به گزارش میگنا اختلالات خلقی در درجه اول بر وضعیت عاطفی فرد تأثیر می گذارد. این بیماری باعث میشود تا فرد دوره های طولانی شادی شدید، غم و اندوه شدید یا هر دو را تجربه می کند خلق (Mood) مایه هیجانی (Emotional tone ) پایدار است که در طول طیفی طبیعی و Normal از غم تا شادی متغیر است. اختلالات خلقی با احساس های غیرطبیعی از افسردگی یا نشئه و سرخوشی مشخص می شوند که در برخی موارد شدیدتر با علایم سایکوتیک (توهم و هذیان و...) همراهند.
اختلالات خلقی به دو دسته تقسیم می شوند
اختلالات خلقی به دو دسته تقسیم می شوند
اختلالات افسردگی
اختلالات دو قطبی
اختلالات دو قطبی
اختلال افسردگی اساسی Major Depressive Disorder
اختلال افسردگی اساسی به افسردگی یک قطبی هم مشهور است. علایم حداقل باید 2 هفته ادامه داشته باشد و تغییر قابل ملاحظه ای در عملکرد بیمار مشاهده شود. ملاک های تشخیص D.S.M-IV برای اختلال افسردگی عبارتند از:
اختلال افسردگی اساسی به افسردگی یک قطبی هم مشهور است. علایم حداقل باید 2 هفته ادامه داشته باشد و تغییر قابل ملاحظه ای در عملکرد بیمار مشاهده شود. ملاک های تشخیص D.S.M-IV برای اختلال افسردگی عبارتند از:
خلق افسرده اکثر مواقع روز تقریباً هر روز ( احساس غمگینی و پوچی، غمگین و اشکبار بودن)
کاهش قابل ملاحظه علاقه یا احساس لذت نسبت به بیشتر فعالیت ها در تمام روز، تقریباً هر روز (Anhedonia)
کاهش قابل ملاحظه وزن بدن بدون پرهیز و رژیم غذایی و یا افزایش وزن (بیش از 5% وزن بدن در ماه)
بی خوابی یا پرخوابی تقریباً هر روز
تحریک یا کندی روانی ـ حرکتی تقریباً هر روز
خستگی یا فقدان انرژی تقریباً هر روز
احساس بی ارزشی یا احساس گناه بی جا تقریباً هر روز
کاهش تمرکز و توانایی تفکر یا بی تصمیمی تقریباً هر روز
افکار تکرار شونده مرگ ( افکار انتحاری و خودکشی، نه به صورت ترس از مرگ)
کاهش قابل ملاحظه علاقه یا احساس لذت نسبت به بیشتر فعالیت ها در تمام روز، تقریباً هر روز (Anhedonia)
کاهش قابل ملاحظه وزن بدن بدون پرهیز و رژیم غذایی و یا افزایش وزن (بیش از 5% وزن بدن در ماه)
بی خوابی یا پرخوابی تقریباً هر روز
تحریک یا کندی روانی ـ حرکتی تقریباً هر روز
خستگی یا فقدان انرژی تقریباً هر روز
احساس بی ارزشی یا احساس گناه بی جا تقریباً هر روز
کاهش تمرکز و توانایی تفکر یا بی تصمیمی تقریباً هر روز
افکار تکرار شونده مرگ ( افکار انتحاری و خودکشی، نه به صورت ترس از مرگ)
هر گاه 5 یا بیشتر از علایم فوق در دو دوره یک هفته ای وجود داشته و سطح عملکرد فرد هم تغییر محسوس کند تشخیص افسردگی اساسی اعلام می شود
از لحاظ شیوع در زن ها 2 بار شایعتر از مردها است. علایم در صبح شدیدتر است. سن شروع متوسط 40 سالگی است.
کاهش فعالیت آمین ها ( از جمله سروتونین ها و نوراپی نفرین ) یک فرضیه بیولوژیک مهم است. کاهش هورمون های TSH، GH,FSH و LH رخ می دهد. زمینه خانوادگی مطرح است، اما ارثی بودن آن مورد بحث است. در علل روان شناختی افسردگی، فقدان فرد یا شئی محبوب (Loosening) و Guilt مطرح هستند. برداشت منفی از خـود ( همه چیز بد است چون من بد هستم)، تغبیر منفی از تجارب ( همه چیز همیشه بد بوده است) و انتظار شـکـسـت (تـجـسـم مـنـفـی آیـنـده) نـیـز مـطـرح هـسـتـند. احساس بی ارزشی: ناامیدی و بی یار و یاور بودن ( Helplessnessو Hopelessness ) مطرح هستند.
آزمون های روان شناختی
تست های افسردگی Beck و Hamilton دو تست معروف هستند که شاخص شدت افسردگی هستند. در T.A.T بیمار با کارت های دارای تصویر، داستان هایی می سازد که غم انگیز هستند.
تشخیص افتراقی
افسردگی اساسی را باید با سوگ (Grief) تشخیص افتراقی داد. سوگ از افسردگی اساسی با توجه به فقدان افکار انتحاری و احساس عمیق درمانگی و بی ارزشی تفکیک می شود. معمولاً ظرف یکسال از بین می رود. سوگ (داغدیدگی) یک غمگینی عمیق ناشی از فقدان بزرگ مانند مرگ همسر است.
دو سوم بـیـماران افسرده افکار خودکشی (Suicide idea) دارند و 15% آنها بالاخره خودکشی می کنند. یک دوره افسردگی بدون درمان حدود 10 ماه طول می کشد. تعداد متوسط دوره های افسردگی در طول عمر حدود 5 است. پیش آگهی کلاً خوب است. 50% بهبود، 30% بهبود نسبی و 20% سیر مزمن دارند.
درمان افسردگی اساسی در بیشتر موارد قابل درمان است. درمان انتخابی دارو درمانی (داروهای Anti Depressant) همراه با روان درمانی است
توجه و احساس همدردی با بیمار ضروری است. در واقع مورد توجه قرار گرفتن همان نیازهای عاطفی وی هستند که باید برآورده شود.
البته ممکن است در این مواقع احساس رضایت فوری در بیمار ظاهر نگردد، چرا که فرد اغلب ارتباط برقرار نمیکند و گوشه گیر و در خود فرو رفته است.
بایستی مراقب Suicide و امکان وقوع آن بود. برقرار نمودن یک رابطه خوب می تواند راه مهمی برای پیشگیری از Suicide باشد. نظارت دقیق ولی غیرمستقیم بیمار، آگاهی از محل بیمار و فعالیت های او در تمام مدت (آیا بیمار در اتاق خودش است یا در حمام و یا در محوطه بیمارستان و...) ضروری است.
بـرداشتن لوازم خطرناک برای پیشگیری از خودکشی جزو وظایف پرستار است. بیمار را می توان در انجام امور بخش به کمک گرفت. بسیاری از بیماران در امر مرتب کردن بخش، جابجایی وسایل، تهیه وسایل و ... می توانند کمک کنند. برای بهبود وضعیت خواب بیمار، حمام گرم (ولرم)، نوشیدن شیر قبل از خواب می تواند مفید باشد. توجهات جسمی نظیر توجه به وضعیت بهداشت، تغذیه و برخی بیماری های جسمی احتمالی دیگر ضروری است. ورزش های ملایم و سرگرمی ها مفید است ولی ورزش های پرتحرک و رقابت آمیز مضر است.
اختلال افسرده خویی یا نوروز افسردگی (کج خُلقی) خفیف تر از Major Depressive و در زن هـا شایع تر از مردها است. شروع تدریجی است.
علایم در اواخر روز میل به شدت نشان می دهد. شروع معمولاً در دوره سوم یا چهارم عمر است. حداقل باید شامل 2 علامت از علایم ذکر شده باشد: بی اشتهایی (یا پرخوری)، مشکل خواب، خستگی، اعتماد به نفس پایین، عدم تمرکز و احساس ناامیدی.
Seasonal.Affective.Dis (S.A.D)
اختلال افسردگی فصلی نوعی افسردگی است که با کوتاه شدن روزها در زمستان و پاییزآغاز و در تابستان و بهار از بین می رود. پرخوابی، پرخوری وکندی روانی حرکتی وجود دارد. درمان از طریق مواجه با نور مصنوعی و درخشان (نور شدید)به مدت6 ـ2 ساعت درروزاست.
Post Partun Depressive
افسردگی پس از زایمان، افسردگی شدیدی است که معمولاً تا30روز اول پس از زایمان شروع می شود. بی خوابی شدید ،خلق بی ثبات و احساس خستگی و خـطر خـودکـشـی وجـود دارد. در صـورت خطر آسیب به خود و یا نوزاد یک اورژانس روان پزشکی به حساب می آید.
اختلالات دو قطبی(Bipular.Manic.Depressive ) در این گروه از اختلالات بیمار یک دوره Mania (شیدایی) که ممکن است در فـواصـل آن یا پس از آن علایم افسردگی نیز ظاهرشود را طی میکند. Mania دوره ای است که با علایم زیر مشخص می شود .(بر اساسD.S.M.IV).
الف:خلق غیرطبیعی و بالا توآم با احساس بزرگ منشی و تحریک پذیری که حداقل یک هفته طول می کشد .
ب:ضمن وجود علایم الف،3 یا بیشتر از علایم زیر باید وجود داشته باشد :
1-افزایش اعتماد بنفس
2-کاهش نیاز به خواب (مثلاً پس از 3 ساعت خواب احساس سر حال بودن می کند)
3-پر حرفی و احساس فشار برای صحبت کردن
4- پرش افکار یا Flight of Idea
5- حواس پرتی یا Distractibility
6-ولخرجی، بی مبالاتی جنسی ،سرمایه گذاری های احمقانه.
اختلالات دو قطبی دو گونه است:
الف) اختلال دو قطبی Type I
بـیـمـار واجـد مـلاک هـای یـک دوره Mania بـه شـدتـی اسـت کـه بـسـتـری شدن را ایـجـاب مـی کند . مـمـکـن اسـت بـا افـسـردگـی اسـاسی همراه شود (بیمار در هر فاز چه در فاز مانیا چه در فاز افسردگی علایم را به شدت نشان می دهد)
ب) اختلال دو قطبی Type II
بیمار واجد ملاک هایMajor Depressive ویک دورهHypo Mania (و نـهMania) اسـت. (در دوره هـپیومانیا علایم مانیا با شدت کمتری ظاهر می شوند.)
اختلال خلق ادواری ( Cyclothymic.Dis ) فرم خفیف تر اختلال دوقطبی با دوره های متناوب هیپومانیا و افسردگی متوسط است.علایم حداقل 2سال باید وجود داشته باشد. شیوع در مرد و زن برابر است. شروع آرام وتدریجی است. سوءمصرف مواد در این بیماران شایع است. شروع در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی است شیوع 1% است.در شهر و روستا از این نظر تفاوتی نمی کند، ولی در طبقات اجتماعی بالا شیوع کمی بیشتر است. بیماری خانوادگی است و نقش ژنتیک در آن به شدت مطرح است.
افزایش نوراپی نفرین وسروتونین مطرح است. بیماری همان طور که گفته شد احتمالاً ارثی است. اگر والدین هردو مبتلا باشد خطر ابتلا فرزندان 75%است. اختلالاات ژنتیکی در کروموزوم های 5 و11 مطرح است.
دوره های Maniaدر 45درصد موارد عود می کنند بدون درمان 6-3 ماه طول می کشند و پـیـش آگـهـی آنها بد نیست. حدود 30% بیماران دچار پسرفت، تشدید و مزمن شدن بیماری می شوند.
روان درمانی در فاز حاد بیماری موردی ندارد در سایر مواقع درمان حمایتی و رفتار درمانی مفید است. خانواده درمانی نیز مفید است، چون اختلال زمینه خانوادگی دارد.
این بیماران خواهان ارتباط گرم و صمیمانه هستند. بیشتربرای ارتباط سراغ افراد کناره گیر می روند نباید به هیچ وجه بیمار را طرد کرد. این بیماران معمولاً بشاش، جذاب ودر عین حال گاهی تحریک پذیر و غیر قابل کنترل هستند. نسبت به بیماران اسکیزوفرن بیشتر با واقعیت ارتباط دارند.
بیمار Mania انرژیک وکم خواب است. تمرینات و ورزش های ملایم(قدم زدن، باغبانی، توپ بازی) برای تخلیه انرژی آنها مفیداست ورزش ها نباید رقابت آمیز باشد.
بـیـمـاران را بـایـد مـشـغـول نـگاه داشت. سرودهای دسته جمعی و بازی های دایره ای، طراحی و کمک در تغییر دکوراسیون مفید است رعایت بهداشت و استراحت کافی الزامی است.لازم است با توجه به فعال بودن بیمار تغذیه کافی و برقراری تعادل مایعات و الکترو لیت ها مدنظر قرار گیرد استفاده از ساندویچ و غذاهای لقمه ای برای بیمارانی که به شدت فعال هستند و نمی توانند پای میز غذا بنشینند توصیه می شود.در مواقع تحریک پذیری با بیمار آرام و با Tone پایین (نجوا) صحبت کنید.
از لحاظ شیوع در زن ها 2 بار شایعتر از مردها است. علایم در صبح شدیدتر است. سن شروع متوسط 40 سالگی است.
کاهش فعالیت آمین ها ( از جمله سروتونین ها و نوراپی نفرین ) یک فرضیه بیولوژیک مهم است. کاهش هورمون های TSH، GH,FSH و LH رخ می دهد. زمینه خانوادگی مطرح است، اما ارثی بودن آن مورد بحث است. در علل روان شناختی افسردگی، فقدان فرد یا شئی محبوب (Loosening) و Guilt مطرح هستند. برداشت منفی از خـود ( همه چیز بد است چون من بد هستم)، تغبیر منفی از تجارب ( همه چیز همیشه بد بوده است) و انتظار شـکـسـت (تـجـسـم مـنـفـی آیـنـده) نـیـز مـطـرح هـسـتـند. احساس بی ارزشی: ناامیدی و بی یار و یاور بودن ( Helplessnessو Hopelessness ) مطرح هستند.
آزمون های روان شناختی
تست های افسردگی Beck و Hamilton دو تست معروف هستند که شاخص شدت افسردگی هستند. در T.A.T بیمار با کارت های دارای تصویر، داستان هایی می سازد که غم انگیز هستند.
تشخیص افتراقی
افسردگی اساسی را باید با سوگ (Grief) تشخیص افتراقی داد. سوگ از افسردگی اساسی با توجه به فقدان افکار انتحاری و احساس عمیق درمانگی و بی ارزشی تفکیک می شود. معمولاً ظرف یکسال از بین می رود. سوگ (داغدیدگی) یک غمگینی عمیق ناشی از فقدان بزرگ مانند مرگ همسر است.
دو سوم بـیـماران افسرده افکار خودکشی (Suicide idea) دارند و 15% آنها بالاخره خودکشی می کنند. یک دوره افسردگی بدون درمان حدود 10 ماه طول می کشد. تعداد متوسط دوره های افسردگی در طول عمر حدود 5 است. پیش آگهی کلاً خوب است. 50% بهبود، 30% بهبود نسبی و 20% سیر مزمن دارند.
درمان افسردگی اساسی در بیشتر موارد قابل درمان است. درمان انتخابی دارو درمانی (داروهای Anti Depressant) همراه با روان درمانی است
توجه و احساس همدردی با بیمار ضروری است. در واقع مورد توجه قرار گرفتن همان نیازهای عاطفی وی هستند که باید برآورده شود.
البته ممکن است در این مواقع احساس رضایت فوری در بیمار ظاهر نگردد، چرا که فرد اغلب ارتباط برقرار نمیکند و گوشه گیر و در خود فرو رفته است.
بایستی مراقب Suicide و امکان وقوع آن بود. برقرار نمودن یک رابطه خوب می تواند راه مهمی برای پیشگیری از Suicide باشد. نظارت دقیق ولی غیرمستقیم بیمار، آگاهی از محل بیمار و فعالیت های او در تمام مدت (آیا بیمار در اتاق خودش است یا در حمام و یا در محوطه بیمارستان و...) ضروری است.
بـرداشتن لوازم خطرناک برای پیشگیری از خودکشی جزو وظایف پرستار است. بیمار را می توان در انجام امور بخش به کمک گرفت. بسیاری از بیماران در امر مرتب کردن بخش، جابجایی وسایل، تهیه وسایل و ... می توانند کمک کنند. برای بهبود وضعیت خواب بیمار، حمام گرم (ولرم)، نوشیدن شیر قبل از خواب می تواند مفید باشد. توجهات جسمی نظیر توجه به وضعیت بهداشت، تغذیه و برخی بیماری های جسمی احتمالی دیگر ضروری است. ورزش های ملایم و سرگرمی ها مفید است ولی ورزش های پرتحرک و رقابت آمیز مضر است.
اختلال افسرده خویی یا نوروز افسردگی (کج خُلقی) خفیف تر از Major Depressive و در زن هـا شایع تر از مردها است. شروع تدریجی است.
علایم در اواخر روز میل به شدت نشان می دهد. شروع معمولاً در دوره سوم یا چهارم عمر است. حداقل باید شامل 2 علامت از علایم ذکر شده باشد: بی اشتهایی (یا پرخوری)، مشکل خواب، خستگی، اعتماد به نفس پایین، عدم تمرکز و احساس ناامیدی.
Seasonal.Affective.Dis (S.A.D)
اختلال افسردگی فصلی نوعی افسردگی است که با کوتاه شدن روزها در زمستان و پاییزآغاز و در تابستان و بهار از بین می رود. پرخوابی، پرخوری وکندی روانی حرکتی وجود دارد. درمان از طریق مواجه با نور مصنوعی و درخشان (نور شدید)به مدت6 ـ2 ساعت درروزاست.
Post Partun Depressive
افسردگی پس از زایمان، افسردگی شدیدی است که معمولاً تا30روز اول پس از زایمان شروع می شود. بی خوابی شدید ،خلق بی ثبات و احساس خستگی و خـطر خـودکـشـی وجـود دارد. در صـورت خطر آسیب به خود و یا نوزاد یک اورژانس روان پزشکی به حساب می آید.
اختلالات دو قطبی(Bipular.Manic.Depressive ) در این گروه از اختلالات بیمار یک دوره Mania (شیدایی) که ممکن است در فـواصـل آن یا پس از آن علایم افسردگی نیز ظاهرشود را طی میکند. Mania دوره ای است که با علایم زیر مشخص می شود .(بر اساسD.S.M.IV).
الف:خلق غیرطبیعی و بالا توآم با احساس بزرگ منشی و تحریک پذیری که حداقل یک هفته طول می کشد .
ب:ضمن وجود علایم الف،3 یا بیشتر از علایم زیر باید وجود داشته باشد :
1-افزایش اعتماد بنفس
2-کاهش نیاز به خواب (مثلاً پس از 3 ساعت خواب احساس سر حال بودن می کند)
3-پر حرفی و احساس فشار برای صحبت کردن
4- پرش افکار یا Flight of Idea
5- حواس پرتی یا Distractibility
6-ولخرجی، بی مبالاتی جنسی ،سرمایه گذاری های احمقانه.
اختلالات دو قطبی دو گونه است:
الف) اختلال دو قطبی Type I
بـیـمـار واجـد مـلاک هـای یـک دوره Mania بـه شـدتـی اسـت کـه بـسـتـری شدن را ایـجـاب مـی کند . مـمـکـن اسـت بـا افـسـردگـی اسـاسی همراه شود (بیمار در هر فاز چه در فاز مانیا چه در فاز افسردگی علایم را به شدت نشان می دهد)
ب) اختلال دو قطبی Type II
بیمار واجد ملاک هایMajor Depressive ویک دورهHypo Mania (و نـهMania) اسـت. (در دوره هـپیومانیا علایم مانیا با شدت کمتری ظاهر می شوند.)
اختلال خلق ادواری ( Cyclothymic.Dis ) فرم خفیف تر اختلال دوقطبی با دوره های متناوب هیپومانیا و افسردگی متوسط است.علایم حداقل 2سال باید وجود داشته باشد. شیوع در مرد و زن برابر است. شروع آرام وتدریجی است. سوءمصرف مواد در این بیماران شایع است. شروع در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی است شیوع 1% است.در شهر و روستا از این نظر تفاوتی نمی کند، ولی در طبقات اجتماعی بالا شیوع کمی بیشتر است. بیماری خانوادگی است و نقش ژنتیک در آن به شدت مطرح است.
افزایش نوراپی نفرین وسروتونین مطرح است. بیماری همان طور که گفته شد احتمالاً ارثی است. اگر والدین هردو مبتلا باشد خطر ابتلا فرزندان 75%است. اختلالاات ژنتیکی در کروموزوم های 5 و11 مطرح است.
دوره های Maniaدر 45درصد موارد عود می کنند بدون درمان 6-3 ماه طول می کشند و پـیـش آگـهـی آنها بد نیست. حدود 30% بیماران دچار پسرفت، تشدید و مزمن شدن بیماری می شوند.
روان درمانی در فاز حاد بیماری موردی ندارد در سایر مواقع درمان حمایتی و رفتار درمانی مفید است. خانواده درمانی نیز مفید است، چون اختلال زمینه خانوادگی دارد.
این بیماران خواهان ارتباط گرم و صمیمانه هستند. بیشتربرای ارتباط سراغ افراد کناره گیر می روند نباید به هیچ وجه بیمار را طرد کرد. این بیماران معمولاً بشاش، جذاب ودر عین حال گاهی تحریک پذیر و غیر قابل کنترل هستند. نسبت به بیماران اسکیزوفرن بیشتر با واقعیت ارتباط دارند.
بیمار Mania انرژیک وکم خواب است. تمرینات و ورزش های ملایم(قدم زدن، باغبانی، توپ بازی) برای تخلیه انرژی آنها مفیداست ورزش ها نباید رقابت آمیز باشد.
بـیـمـاران را بـایـد مـشـغـول نـگاه داشت. سرودهای دسته جمعی و بازی های دایره ای، طراحی و کمک در تغییر دکوراسیون مفید است رعایت بهداشت و استراحت کافی الزامی است.لازم است با توجه به فعال بودن بیمار تغذیه کافی و برقراری تعادل مایعات و الکترو لیت ها مدنظر قرار گیرد استفاده از ساندویچ و غذاهای لقمه ای برای بیمارانی که به شدت فعال هستند و نمی توانند پای میز غذا بنشینند توصیه می شود.در مواقع تحریک پذیری با بیمار آرام و با Tone پایین (نجوا) صحبت کنید.
*گرد آوری و تنظیم مریم فرجی رواشناس و مشاور
