سایت تخصصی روانشناسی

انتقاد کنید اما اصولی
بهنام: تو واقعا زن بی فکری هستی؟

سیمین: من بی فکرم. خیلی رو داری به خدا. تویی که داری با ندانم کاری هایت زندگی مون رو خراب می کنی.

بهنام: من؟! خیلی مسخره است. ببین کی داره از ندانم کاری حرف می زنه!

سیمین: الکی شلوغش نکن. حرف حساب جواب نداره.

بهنام: دهانم رو باز نکن. نذار بگم کار امروزت چه قدر اشتباه بود.

سیمین: اصلا مهم نیست چی فکر می کنی. مهم اینه که به نظر خودم بهترین کار رو انجام دادم.



گاهی چنین دیالوگ هایی که سرانجامی هم ندارند، بین بعضی زوج ها رد و بدل می شود. زوج هایی که حتی به طرف مقابل شان اجازه بیان انتقاد را نمی دهند. زن و شوهرهایی که با مبانی ابتدایی انتقاد آشنا نیستند و همیشه انتقادهای شان به یکدیگر، به دعوا و ناراحتی ختم می شود.

 
اول گفتن نکات مثبت، بعد انتقاد

احسان گلی، روان شناس بالینی درباره رعایت اصولی که برای انتقاد کردن مفید است، می گوید: همیشه قبل از انتقاد باید به نکات مثبت فرد و یا پدیده مورد انتقاد اشاره کنیم. حتی اگر فردی سرا پا اشکال هم باشد، باز هم نمی توان گفت که هیچ نقطه مثبتی در او وجود ندارد. گاهی ما نکات مثبت طرف مقابل را به زبان می آوریم منتها بعد از بیان انتقاد این نقاط مثبت را ذکر می کنیم. در این حالت کار ما بیشتر از این که بیان انتقادی واقع بینانه باشد، شبیه به نوعی دلجویی است.

 
پرهیز از خطای تعمیم افراطی

این روان شناس در گفت و گو با خراسان ادامه می دهد: دوم این که مراقب «خطای تعمیم افراطی» باشیم. در این خطای فکری ما یک رفتار یا ویژگی فرد را به همه شخصیت و یا رفتار وی در همه زمان ها نسبت می دهیم؛ به طور مثال، این که می گوییم «تو همیشه بی نظم هستی» و یا «فلانی آدم بی دقتی است». در انتقاد به شیوه درست، ما سعی می کنیم دقیقا به همان مورد رفتاری خاص اشاره کنیم که به نظرمان نامناسب آمده است. فرد مورد انتقاد باید بداند دقیقا کدام رفتارش در کدام موقعیت مورد انتقاد ماست که راحت تر انتقاد ما را بپذیرد. سوم این که مهم است همواره موقع نقد کردن، نیت خود را به صورت واضح بیان کنیم. بسیاری از افراد انتقاد را وسیله ای برای تخریب و سرزنش می دانند؛ بنابراین بهتر است به آن ها بگوییم که قصدمان از بیان انتقاد به صورت واضح چیست تا دچار سوء تفاهم نشوند.

 
بهترین زمان برای انتقاد

چهارم این که هیچ گاه نقد را در فضای عصبانیت ابراز نکنیم. در حقیقت برخلاف تصور غالب که «سری را که درد نمی کند، دستمال نمی بندند» بهترین زمان برای انتقاد کردن موقعی است که روابط در بهترین حالت خود است. در این وضعیت همواره ما بیشترین تسلط را بر لحن خود داریم و از جنبه های مثبت رابطه بیشترین بهره برداری را برای قابل پذیرش کردن انتقادمان خواهیم کرد و در آخر هم این که هنگام انتقاد کردن از ویروس های ارتباطی نظیر برچسب زدن، مسخره کردن و دست انداختن، زیر سوال بردن و تخریب کردن پرهیز کنیم.

 
انتقاد یا اعلان جنگ

این روان شناس بالینی درباره این که بعضی افراد انتقادپذیر نیستند، می گوید: افراد مختلف می توانند هنگام مورد نقد واقع شدن به دلیل رعایت نشدن هر کدام از شرایط مذکور از پذیرش و یا حتی تحمل انتقاد سر باز زنند؛ چرا که انتقاد همواره شرایط رابطه را ناامن می کند ودلیل بیان قواعد مذکور هم کاهش و قابل پذیرش کردن میزان ناامنی حاصل از انتقاد است. در این بین افرادی هستند که به دلیل احساس ناامنی درونی بالا، تحت هر شرایطی باز هم نمی توانند انتقاد را تحمل کنند. به احتمال قوی این دسته، افرادی هستند که در عمق وجود خویش احساس می کنند باید کامل و بی عیب و نقص باشند، در غیر این صورت «بد» خواهند بود. چنین افرادی هرگونه انتقاد را به منزله زیر سوال رفتن و نوعی اعلان جنگ تلقی می کنند، بنابراین به هر نحو ممکن سعی می کنند هر نوع انتقادی را رد کنند و نپذیرند. این افراد به خود به عنوان موجودی مطلق می نگرند که هر نوع انتقادی می تواند برای شان ایجاد ناامنی کند.

 
اطلاعاتی ارزشمند به نام انتقاد

احسان گلی درباره خصوصیات افراد انتقادپذیر هم می گوید: انتقادپذیر فردی است که خود را آمیخته ای از خوبی ها و بدی ها، توانمندی ها و ناتوانمندی ها و دانستن ها و نادانی ها می داند. فرد انتقاد پذیر به انتقادات به عنوان اطلاعاتی ارزشمند درباره خویش نگاه می کند که به تنهایی هرگز نمی توانست به آن ها دست یابد؛ بنابراین بهترین واکنش در زمان شنیدن انتقاد این است که نه کاملا آن را رد کنیم و نه کاملا آن را تایید کنیم. چرا که همواره باید به خاطر داشته باشیم که انتقادی که می شنویم فقط و فقط نظر گوینده آن است، نه حقیقتی محض که باید مورد توجه قرار گیرد. در این روش ما هم موقعیت و هویت خویش را حفظ کرده ایم و هم از فرصت اصلاح نقص احتمالی بهره مند شده ایم.

 
شرط هایی برای انتقادپذیر کردن طرف مقابل

موفقیت نیز در این باره می نویسد: انتقاد در لغت به معنی تصفیه کردن چیزی از ناخالصی‌ها، خالی کردن دورن چیزی، چشم دوختن به چیزی به منظور ربودن آن و نشان دادن خوبی ها و بدی هاست.

انتقاد کردن شرایط دارد که چنانچه رعایت شود، آن وقت می توان از طرف مقابل توقع داشت که انتقادپذیر باشد.از جمله این شرایط این که: یک) انتقاد کننده نباید به حریم مسائل و عقاید شخصی و خصوصی فرد مقابل بی اجازه ورود پیدا کند. افشای اسرار شخصی افراد برای انتقاد، عملی غیر اخلاقی است و انتقاد را به یک انتقام جویی تبدیل می کند و باعث کینه و دشمنی هم خواهد شد. دو) انتقاد را باید خارج از جمع انجام داد. چنانچه در حضور جمع از فردی انتقاد شود، تاثیر گذاری کمی خواهد داشت.

 
دلایل نپذیرفتن انتقاد

بعضی از افراد از شنیدن انتقاد گریزانند و این انتقادناپذیری، دلایلی دارد. تجربیات دوران کودکی یکی از دلایل نپذیرفتن انتقاد توسط افراد است. در روان کودکانی که والدین سخت گیر و سرزنش کننده داشته اند، یک نوع نظام دفاعی قوی و کور نسبت به هر نوع انتقاد و سرزنش شکل می گیرد و باعث می شودکه در زمان بزرگسالی در مقابل هر سرزنشی، واکنش منفی هیجانی نشان دهند و دعوا راه بیندازند. همچنین ترس از طرد شدن از جامعه، غرور و خود محوری، ضعف در شخصیت و پایین بودن اعتماد به نفس راه را برای پذیرش انتقاد در بعضی افراد می بندد.

 
لذت بردن از انتقاد

در انتها چندین راه حل ارائه می شود تا افراد انتقاد پذیرتر شوند و بتوانند از منافع بسیار آن به بهترین وجه استفاده کنند.

*هرگز در مقابل شنیدن انتقاد درصدد دفاع یا مقابله به مثل برنیایید. در هنگام شنیدن انتقاد خونسرد باشید و واکنش سریع نشان ندهید. به انتقاد دهنده فرصت بدهید درباره انتقادش توضیح کافی بدهد و به خود فرصت تفکر درباره آن انتقاد را بدهید.

*اگر انتقادی را بیش از یک بار از اشخاص مختلف شنیدید، به طور جدی به آن بیندیشید.

*اگر انتقاد در ذهن شما بار منفی دارد و نکات منفی و ناراحت کننده ای را به ذهن شما القا می کند، دنبال ریشه های این امر بگردید و اجازه ندهید خاطرات یا برداشت های نادرست، شما را از موهبت شنیدن یک انتقاد خیرخواهانه و سازنده محروم کند.

*فراموش نکنید که شما باید چه از درون و چه در ظاهر، از انتقاد کننده ممنون باشید که تفکر، وقت و انرژی اش را صرف خدمت به شما برای رفع ضعف های تان کرده است.

منبع : خراسان-عصر ایران