همه مقصرند. هم آموزش و پرورش که همه هم و غمش آموزش محتوای بیهوده کتب درسی است و به مهارت‌آموزی دانش‌آموزان توجه نمی‌کند، هم خانواده‌ها که از موضوع مهمی، چون افزایش تاب‌آوری در فرزندانشان غفلت می‌کنند، اما کار سختی نیست، تربیت کودکی که بتواند با وجود سن کم از پس کنترل رفتار و گفتار خود برآید.
همه مقصرند. هم آموزش و پرورش که همه هم و غمش آموزش محتوای بیهوده کتب درسی است و به مهارت‌آموزی دانش‌آموزان توجه نمی‌کند، هم خانواده‌ها که از موضوع مهمی، چون افزایش تاب‌آوری در فرزندانشان غفلت می‌کنند، اما کار سختی نیست، تربیت کودکی که بتواند با وجود سن کم از پس کنترل رفتار و گفتار خود برآید. البته به شرط آنکه بدانیم تک‌تک ما به عنوان اطرافیان یک کودک، آینه تمام قدی مقابل او هستیم؛ آینه‌ای که خود را در آن می‌بیند و بعد از یک مقایسه سریع، خودش را جای همان چیزی که دیده می‌گذارد. ساده‌ترین کار، اما می‌تواند مهم‌ترین کار ممکن باشد؛ «سپاسگزاری»؛ کلمه‌ای که در روز بار‌ها و بار‌ها از آن استفاده می‌کنیم؛ کلمه‌ای پرمعنا و بی‌نهایت کاربردی که می‌تواند معجزه کند. البته به شرط آنکه این‌بار وقت استفاده با طمأنینه بیشتری بیانش کنیم. یعنی از اعماق وجودمان و با علم بر اینکه به چه دلیل به زبان می‌آید. کودک ما دقیقاً همان کار را خواهد کرد، یعنی با آرامش کامل بابت تک‌تک اتفاقات اطراف و رفتار دیگران از آنها سپاسگزار خواهد بود و همین مسئله می‌تواند او را در کنترل رفتار و کردارش یاری رساند. شاید باور کردنش سخت باشد، اما یک لحن آرام توأم با قدردانی، همان لازمه آرامشی است که نمی‌توانیم در خلال رفتار‌های روزمره به آن دست یابیم.
اعتراف تلخ وزیر
روز گذشته علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش در گردهمایی معاونان پرورشی سراسر کشور در خصوص اهمیت مبارزه با آسیب‌های اجتماعی در مدارس به برنامه‌های اجرایی نشده در برخی استان‌ها برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد: «باید بدانیم در کف مدارس چگونه عمل کنیم.» او حفظ سلامت روحی و روانی دانش‌آموزان را در اولویت دانست: «موفقیت در حفظ سلامت انسان است. اگر سلامت روحی و روانی دانش‌آموزان را فراهم نکنیم، علم دیگر معنا و ارزشی ندارد. مقدمه تحصیل علم، جسم و روح سالم است.» البته نحوه برخورد با دانش‌آموز امروز هم باید متفاوت باشد، همانطور که وزیر خطاب به مدیران پرورشی به آن اذعان دارد: «باید صبر خودمان را بالا ببریم؛ این را به همه مدیران هم بگویید. نباید برای یک انجام ندادن تکلیف برخورد تندی با دانش‌آموزان انجام شود. این دانش‌آموزان دامنه تاب‌آوری پایینی دارند؛ اگر به آنان بگویید بالای چشم‌شان ابرو است، مدرسه را رها می‌کنند. ما باید برخوردمان را با آنها تنظیم کنیم، نه اینکه انتظار داشته‌باشیم آنها برخوردشان را با ما تنظیم کنند.»
اصول و بدیهیاتی که فراموش می‌شود
باید بیاموزند. قدردانی بابت داشته‌هایشان و حتی رفتاری را که با آنها می‌شود نیز باید بیاموزند. درست مثل نشستن، راه رفتن، حرف زدن و حتی غذا خوردن. هیچ‌یک از اینها در ناخودآگاه کودکان وجود ندارد و تک‌تک آنها را ما آنطور که می‌خواهیم به او آموزش می‌دهیم. گاه، اما فراموش می‌کنیم باید برخی اصول و بدیهیات را هم به او یاد دهیم. اینکه قدردان باشد. درست است که بار‌ها از او می‌خواهیم زمان برخاستن از سر سفره یا میز تشکر کردن را فراموش نکند، اما تمام قدردانی که باید بیاموزد، سپاسگزار بودن از میزبان بابت سفره‌ای که مقابلش پهن کرده، نیست. اکثر کودکانی که اطراف‌مان می‌بینیم، اگر مدام نباشند، دقایق زیادی از روز را با عصیانگری سپری می‌کنند. گویی هیچ چیزی آنها را قانع نمی‌کند. بار‌ها و بار‌ها در مواجهه با آنها گفتیم که حرف، حرف خودشان است. بی‌آنکه بدانیم چرا و راه مقابله با این لجاجتی که ما از آن تحت عنوان «حرف، حرف‌خودشان است» یاد می‌کنیم، از کجا سرچشمه می‌گیرد؟! گاه نیز می‌دانیم، اما ترجیح می‌دهیم توجیه کنیم، چراکه در غیر این صورت باید برای اصلاح آن گام برداریم که این هم زحمت دارد و هم صبر و تحمل بسیار، که صد البته از حوصله ما خارج است. پس ترجیح می‌دهیم در نهایت یا اخم کرده یا با کشیدن یک فریاد نصفه و نیمه و مقصر خواندن کودک یا گاهی اطرافیان، صورت مسئله را پاک کنیم. حال آنکه برای آموزش تاب‌آوری به کودک باید قبل از او خودمان به درک درستی از این واژه پرکاربرد داشته باشیم.
کمک برای داشتن نگرشی مثبت
تأثیر سپاسگزاری بر بهباشی روانشناختی و تاب‌آوری کودکان موضوعی است که بسیار مورد بحث و توجه قرار گرفته است. البته بررسی نقش قدردانی به عنوان یک مهارت اساسی در توسعه عاطفی و اجتماعی کودکان، شایسته توجه بیش از اینهاست. شکرگزاری عملی است که به ما یادآوری می‌کند تا به نعمت‌ها و خوبی‌های زندگی توجه کنیم. این احساس باعث افزایش رضایت و خوشحالی می‌شود و روابط را تقویت می‌کند. با ابراز شکرگزاری، نه‌تنها خود را شادتر می‌سازیم، بلکه دیگران را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهیم. شکرگزاری یکی از ارزش‌های مهمی است که می‌تواند به کودکان کمک کند تا نسبت به زندگی و اطرافیان خود نگرش مثبت‌تری پیدا کنند؛ موضوعی که محمدرضا مقدسی مدیر و مؤسس خانه تاب‌آوری ایران نیز بدان اشاره می‌کند: «شکرگزاری یکی از ارزش‌های اساسی است که می‌تواند تأثیر عمیقی بر زندگی کودکان داشته باشد. این ارزش به آنها کمک می‌کند تا نسبت به زندگی و اطرافیان خود نگرش مثبت‌تری پیدا کنند. وقتی کودکان یاد می‌گیرند که برای چیز‌های کوچک و بزرگ در زندگی خود شکرگزار باشند، احساس رضایت و خوشحالی بیشتری را تجربه می‌کنند.»
رابطه شکرگزاری با تاب‌آوری
بی‌تردید شکرگزاری یکی از مهم‌ترین اعمال معنوی است که به آرامش و سلامت روحی افراد کمک می‌کند. مقدسی درباره تحقیقاتی که در این رابطه انجام شده توضیح می‌دهد: «تحقیقات نشان می‌دهند که شکرگزاری با تاب‌آوری ارتباط مثبتی دارد، هر چند تأثیر مستقیم آن بر تاب‌آوری کم است. در این راستا، خوش‌بینی قوی‌ترین عامل مؤثر بر تاب‌آوری شناخته شده‌است. شکرگزاری به معنای قدردانی از نعمات و داشته‌هاست و می‌تواند به صورت روزانه انجام شود. این عمل می‌تواند به افزایش انرژی مثبت، کاهش استرس و ارتقای سطح شادکامی منجر شود.» او ادامه می‌دهد: «شکرگزاری به تقویت روابط عاطفی کمک کرده و با تمرکز بر نقاط قوت شریک عاطفی، عشق پایدارتری را ایجاد می‌کند. تمرین شکرگزاری به افراد کمک می‌کند تا به جای تمرکز بر نداشته‌ها، بر داشته‌های خود تمرکز کنند که این امر باعث افزایش تاب‌آوری در برابر مشکلات می‌شود.»
سازگاری با چالش‌ها
تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که شکرگزاری را به عادت روزانه خود تبدیل کرده‌اند، در مواجهه با چالش‌ها سازگاری بیشتری از خود نشان می‌دهند. آقای مقدسی در رابطه با بهبود روان کودکان با شکرگزاری می‌گوید: «شکرگزاری به کودکان می‌آموزد که به جای تمرکز بر مشکلات و چالش‌ها، روی نعمت‌ها و فرصت‌ها تمرکز کنند. این نگرش نه‌تنها به بهبود سلامت روانی آنها کمک می‌کند، بلکه روابط اجتماعی‌شان را نیز تقویت می‌سازد. وقتی کودکان از دیگران قدردانی می‌کنند، احساس نزدیکی و ارتباط بیشتری با آنها پیدا می‌کنند. به علاوه، شکرگزاری می‌تواند به تقویت مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودکان کمک کند. آنها یاد می‌گیرند که احساسات مثبت خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و در نتیجه، محیطی مثبت‌تر و حمایتگرتر ایجاد کنند، بنابراین، آموزش شکرگزاری به کودکان نه‌تنها یک ارزش اخلاقی است، بلکه ابزاری مؤثر برای رشد شخصیتی و اجتماعی آنها محسوب می‌شود.»
از افزایش انعطاف‌پذیری عاطفی تا ارتقای سلامت روانی
سپاسگزاری به معنای شناخت و قدردانی از جنبه‌های مثبت زندگی و مهربانی دیگران است. این احساس می‌تواند به افزایش انعطاف‌پذیری عاطفی، بهبود ارتباطات اجتماعی و ارتقای سلامت روانی کلی در کودکان منجر شود. با پرورش طرز فکر سپاسگزار، کودکان قادر خواهند بود تا بهتر با چالش‌های زندگی مقابله کنند و روابط سالم‌تری برقرار نمایند. مدیر خانه تاب‌آوری ایران به مطالعاتی که در این رابطه انجام شده نیز اشاره می‌کند: «مطالعات متعدد نشان داده‌اند که تمرین قدردانی با افزایش رضایت از زندگی، کاهش اضطراب و افسردگی و بهبود تنظیم هیجانی مرتبط است. این اثرات نه‌تنها برای بهزیستی فردی حیاتی هستند، بلکه به تقویت پویایی اجتماعی کودکان نیز کمک می‌کنند، زیرا کودکان سپاسگزار بیشتر درگیر رفتار‌های اجتماعی مثبت و ایجاد روابط قوی هستند.»
او ادامه می‌دهد: «مداخلاتی که با هدف ارتقای قدردانی انجام می‌شوند، مانند ثبت یادداشت‌های سپاسگزاری یا ابراز قدردانی در محیط‌های خانوادگی و آموزشی، مزایای قابل‌توجهی را نشان داده‌اند. این مداخلات می‌توانند ابزار‌های ارزشمندی برای والدین و مربیان باشند تا به رشد عاطفی کودکان کمک کنند.» به گفته مقدسی، جای دادن شکرگزاری در زندگی روزمره کودکان می‌تواند فرصتی برای تقویت تاب‌آوری و هوش هیجانی فراهم و آنها را برای مواجهه با چالش‌های زندگی مجهز کند. بی‌تردید شکرگزاری از داشته‌ها و قدردانی از دیگران، یکی از مهم‌ترین مواردی است که از دوران کودکی می‌توان به بچه‌ها آموزش داد، چراکه باعث می‌شود انسان‌ها از دوران کودکی به جای دیدگاه منفی نسبت به مسائل و موقعیت‌ها، نگاه مثبتی به زندگی خود داشته باشند. این موضوع مهمی است که باید مورد توجه والدین و نظام آموزشی کشور قرار گیرد تا کودکان تاب‌آور و سازگارتری تربیت شوند و در نهایت جامعه بهتری ساخته شود.
منبع: روزنامه جوان -
