکه خواسته هاى دل را از حلال به آن بدهید، تا حدّى که مروّت را از بین نبرد و اسراف در آن نباشد، و بدین وسیله، بر کارهاى دین، کمک بجویید. (فقه الرضا، ص 337)

احـترام به والدین
در سبک زندگی اسلامی بر احترام به والدین و احسان و نیکی به آنان بویژه در کهنسالی تاکید شده و اینکه فرزند بی چشمداشتی باید خدمت رسانی کند و غرولند را کنار بگذارد و منتی بر کارش نگذارد.(بقره، آیه 83؛ نساء، آیه 36؛ انعام، آیه 151، اسراء، آیه 23)

احترام به والدین از واجبات اسلامی است. در سبک زندگی اسلامی خود فرزند باید مسئولیت کارهای والدین را به عهده بگیرد و این گونه نباشد که آنان را از محبت و مودت خویش محروم کرده و آنان را تنها گذاشته و فقط گهگاهی به آنان سر بزند.

امام‌رضا(ع) درباره تکریم و احترام به پدر می‌فرماید:  بر تو باد که از پدر، فرمانبردارى کنى، به او نیکى کنى، در برابرش فروتنى و کرنش و بزرگداشت و احترام داشته باشى و صدایت را در حضور او پائین بیاورى. (فقه الرضا، ص 334)

آن حضرت در همین راستا صـله رحِم را مورد تاکید قرار می‌دهد و آن را یکی از موجبات افزایش عمر دانسته و می فرماید: گـاهى کسى صـله رحـم مى کنـد، در حالى که از عمرش سه سال باقى است. خـداونـد (بـه خـاطر ایـن عمـل) باقى مانده عمر او را سى سال مى کند و خــدا آنچـه بخـواهد مى‌کنـد. (اصول کافى، ج 2، ص 150)

البته ایشان حد و  مـرز اطاعت والـدین را نیز مشخص کرده است؛ چنانکه در نوشته امام به مأمون آمده است: بِرُّ الْوالِدَیْنِ واجِبٌ وَاِنْ کانا مُشْرِکَیْنِ وَ لا طاعَةَ لَهُما فى مـَعْصِیَةِ الْخـالِقِ؛ نیکى به پدر و مادر واجب است، هرچند مشرک باشند، ولى در راه معصیت آفریدگار، اطاعتى از آن دو نیست. (بحار الانوار، ج 71، ص 72)

معاشرت و برخـورد با مـردم
در سبک زندگی اسلامی بر چگونگی تعامل با مردم و معاشرت با آنان توجه خاص شده و روابط میان هر شخصی با دیگران در ابعاد گوناگون اجتماعی بر اساس نقش ها تبیین و تشریح شده است. این گونه است که به هر کسی می آموزد در نقش پدر و پسر و همسر و دوست و مانند آن چگونه رفتاری در پیش گیرد که بهترین ها باشد.

به عنوان نمونه امام‌رضا(ع) درباره تعامل با دیگران در جایگاه نقش های گوناگون می فرماید:  با حاکم، با احتیاط همنشینى کن، با دوسـت، هـمراه با تواضـع، با دشمن، همراه با هشیارى و پرهیز و با عمـوم مـردم با خوشـرویى. (بحار الانوار، ج 75، ص 355)

انسان مومن نباید در راستای ریـاست طلبى بر مردم تلاش کند بلکه خود را خدمتگزار مردم دانسته و در خدمت باشد. نگاه مسلمان نسبت به دیگران این گونه است.  معمر بن خلاّد، نزد آن حضرت از مردى یاد کرد و گفت او ریاست طلب است. حضرت فرمود:  وجود  دو گرگ درنده در گله بى چوپان، به اندازه ریاست طلبى در دین یک مسلمان زیانبار نیست! (اصول کافى، ج 2، ص 297)

ایشان درباره یـارى ناتـوان نیز فرموده است: عَوْنُکَ لِلضَّعیفِ مِنْ اَفْضَلِ الصَّدَقَةِ؛ از بهـترین نـوع صـدقـه، یارى کردن تو نسبت به ناتوان است. (تحف العقول، ص 446)

البته انسان باید توجه بیشتری نسبت به ضعیف و ناتوان داشته باشد نه آنکه توجهش به دارا و قدرتمند باشد؛ زیرا این نوعی بی عدالتی است که باید در قیامت پاسخ گوی آن رفتارش باشد. امام‌رضا(ع) فرمود:  هرکس مسلمان تهیدستى را دیدار کند و به او سلام دهد، اما متفاوت با سلامى که به ثروتمندان مى دهد، روز قیامت، خداوند را دیدار مى کند، در حالى که خدا بر او خشمگین است. (عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 57)

پس انسان تا می تواند باید دستگیر نیازمندان از هر قشر و طائفه ای باشد و کوتاهی نکند.  در همین راستا امام‌رضا(ع) در بیانی دیگر درباره کمـک به دیـگران می فرماید: کسى که گِره از کار مؤمنى بگشاید و شادش کند، خداوند هم در روز قیامت، کارِ بسته او را مى گشاید. (اصول کافى، ج 2، ص 200)

انسان باید مواظب این مطلب باشد که هـمدلى و هـمراهى حتی با نیت، شدنی است و این گونه نیست که حتما خودش کاری را انجام دهد بلکه اگر کسی کار خوب و یا بدی انجام دهد و بدان راضی باشد خودش نیز همان گونه خواهد بود و آثار خوب و بد آن کار به او نیز می رسد ، چنانکه از قوم صالح تنها یکی از اشقیاء ناقه را پی کرده و کشت ولی چون همه راضی به آن بودند خداوند همه را عذاب کرد. بنابراین مواظب باشیم که همراهی ما با دیگران در هر کاری با همدلی نیز تحقق می یابد؛ امام‌رضا(ع) فرموده است: مَنْ غابَ عَنْ اَمْرٍ فَرَضِىَ بِهِ کانَ کَـمَنْ شَهِـدَهُ وَ اَتـاهُ؛   کسى که از صحنه کارى غایب باشد، اما به آن کار (چه نیک و چه بد) راضى باشد، همچون کسى است که در صحنه عمل حاضر بوده و آن را انجـام داده اسـت. (توحید، صدوق، ص 392)

از نظر امام‌رضا(ع) در عمل اجتماعی، سـودمندترین پرهـیزگارى ترک اذیت و آزار دیگران به ویژه مومنان است. از امام‌رضا(ع) روایت شده است: بدان که هیچ ورع و پرهیزگارى، سودمندتر از پرهیز از حرامهاى خدا و اجتناب از اذیّت مؤمن نیست. (فقه الرضا(ع)، ص 356.)

باید با مردم خوب تا کرد و کاری نکرد که مردم از مرگ ما آسوده شوند. امام‌رضا(ع) هنگام عیادت از یکى از اصحابش فرمود: مردم دو دسته‌اند: یکى آنکه با مـرگ، آسـوده مى شود. دیگرى آنکه مردم با مرگش از دست او آسوده مى‌شوند. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 263)

عـمل صالح؛ عامل نجـات
از نظر اسلام نیت خوب و عمل صالح است که انسان را بالا می برد(فاطر، آیه 10) هر چند که اموری دیگر چون محبت و مودت اهل بیت‌(ع) نیز نقش دارد که خود بخشی از عمل صالح و ایمان واقعی است . اما انسان باید مواظب باشد که بدون عمل صالح و یا تنها بسنده کردن به محبت اهل بیت نمی تواند کارساز باشد. امام‌رضا(ع) به شیعیان هشدار می دهد و می فرماید: لاتَدَعُوا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ الإجْتِهادَ فى الْعِبادَةِ، اتِّکالاً عَلى حُبِّ آلِ محمّدٍ علیهم السلام؛ کار شایسته و کوشش در پرستش و عبادت را، تنها به اعتماد و پشت گرمىِ محبّت آل محمّد رها نکنید. (فقه الرضا(ع)، ص 339)

اگر بخواهیم داستان چنین افرادی را تمثیل وار بیان کنیم باید گفت چنین اشخاصی مثل کسی هستند که گوشه ای نشسته و می خواهند خرما به دهانشان بیاید؛ در حالی که خداوند حتی به حضرت مریم(س) فرمان می‌دهد که یک تکانی به خودش دهد و درخت خرما را بتکاند تا رطب تازه بریزد و از آن بهره مند شود. یعنی تنها به اتکای دعا نباشد بلکه تلاشی هم داشته باشد.(مریم، آیه 25)

امام‌رضا(ع) نیز می فرماید: مَنْ سَأَلَ اللّهَ التَّوفیقَ وَ لَمْ یَجْتَهِدْ، فَقـَدِاسْتـَهْزَءَ بِنـَفْسِهِ؛ هرکس از خداوند، توفیق بطلبد ولى تلاش نکند، او خـود را مسـخره کـرده اسـت. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 283)

امر به معروف و نهى از منکر
از دیگر اعمال اجتماعی هر مسلمانی امر به معروف و نهی از منکر است و گرنه اگر سکوت کند همانند اصحاب السبت جزو زشت کاران شمرده و مجازات می شود و اگر همدلی کند که دیگر همراهی آن یقینی است چنانکه گذشت.

خداوند قـرآن را به عنوان راه هـدایت فرستاده و ما باید از آموزه های آن درس بگیریم و راه دیگر را نرویم که گمراه می شویم.  ریّان بن صلت مى گوید: از حضرت رضا(ع) پرسیدم: اى پسر پیامبر! درباره قرآن چه مى فرمایى؟ فرمود:  قـرآن کلام خــداست، از آن فـراتر نـرویـد و هدایت را در غیر قرآن مجویید که گمراه مى‌شوید. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 308)

همین قرآن به ما می آموزد که امر به معروف و نهی از منکر و توصیه دیگران به حق و صبر در راه حق در کنار عمل صالح و نیت خیر تنها راه رهایی از خسران ابدی انسان است.(سوره عصر) پس باید همواره این مسئله را در نظر داشته باشیم. اگر این گونه رفتار نکنیم آثار زیانباری در دنیا و آخرت گریبانگیر ما خواهد شد.

امام‌رضا(ع) در این باره هشدار داده و می‌فرماید: حتـما امر به معروف و نهى از منکر کنید، وگرنه اشرارتان بر شما مسلّط و حاکم مى‌شوند، آنـگاه خوبانتـان هم دعـا مى کنند، امّا دعـایشان مستجـاب نمى شـود. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 394)

اصولا بسیاری از بلایا و گرفتاری های ما به سبب همین ترک امر به معروف و نهی از منکر است؛ زیرا دنیا جایی است که عـمل‌ها در همین دنیا عکس العـمل‌هایی را به دنبال دارد. از جمله از امام‌رضا(ع) روایت شده است که فرمود: هرگاه زمامداران دروغ بگویند، خشکسالى مى‌شود. هرگاه حاکم، ستم کند، حـکومت سست مى‌شود. و هرگاه زکات نپـردازند، چهـارپایان مى مـیرند. (امالى، شیخ مفید، ص 310)

گاهی بی توجهی به امری کوچک زمینه را برای کارهای بد و زشت بزرگ فراهم می‌آورد، حتی می‌توان گفت ریشـه گنـاهان بزرگ نایده گرفتن برخی از کارهای کوچکی است که مرتکب می شویم و یا می بینیم و سکوت می کنیم. امام‌رضا(ع) فرمود: گناهان کوچک، راهى به سوى گناهان کبیره است. هر کس کـه در گنـاهان کوچـک از خــدا نترسـد، در مورد گناهان بزرگ و بسیار هم از او نمى ترسد. (مسند الامام الرضا، ج 1، ص 290)

از نظر آموزه های اسلامی هر گـناه نـو، بـلاى نـو را به دنبال می آورد. عباس بن هلال شامى می‌گوید شنیدم امام‌رضا(ع) مى‌فرمود: هـرگاه که بندگان، گناهان تازه پـدید آورنـد که قبلاً مرتکب نمى شدند، خداوند بلاى تازه اى برایشان پیش مى آورد که قبلاً نمى شناختند. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 240)

حـلال خـورى و بخشندگی
انسان مومن باید حلال خور و بخشنده باشد. هم خود از نعمت های الهی بهره گیرد و هم به دیگران بدهد و خیرات و انفاق داشته باشد.

حلال خوری در همین دنیا آثار و برکاتی دارد که از جمله آن چیزی است که امام‌رضا(ع) فرموده است:  کسى که به مال حلال اندک، راضى شود، مخارجش سبک مى شود، خانواده‌اش برخوردار مى گردند، خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا مى کند و ا و را سالم و بى گناه از دنیا به دارالسلام بهشت بیرون مى برد.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 269)

همچنین حلال خور باید بخشنده باشد؛ چرا که بخشندگی جزو اصول اسلام است که خداوند در ایات قرآن از جمله آیه 3 سوره بقره انفاق را در کنار عبادت خویش قرار داده است. پس مومن همواره باید سخاوتمند بوده و از بخل پرهیز کند؛ زیرا بخیل از زندگی اش خیر نمی‌بیند.  امام‌رضا فرمود:  بخشنده و سخاوتمند، از غذاى مردم مى خورد، تـا از غـذایش بخـورنـد، ولى بخیل از غذاى دیگران نمى خورد، تـا از غـذاى او نخورنـد.( مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 295)

منبع: تسنیم به نقل از کیهان