برگرفته از کتاب خود مراقبتی روانی دوران بارداری
در روانشناسی مثبت، عناوین ذهن آگاهی و توانمندی های منش به مهمترین منابع برای کسب بهترین عملکرد انسانی تبدیل شده اند. هر یک از این دو مداخله را می توان به تنهایی و به طور مجزا مورد استفاده قرار داد. ترکیب این دو رویکرد از روانشناسی مثبت با هدف ارتقا و بهبود سلامت و بهزیستی می تواند بسیار سازنده باشد، تا برخلاف بسیاری از مداخلات موجود که اغلب در صدد اصلاح یا درمان هستند، در جهت افزایش و توسعۀ سلامت و بهزیستی مورد استفاده قرار گیرند.
نیمیک ( 2014)، مداخله ای را با ترکیب این دو مدل به منظور کاربرد در جمعیت عمومی طراحی کرده، که به عنوان تمرین توانمندی ها مبتنی بر ذهن آگاهی شناخته شده است. تمرین توانمندی ها مبتنی بر ذهن آگاهی شامل مراقبه، تمرینها و مباحثی است که افراد را به ارتقای مشارکت در زندگی به منظور تقویت بهزیستی آنها دعوت می کنند. این تمرین از یکسو برمبنای کارهای " تیک ناتهان " در ذهن آگاهی طراحی شده که مبتنی بر زندگی ذهن آگاهانه است؛ و از سوی دیگر، در پژوهش های توانمندی های منش که توسط سلیگمن و پترسون ( 2004) انجام شده پایه دارد. جنبۀ منحصربه فرد تمرین توانمندی ها مبتنی بر ذهن آگاهی این است که چگونه ذهن آگاهی با توانمندی ها یکپارچه شده، و هماهنگی منحصربه فردی بین این دو نیروی روانشناسی مثبت ایجاد کرده است(خدایاری فرد وهمکاران،1400). همچنین، مادرانی که پس از زایمان از بهزیستی ذهنی و روانشناختی بالاتری برخوردار باشند قادر خواهند بود ارتباط صمیمی تر و توأم با دلبستگی ایمن با کودکان خود برقرار کنند (بوهرن و همکاران،2017).
ذهن آگاهی روشی است که فرد می تواند با تفکر آگاهانه باعث تغییر در حالت فیزیکی، عاطفی و مسایل استرس زا شود. ذهن آگاهی به معنای توجه آگاهانه و غیر قضاوت گونه به پدیده های متغیر درونی و بیرونی است.
مداخله های مبتنی بر ذهن آگاهی اولین بار توسط زینکبت جاون معرفی شده که باعث افزایش مدیریت استرس و ارتقاء سلامت و توسعه تاب آوری روانشناختی فرد میشود و در پیشگیری از آشفتگی های هیجانی همچون افسردگی و اضطراب مؤثر است. مطالعات متعدد کلمبچ و همکاران( 2020 ) نشان داده اند که مداخله های مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهبود عملکرد افراد و پیشگیری از آسیب های روانشناختی و اجتماعی همچون افسردگی و اضطراب، از راه بهبود راهبردهای مقابله ای و راهبردهای سازش یافته تنظیم هیجانی، مؤثر است.
مداخله های مبتنی بر ذهن آگاهی شامل آموزه هایی است که به افراد کمک می کند تا مهارت بیشتری در مدیریت خود و استفاده از راهبردهای مقابله ای کارآمد به دست آورند، در نتیجه افراد بهتر میتوانند تنش ها و تعارض های روزمره در محیط کار و یا محیط خانواده را تحمل کنند و با آن به صورت سازش یافته مقابله کنند.
پاسخ دادن آگاهانه به استرس، به افراد این امکان را می دهد تا افکار و احساسات منفی را با آگاهی دلسوزانه تشخیص داده و با کاهش نشخوار افکار سمی، از تبدیل آن به افسردگی و بیخوابی جلوگیری کنند.
به گزارش میگنا رسانه سلامت روان ایران به طور کلی، نشخوار فکری در بارداری بالا به نظر می رسد، که با خواب ضعیف و سلامت روانی مرتبط است. تحقیقاتنشان می دهد که زنان بارداری که بیشتر در مورد استرس فکر می کنند در معرض خطر بالای افسردگی قبل از تولد نوزاد خود هستند.
مطالعات کلمبچ و همکاران (2020) نتایج امیدوار کننده ای را ارائه می دهند که پیشنهاد می کنند پرورش ذهن، آگاهی از راه مدیتیشن، خُلق و خوی فرد را بهبود می بخشد و تفکر نشخواری را در زنان باردار کاهش می دهد.
هم چنین ذهن آگاهی می تواند حالات افسردگی و اضطراب را در زنان بهبود ببخشد.
تمرینات ذهن آگاهی در دوران بارداری می تواند احساسات مادر باردار را نسبت به کودک متولد نشده اش قوی کرده و به تطابق مادر با نقش خود و رشد جنین کمک نماید. ذهن آگاهی بر اضطراب و تنش منجر به بی خوابی موثر است و آنها را کاهش می دهد و متعاقباً با برخورداری از خواب خوب، احساس کسالت افسردگی در روز را کم می کند. اثر ذهن آگاهی در مدیریت بی خوابی، افسردگی و کنترل احساسات موثر شناخته شده است.
یکی از مزایای ذهن آگاهی تنظیم توجه و درک لحظه حال و وضعیت فیزیولوژیکی فرد، و پذیرش احساسات خوشایند و ناخوشایند است تمرین های ذهن آگاهی باعث واکنش پذیری و استرس کمتر و سرکوب کردن پاسخ های اضطرابی میشود.
بدین صورت به زنان کمک می کند که حالت های منفی درونی خود را با روش های جدید تجربه کنند که این امر باعث کاهش استرس و افزایش سازگاری شده و موضع خود پذیری را در مادران باردار ایجاد کرده و باعث افزایش سلامت روان می شود.
این امر از راه تغییر شناختی در طرز تفکر و رفتار فرد است و از اصول تقویت شرطی سود می برد. بدین ترتیب که فرد برای رفتن به گام بعدی تلاش می کند تا خود را در گامی بالاتر ببیند و این تمایل به طور مستمر باعث بهبود تدریجی مرحله به مرحله فرد شده و در عین آرامش و آگاهی، به بهبود وضعیت روانی خود ادامه می دهد و نواقص خود را حل می نماید، همه این ها فرصتی بی نظیر فراهم می کند تا مادر از راه تمرین های ذهن آگاهی، تصویر واقع بینانه تری از شرایط خود به دست بیاورد.
هم چنین، پرورش ذهن آگاهی موجب کاهش فرایندهای فکری نشخوارگونه می شود و این کاهش نشخوار فکری از راه ذهن آگاهی رسمی، واسطۀ کاهش علائم افسردگی است.
نشخوار فکری واکنش بی اختیار متداول، به قرارگرفتن در معرض استرس است، اما اگر تغییر جهت فراشناختی، با شفقت و بدون قضاوت، باعث فراهم آوردن امکان آگاهی ارادی درباره افکار و احساسات منفی شود، آنگاه می توان بار استهلاکی برای بدن و احساسات منفی را به حداقل رساند.
با توجه به سطوح بالای نشخوار فکری و افسردگی در زنان باردار مبتلا به بیخوابی، مداخله های ذهن آگاهانه قابلیت زیادی برای بهبود سلامت مادر دارند. نکته مهمی که باید روی آن تاکید کرد این است که خواب خوب در دوران بارداری سلامت روان را برجسته می کند و مزایای درمانی متوسطی برای علائم افسردگی دارد. تاکید بر این نکته در اینجا مهم است که هیچ داروی بدون نسخه یا داروی کمکی تجویزی برای خواب وجود ندارد که کاربرد بی خطر آن در زنان باردار تایید شده باشد.
به عنوان نتیجه گیری کلی می توان گفت که گذر از دوره بارداری با آگاهی ارادی، مهرورزی به خود و قضاوت نکردن حالات روانی با خواب بهتر، در این دوره در ارتباط است. درک بهتر نحوه تکامل و تعامل این ساخت ها طی این دوره ها می تواند بر زمان بندی درمان و شناسایی اهداف درمانی برای بهبود کیفیت رابطه و سلامت مادر و کودک نیز اثرگذار باشد.
مداخله های ذهن آگاهانه مبتنی بر شواهد، در خصوص بی خوابی و افسردگی به سرعت شکل گرفته اند، و یافته های اخیر نوید بهبود تنظیم استرس و حالات روحی در دوران پیش از زایمان توسط این رویکردها را می دهند.
ذهن آگاهی به رشد سه کیفیت خودداری از قضاوت، آگاهی قصد مندانه و تمرکز بر لحظه اکنون در توجه شخص، نیاز دارد که توجه متمرکز بر لحظه حال، پردازش تمام جنبه‌های تجربه بلاواسطه شامل فعالیت‌های شناختی، فیزیولوژیکی یا رفتاری را موجب گردد.
به واسطه تمرین و روش‌های مبتنی بر ذهن آگاهی فرد نسبت به فعالیت‌های روزانه خود آگاهی پیدا می‌کند، به کارکرد خودکار ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی می‌یابد و از طریق آگاهی لحظه به لحظه از افکار و احساسات و حالت‌های جسمانی بر آنها کنترل پیدا می‌کند و از ذهن روزمره و خودکار متمرکز بر گذشته و آینده رهایی پیدا می‌کند.
همچنین، تحقیقات حاکی از آن است که روش درمان ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس: (MBSR: Mindfulness-based stress reduction) بر کاهش میزان اضطراب و افزایش بهزیستی روا ن شناختی مادران باردار مؤثر بوده و می توان از این روش در راستای بهبود مشکلات روانشناختی مادران باردار استفاده کرد(شاه طاهری و همکاران،1400).
