چکیده
یادگیری مهارتهای نوشتاری با انجام مهارتهای حرکتی تقویت شده که این تقویت بر عملکرد،طرحواره بدنی وپردازش اطلاعات و بهبود فرآیندهای شناختی تاثیر می‌گذارد.
هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر تمرینات حرکتی بر مهارت نوشتن و تبحر حرکتی در کودکان با اختلال نوشتاری است.
روش: دانش‌آموزان با توجه به رویت دفتر دیکته و کتاب «بنویسیم». شناسایی اولیه شدند. سپس تعداد ۱۰ نفر از دانش‌آموزان که معیار ورود به پژوهش را داشتند انتخاب شدند. پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی(برای بررسی عدم وجود یکپارچگی حسی-حرکتی )-پرسشنامه نشانه‌های مرضی( عدم وجود بیماری خاص از لحاظ رفتاری )-آزمون هوش ریون رنگی(به‌منظورمعیار ورود به پژوهش ) در اختیار دانش آموزان قرار گرفت و نهایتا افراد بر اساس آزمون استانداردشده مهارت نوشتن مینه سوتا و آزمون تبحر حرکتی لینکن-اوزرتسکی برای سنجش تبحر حرکتی مورد ارزیابی قرار گرفتند و عملکرد آنها در مهارت نوشتن عنوان پیش آزمون ثبت شد.
یافته ها: بعد از اجرای برنامه‌های تمرینی که به مدت ۱۰ جلسه انجام شد آزمون دست‌نویسی و تبحر حرکتی از دانش آموزان به عمل آمد که به نتیجه برسیم آیا تمرینات حرکتی می‌تواند به روی مهارت نوشتاری و ضعف حرکتی آنها تأثیر داشته باشد؟ نتایج نشان داد که مهارتهای حرکتی ظریف بر مهارت دست‌نویسی و تبحر حرکتی در کودکان دارای اختلال نوشتن تأثیر دارد.
کلمات کلیدی: تبحر حرکتی، مهارت نوشتن، اختلال نوشتاری.
۱) مقدمه
اختلال یادگیری اصطلاحی کلی است که به گروه ناهمگونی از اختلالات اشاره دارد و با مشکلات قابل‌ملاحظه‌ای در فراگیری مهارتهای حرکتی، مهارتهای شنیداری، نوشتاری، مهارتهای خواندن و ریاضی آشکار می‌شود. این اختلالات در افراد درونی است که عنوان می‌شود ناشی از بدکاری سیستم عصبی مرکزی است (۱). در کل اعتقاد اساسی بر این است که افراد مبتلا به اختلالات یادگیری، پتانسیل لازم برای فعالیت‌های علمی را دارند ولی در اکتساب و فراگیری فعالیت‌های علمی و عملی دچار مشکل هستند.(۲).
یکی از انواع اختلالات رایج یادگیری دانش‌آموزان می‌توان به اختلال در نوشتن اشاره کرد که به نقص جدی در مهارتهای مربوط به نوشتن که شامل: الف-مهارتهای مکانیکی و حرکتی مانند ضربه زنی، هجی و نقطه‌گذاری؛ ب- مهارتهای زبانی: درک معنای کلمه‌ها و دستور زبان و ج- مهارتهای تفکر مانند سازمان‌دهی و برقراری ارتباط میان مطالب (۱).
کودکان دارای اختلال نوشتاری ممکن است قادر به انجام اعمال حرکتی مورد نیاز با نوشتن که شامل نقطه‌گذاری و ضربه زنی و ترسیم خطوط است، نباشند یا نتوانند اطلاعات درون داد شنوایی یا بینایی را تبدیل به اعمال حرکتی ظریف کنند. هنگام مشاهدهٔ دست خط این دانش‌آموزان متوجه خواهیم شد که کلمات را اشتباه می‌نویسند، بعضی حروف را بزرگ و بعضی را کوچک، فاصله درستی را بین حروف رعایت نمی‌کنند و یا اینکه فاصله درستی را نسبت به خطوط نوشتاری رعایت نمی‌کنند (۳).
همچنین با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده درزمینه تمرینات بدنی و اختلال نوشتاری، نشان داده‌شده که افراد مبتلا به اختلال نوشتن در اجرای مهارتهای حرکتی به طور معنادارتری بدتر عمل می‌کنند. آمار و ارقام منتشرشده از سوی آموزش و پرورش در زمینه اختلالات یادگیری دانش‌آموزان کشور را در نظر بگیریم متوجه می‌شویم که هر سال بودجه هنگفتی از بابت افت تحصیلی دانش‌آموزان از دولت هدر می‌رود. حال اگر فشار اقتصادی که از بابت این مسئله به خانواده‌ها تحمیل می‌شود و نیز تبعات روحی_روانی این مسئله را با توجه به اینکه دانش‌آموزان عمدتاً در سنین خاصی بوده را در نظر بگیریم در می‌یابیم که هر سال چه هزینه‌های کمرشکنی از این رهگذر به جامعه تحمیل می‌شود، ضمن اینکه آثار منفی روحی و روانی آن ممکن است تا سال‌ها بعد نیز ماندگار باشد و همواره مایه سرافکندگی و شکست در سال‌های بعد باشد.
از آنجا که این اختلال یادگیری برای کودکان، خانواده و جامعه می‌تواند یک مشکل اساسی به حساب آید، لذا دستیابی به راه حل‌هایی برای مقابله با این مشکل دارای اهمیت است.
۲) بیان مساله
امروزه ناتوانی یادگیری بزرگ‌ترین مقوله آموزش ویژه است. بیش از نیمی از دانش‌آموزانی که در مدارس عمومی برای دریافت آموزش ویژه شناسایی می‌شوند به ناتوانی یادگیری مبتلا هستند(۴).
وجه اشتراکی که در بین همه آنها وجود دارد این است که همه آنها در یادگیری دروس مشکل دارند. طبق تعریف انجمن ناتوانی یادگیری، اختلالات یادگیری آسیب در یک یا چند فرآیند روانشناختی لازم برای درک و فهم یا استفاده از زبان، نوشتار یا گفتار است که ممکن است خود را در شکل توانایی ناقص برای گوش دادن،خواندن،هجی کردن یا انجام محاسبات ریاضی نشان دهد(۳).
از جمله اختلالات یادگیری می توان به اختلال نوشتن اشاره کرد. که به نقص جدی در مهارتهای مربوط به نوشتن که شامل: مهارتهای مکانیکی، مهارتهای زبانی و مهارتهای تفکر اشاره دارد.شایع‌ترین علائم بالینی در این کودکان اشتباهات هجی کردن، اشتباهات دستوری، اشتباهات نقطه‌گذاری، ضعف در ساختن پاراگراف‌ها و دست خط بد است(۵).
با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده درزمینه تمرینات بدنی و اختلال نوشتاری ،نشان داده‌شده که افراد مبتلابه اختلال نوشتن در مهارتهای حرکتی ظریف و درشت به‌طور معنادارتری بدتر عمل می‌کنند
اون به اهمیت مهارتهای حرکتی ظریف که با عضلات ظریف دست انجام می‌شوند در توسعه مهارتهای مکانیکی موردنیاز دست‌نویسی تأکید دارد از طرفی مهارتهای حرکتی درشت و ظریف به هم وابسته هستند یعنی اگر کسی که در مهارت حرکتی ظریف دچار مشکل شود ممکن است در مهارتهای حرکتی درشت که با عضلات درشت بدن انجام می‌شوند، مشکل داشته باشد. به هرصورت مشکلات حرکتی ظریف به‌ویژه ناهماهنگی میان چشم و دست،موجب ناهماهنگی حرکات مختلف بدنی با یکدیگر شده نهایتا همین عوامل باعث مشکلاتی درنوشتن می‌گردد(۶).
راموس در پژوهش خود با عنوان تأثیر تمرینات حرکتی بروی دیکته نشان داد که کودکانی که قسمتی از وقت خود را صرف فعالیت‌های حرکتی و بدنی کرده‌اند در فعالیت نوشتن 28% موفق‌تر از گروه کنترل بودند. بنابراین استفاده از فعالیت بدنی می‌تواند نقش مهمی در بهبود توانایی‌های افراد داشته باشد. بخش مهمی از یک برنامه فعالیت بدنی می‌تواند شامل تمرینات حرکتی ظریف می باشد. اسمیت بیان کرد که بازی و تمرینات حرکتی جو آسوده و آرامی را فراهم می‌سازد تا کودکان به‌وسیله آن بتوانند راه‌حل بسیاری از مشکلات را بیاموزند(۷).
بازی‌هایی که محور آن حرکت است،راحت‌ترین و سریع‌ترین مسیر را برای کشف درونی و تحرک قابلیت‌های مغزی کودکان فراهم می‌سازد.حرکت از یک‌سو اصلی‌ترین بازی و از سوی دیگر،بنیادی‌ترین ابزار عصب‌شناختی رشد در دوران کودکی است.تمرینات حرکتی ظریف ظرفیت‌های حسی و حرکتی کودکان را به‌گونه‌ای هدف‌دار به کار می‌گیرد. از طرفی، فواید فعالیت ورزشی و تمرینات حرکتی بر سلامت و عملکرد مغز نشان داده‌شده است(۸).
فعالیت‌های حرکتی- ورزشی به‌واسطه فعال‌سازی سیستم عصبی و ارتباطات آن در سراسر بدن،شرایط یادگیری حرکتی و شناختی را فراهم می‌سازد. انجام فعالیت‌های ورزشی و حرکت، یکی از بهترین شیوه‌های افزایش قابلیت‌های مغز و ایجاد بستر مناسب برای یادگیری و تبحر مطلوب است(۹). علاوه بر این، فعالیت ورزشی منظم به‌عنوان یک شاخص کلیدی در بهبود عملکرد شناختی افراد موردتوجه قرارگرفته است. اعتقاد بر این است که فعالیت بدنی و بازی،نقش مهمی در بلوغ طبیعی و عملکرد اجرایی کودکان دارد(۱۰).
در ارتباط با تأثیر فعالیت بدنی بر عملکرد شناختی و پیشرفت تحصیلی کودکان، سیبلی در یک مطالعه فرا تحلیل با بررسی 44 پژوهش صورت گرفته در این زمینه گزارش کردند که فعالیت بدنی به شکل معناداری با عملکرد شناختی کودکان مرتبط است. بنابراین می‌توان بیان کرد که با توجه به نیاز تکالیف ورزشی به توجه،استفاده از حافظه و فرآیندهای علت‌یابی و کنترل مهارتهای حرکتی، این بهبودها باتجربه تکالیف ذهنی به‌وسیله کودکان هنگام فعالیت‌های ورزشی و حرکات مرتبط است(۱۱).
شیوع بالای اختلال یادگیری ازجمله اختلال نوشتن در بین دانش‌آموزان و آسیب‌های اجتماعی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، اشکال در برقراری ارتباط و خودپنداره ضعیف که به‌صورت جبران‌ناپذیری در آینده تحصیلی وزندگی کودکان دچار اختلال نوشتاری آسیب‌رسان است، ارائه راهکاری مناسب در راستای رفع مشکلات این دانش‌آموزان را ضرورت می‌بخشد.
میزان شیوع این اختلال در کشور ما به دلیل بی‌اطلاعی خانواده‌ها و نقص سیستم آموزشی،شاید بیش از این مقدار باشد(۱۲). ازاین‌روپژوهش حاضر کوششی در راستای بررسی اثربخشی تمرینات حرکتی بر تبحر حرکتی و مهارت نوشتن بود که از پایه‌ای‌ترین کارکردهای درگیر در یادگیری آموزشگاهی است.ء
یادگیری مهارتهای نوشتاری با انجام مهارتهای حرکتی تقویت شده که این تقویت بر عملکرد،طرحواره بدنی وپردازش اطلاعات و بهبود فرآیندهای شناختی تاثیر می‌گذارد.
هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر تمرینات حرکتی بر مهارت نوشتن و تبحر حرکتی در کودکان با اختلال نوشتاری است.
روش: دانش‌آموزان با توجه به رویت دفتر دیکته و کتاب «بنویسیم». شناسایی اولیه شدند. سپس تعداد ۱۰ نفر از دانش‌آموزان که معیار ورود به پژوهش را داشتند انتخاب شدند. پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی(برای بررسی عدم وجود یکپارچگی حسی-حرکتی )-پرسشنامه نشانه‌های مرضی( عدم وجود بیماری خاص از لحاظ رفتاری )-آزمون هوش ریون رنگی(به‌منظورمعیار ورود به پژوهش ) در اختیار دانش آموزان قرار گرفت و نهایتا افراد بر اساس آزمون استانداردشده مهارت نوشتن مینه سوتا و آزمون تبحر حرکتی لینکن-اوزرتسکی برای سنجش تبحر حرکتی مورد ارزیابی قرار گرفتند و عملکرد آنها در مهارت نوشتن عنوان پیش آزمون ثبت شد.
یافته ها: بعد از اجرای برنامه‌های تمرینی که به مدت ۱۰ جلسه انجام شد آزمون دست‌نویسی و تبحر حرکتی از دانش آموزان به عمل آمد که به نتیجه برسیم آیا تمرینات حرکتی می‌تواند به روی مهارت نوشتاری و ضعف حرکتی آنها تأثیر داشته باشد؟ نتایج نشان داد که مهارتهای حرکتی ظریف بر مهارت دست‌نویسی و تبحر حرکتی در کودکان دارای اختلال نوشتن تأثیر دارد.
کلمات کلیدی: تبحر حرکتی، مهارت نوشتن، اختلال نوشتاری.
۱) مقدمه
اختلال یادگیری اصطلاحی کلی است که به گروه ناهمگونی از اختلالات اشاره دارد و با مشکلات قابل‌ملاحظه‌ای در فراگیری مهارتهای حرکتی، مهارتهای شنیداری، نوشتاری، مهارتهای خواندن و ریاضی آشکار می‌شود. این اختلالات در افراد درونی است که عنوان می‌شود ناشی از بدکاری سیستم عصبی مرکزی است (۱). در کل اعتقاد اساسی بر این است که افراد مبتلا به اختلالات یادگیری، پتانسیل لازم برای فعالیت‌های علمی را دارند ولی در اکتساب و فراگیری فعالیت‌های علمی و عملی دچار مشکل هستند.(۲).
یکی از انواع اختلالات رایج یادگیری دانش‌آموزان می‌توان به اختلال در نوشتن اشاره کرد که به نقص جدی در مهارتهای مربوط به نوشتن که شامل: الف-مهارتهای مکانیکی و حرکتی مانند ضربه زنی، هجی و نقطه‌گذاری؛ ب- مهارتهای زبانی: درک معنای کلمه‌ها و دستور زبان و ج- مهارتهای تفکر مانند سازمان‌دهی و برقراری ارتباط میان مطالب (۱).
کودکان دارای اختلال نوشتاری ممکن است قادر به انجام اعمال حرکتی مورد نیاز با نوشتن که شامل نقطه‌گذاری و ضربه زنی و ترسیم خطوط است، نباشند یا نتوانند اطلاعات درون داد شنوایی یا بینایی را تبدیل به اعمال حرکتی ظریف کنند. هنگام مشاهدهٔ دست خط این دانش‌آموزان متوجه خواهیم شد که کلمات را اشتباه می‌نویسند، بعضی حروف را بزرگ و بعضی را کوچک، فاصله درستی را بین حروف رعایت نمی‌کنند و یا اینکه فاصله درستی را نسبت به خطوط نوشتاری رعایت نمی‌کنند (۳).
همچنین با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده درزمینه تمرینات بدنی و اختلال نوشتاری، نشان داده‌شده که افراد مبتلا به اختلال نوشتن در اجرای مهارتهای حرکتی به طور معنادارتری بدتر عمل می‌کنند. آمار و ارقام منتشرشده از سوی آموزش و پرورش در زمینه اختلالات یادگیری دانش‌آموزان کشور را در نظر بگیریم متوجه می‌شویم که هر سال بودجه هنگفتی از بابت افت تحصیلی دانش‌آموزان از دولت هدر می‌رود. حال اگر فشار اقتصادی که از بابت این مسئله به خانواده‌ها تحمیل می‌شود و نیز تبعات روحی_روانی این مسئله را با توجه به اینکه دانش‌آموزان عمدتاً در سنین خاصی بوده را در نظر بگیریم در می‌یابیم که هر سال چه هزینه‌های کمرشکنی از این رهگذر به جامعه تحمیل می‌شود، ضمن اینکه آثار منفی روحی و روانی آن ممکن است تا سال‌ها بعد نیز ماندگار باشد و همواره مایه سرافکندگی و شکست در سال‌های بعد باشد.
از آنجا که این اختلال یادگیری برای کودکان، خانواده و جامعه می‌تواند یک مشکل اساسی به حساب آید، لذا دستیابی به راه حل‌هایی برای مقابله با این مشکل دارای اهمیت است.
۲) بیان مساله
امروزه ناتوانی یادگیری بزرگ‌ترین مقوله آموزش ویژه است. بیش از نیمی از دانش‌آموزانی که در مدارس عمومی برای دریافت آموزش ویژه شناسایی می‌شوند به ناتوانی یادگیری مبتلا هستند(۴).
وجه اشتراکی که در بین همه آنها وجود دارد این است که همه آنها در یادگیری دروس مشکل دارند. طبق تعریف انجمن ناتوانی یادگیری، اختلالات یادگیری آسیب در یک یا چند فرآیند روانشناختی لازم برای درک و فهم یا استفاده از زبان، نوشتار یا گفتار است که ممکن است خود را در شکل توانایی ناقص برای گوش دادن،خواندن،هجی کردن یا انجام محاسبات ریاضی نشان دهد(۳).
از جمله اختلالات یادگیری می توان به اختلال نوشتن اشاره کرد. که به نقص جدی در مهارتهای مربوط به نوشتن که شامل: مهارتهای مکانیکی، مهارتهای زبانی و مهارتهای تفکر اشاره دارد.شایع‌ترین علائم بالینی در این کودکان اشتباهات هجی کردن، اشتباهات دستوری، اشتباهات نقطه‌گذاری، ضعف در ساختن پاراگراف‌ها و دست خط بد است(۵).
با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده درزمینه تمرینات بدنی و اختلال نوشتاری ،نشان داده‌شده که افراد مبتلابه اختلال نوشتن در مهارتهای حرکتی ظریف و درشت به‌طور معنادارتری بدتر عمل می‌کنند
اون به اهمیت مهارتهای حرکتی ظریف که با عضلات ظریف دست انجام می‌شوند در توسعه مهارتهای مکانیکی موردنیاز دست‌نویسی تأکید دارد از طرفی مهارتهای حرکتی درشت و ظریف به هم وابسته هستند یعنی اگر کسی که در مهارت حرکتی ظریف دچار مشکل شود ممکن است در مهارتهای حرکتی درشت که با عضلات درشت بدن انجام می‌شوند، مشکل داشته باشد. به هرصورت مشکلات حرکتی ظریف به‌ویژه ناهماهنگی میان چشم و دست،موجب ناهماهنگی حرکات مختلف بدنی با یکدیگر شده نهایتا همین عوامل باعث مشکلاتی درنوشتن می‌گردد(۶).
راموس در پژوهش خود با عنوان تأثیر تمرینات حرکتی بروی دیکته نشان داد که کودکانی که قسمتی از وقت خود را صرف فعالیت‌های حرکتی و بدنی کرده‌اند در فعالیت نوشتن 28% موفق‌تر از گروه کنترل بودند. بنابراین استفاده از فعالیت بدنی می‌تواند نقش مهمی در بهبود توانایی‌های افراد داشته باشد. بخش مهمی از یک برنامه فعالیت بدنی می‌تواند شامل تمرینات حرکتی ظریف می باشد. اسمیت بیان کرد که بازی و تمرینات حرکتی جو آسوده و آرامی را فراهم می‌سازد تا کودکان به‌وسیله آن بتوانند راه‌حل بسیاری از مشکلات را بیاموزند(۷).
بازی‌هایی که محور آن حرکت است،راحت‌ترین و سریع‌ترین مسیر را برای کشف درونی و تحرک قابلیت‌های مغزی کودکان فراهم می‌سازد.حرکت از یک‌سو اصلی‌ترین بازی و از سوی دیگر،بنیادی‌ترین ابزار عصب‌شناختی رشد در دوران کودکی است.تمرینات حرکتی ظریف ظرفیت‌های حسی و حرکتی کودکان را به‌گونه‌ای هدف‌دار به کار می‌گیرد. از طرفی، فواید فعالیت ورزشی و تمرینات حرکتی بر سلامت و عملکرد مغز نشان داده‌شده است(۸).
فعالیت‌های حرکتی- ورزشی به‌واسطه فعال‌سازی سیستم عصبی و ارتباطات آن در سراسر بدن،شرایط یادگیری حرکتی و شناختی را فراهم می‌سازد. انجام فعالیت‌های ورزشی و حرکت، یکی از بهترین شیوه‌های افزایش قابلیت‌های مغز و ایجاد بستر مناسب برای یادگیری و تبحر مطلوب است(۹). علاوه بر این، فعالیت ورزشی منظم به‌عنوان یک شاخص کلیدی در بهبود عملکرد شناختی افراد موردتوجه قرارگرفته است. اعتقاد بر این است که فعالیت بدنی و بازی،نقش مهمی در بلوغ طبیعی و عملکرد اجرایی کودکان دارد(۱۰).
در ارتباط با تأثیر فعالیت بدنی بر عملکرد شناختی و پیشرفت تحصیلی کودکان، سیبلی در یک مطالعه فرا تحلیل با بررسی 44 پژوهش صورت گرفته در این زمینه گزارش کردند که فعالیت بدنی به شکل معناداری با عملکرد شناختی کودکان مرتبط است. بنابراین می‌توان بیان کرد که با توجه به نیاز تکالیف ورزشی به توجه،استفاده از حافظه و فرآیندهای علت‌یابی و کنترل مهارتهای حرکتی، این بهبودها باتجربه تکالیف ذهنی به‌وسیله کودکان هنگام فعالیت‌های ورزشی و حرکات مرتبط است(۱۱).
شیوع بالای اختلال یادگیری ازجمله اختلال نوشتن در بین دانش‌آموزان و آسیب‌های اجتماعی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، اشکال در برقراری ارتباط و خودپنداره ضعیف که به‌صورت جبران‌ناپذیری در آینده تحصیلی وزندگی کودکان دچار اختلال نوشتاری آسیب‌رسان است، ارائه راهکاری مناسب در راستای رفع مشکلات این دانش‌آموزان را ضرورت می‌بخشد.
میزان شیوع این اختلال در کشور ما به دلیل بی‌اطلاعی خانواده‌ها و نقص سیستم آموزشی،شاید بیش از این مقدار باشد(۱۲). ازاین‌روپژوهش حاضر کوششی در راستای بررسی اثربخشی تمرینات حرکتی بر تبحر حرکتی و مهارت نوشتن بود که از پایه‌ای‌ترین کارکردهای درگیر در یادگیری آموزشگاهی است.ء
۳) توصیف زمینه پژوهش
مجری این طرح اقدام پژوهی، روناک غفوری باسابقه ۱۵ سال تدریس در آموزش و پرورش، دکترای تربیت بدنی گرایش یادگیری حرکتی در سال تحصیلی ۹۶-95 من از شهرستان بوکان به استان تهران منطقه ۹ انتقال پیدا کردم. در سال تحصیلی ۹۹-98 از طرف اداره هنرستان تربیت بدنی به عنوان ساعات موظفی و ۶ ساعت غیر موظفی به یکی از مدارس ابتدایی پسرانه برای من ابلاغ کردند. تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس ۳۰ تا ۳۴ نفر بودند، اینجانب با توجه به تقلیل آموزگار وارد پایه سوم شدم. با توجه به آلودگی هوا و تعطیلی زیاد در طول سال تحصیلی، دو جلسه آموزگار همزمان با من سر کلاس حاضر شد تا دروس عقب‌افتاده دانش‌آموزان را در آن جلسه تمرین کنند. در یکی از ساعت‌ها دانش‌آموزان درس املا و رونویسی از کتاب «بنویسیم» داشتند هنگام مشاهده تکلیف این دانش‌آموزان متوجه اختلال نوشتاری یا به عبارتی بدخطی در این دانش‌آموزان شدم که یا کلمات رو اشتباه می‌نویسند، یا فاصله درستی در بین کلمات رعایت نمی‌کنند، حتی فاصله درستی نسبت به خطوط نوشتاری رعایت نمی‌کردند و اکثراً بعضی حروف را بزرگ تر یا کوچک‌تر می‌نوشتند. همچنین در روزهای حضور در مدرسه اکثر آموزگاران در رابطه با بدخطی یک سری از دانش آموزان در کلاس شکایت داشتند.
از طرفی در ساعت تربیت بدنی می‌دیدم این دانش‌آموزان در اجرای حرکات هم بسیار ضعیف عمل می‌کنند حتی بعضی اوقات می‌دیدم اولیای دانش‌آموزان زودتر با دانش‌آموز به مدرسه می‌آمدند و تمرین دست خط می‌کردند و چون موفق نمی‌شدند دانش‌آموز از طرف خانواده تنبیه می‌شد حتی بعضی اوقات اولیا با مشاور مدرسه صحبت می‌کردند و مشاور فقط تمرین کردن بیشتر املا و دست خط را به آنها توصیه می‌کرد که علنا تکرار برای دانش‌آموز پایه بسیار خسته کننده بود؛ بنابراین باید روشی اجرا می‌شد که دانش‌آموزان همزمان هم لذت می‌بردند و هم پیشرفت در این زمینه را پیدا می‌کردند. با توجه به اینکه در دوره کارشناسی ارشد هم علاقه شدیدی به مبحث اختلال نوشتاری دانش‌آموزان داشتم و اکثراً می‌دیدم حتی در سنین بالا یعنی در بین دانش‌آموزان متوسطه اول یا دوم و حتی در دبیران هم اختلال بدخطی دیده می‌شود، همواره فکر می‌کردم که چرا باید این مشکل وجود داشته باشد، چرا در این زمینه آموزش و پرورش اقدام جدی انجام نمی‌دهد، از طرفی می‌دیدم که مراکز اختلال یادگیری در اکثر مناطق وجود دارند ولی اقدام درستی جهت شناسایی دانش‌آموزان به این مراکز از طرف مدرسه یا دبیر انجام نگرفته است بنابراین زمینه اقدام پژوهی را برای من فراهم کرد تا به عنوان دبیر تربیت بدنی که با حرکات ورزشی سروکار دارم و طبق نظریه ادراکی- حرکتی که بیان می‌کند حرکت و ادراک باهم صورت می‌گیرند، بتوانم کمکی در این راه داشته باشم و از سال‌های بعد بتوانیم با کمک دبیران تربیت بدنی و همکاری دیگر دبیران این مشکل را در دانش‌آموزان کاهش دهیم. این مشکل را بین همکاران ابتدایی مطرح کردم ولی متأسفانه اکثر همکاران در زمینه اختلال نوشتاری و راهکارهای آن اطلاع خاصی نداشتند. حتی چند بار هم پیشنهاد دادم که با اولیای دانش‌آموزان جلسه‌ای در این زمینه داشته باشم که با همت مدیر مدرسه توانستن تا حدی به این اهداف برسم.
۳-1) گردآوری اطلاعات (شواهد ۱)
مصاحبه: صحبت با مدیر، معاونین و آموزگار و شناسایی اولیه دانش‌آموزان با توجه به رویت دفتر دیکته و کتاب «بنویسیم».
نمونه: انتخاب تعداد ۱۰ نفر از دانش‌آموزان دارای معیار ورود به پژوهش.
جلسه با اولیاء: کسب رضایت آگاهانه از والدین
پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی: برای بررسی عدم وجود یکپارچگی حسی-حرکتی
پرسشنامه نشانه‌های مرضی عدم وجود بیماری خاص از لحاظ رفتاری
سپس آزمون مهارت دست‌نویسی مینه‌سوتا جهت تشخیص دقیق دانش‌آموزان دارای اختلال نوشتاری (ثبت به عنوان پیش آزمون).
آزمون استفاده لینکن-اوزرتسکی: برای بررسی تبحر حرکتی.
آزمون هوش ریون رنگی: به‌منظورمعیار ورود به پژوهش (بهره هوشی بالای ۸۵).
آزمون (Block Test): برای بررسی عدم آپراکسی ساختاری در دانش‌آموزان (با توجه به اینکه فعالیت‌های گرافیکی نیازمند مهارتهای نوشتن می‌باشند و اگر کودکی ازنظرمهارت‌های نوشتاری یا حرکات ظریف دست دچار مشکل باشد نمی‌توان عدم توانایی او در انجام این نوع فعالیت‌ها را صرفاً ناشی از نقص در آپراکسی او دانست).
رویت پرونده سلامت: ارزیابی بینایی و شنوایی.
سپس افراد بر اساس آزمون استانداردشده مهارت نوشتن مینه سوتاو آزمون تبحر حرکتی لینکن-اوزرتسکی برای سنجش تبحر حرکتی مورد ارزیابی قرار گرفتند و عملکرد آنها در مهارت نوشتن عنوان پیش آزمون ثبت شد.
۳-2) روش اجرای پژوهش
برای اجرای برنامه‌های درمانی، برای دانش‌آموزان قبل اجرای برنامه آن روز، شیوهٔ کار به صورت کامل توضیح داده می‌شد سپس تمرین در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گرفت. هر جلسه درمانی حدود نیم ساعت طول می‌کشید. در هر جلسه دانش‌آموزانی که کار را به خوبی و با دقت انجام می‌دادند در آخر جلسه درمانی مورد تشویق قرار گرفتند. ابتدا از برنامه‌های ساده و سپس مشکل استفاده شد. در جلسه اول برای ایجاد انگیزه وشروع کار یک سری تصاویر در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفت که می‌بایست آن را رنگ بزنند. در جلسهٔ دوم، پژوهشگر تصاویری را به صورت نقطه چین مشخص کرده و دانش‌آموزان باید با وصل کردن آن نقطه‌ها به همدیگر یک تصویر درست کنند و سپس آن را رنگ بزنند. در جلسه سوم، یک سری تصاویر در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت و دانش‌آموزان باید آن را برش می‌دادند و بروی یک کاغذ وصل می‌کردند. بقیه جلسات هم با استفاده از برنامه‌هایی به همین شیوه اجرا شد. پس از اتمام جلسات درمانی از دانش‌آموزان مجدداً پس آزمون مینه سوتا و تبحر حرکتی گرفته شد.
برای اجرای برنامه‌های درمانی، برای دانش‌آموزان قبل اجرای برنامه آن روز، شیوهٔ کار به صورت کامل توضیح داده می‌شد سپس تمرین در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گرفت. هر جلسه درمانی حدود نیم ساعت طول می‌کشید. در هر جلسه دانش‌آموزانی که کار را به خوبی و با دقت انجام می‌دادند در آخر جلسه درمانی مورد تشویق قرار گرفتند. ابتدا از برنامه‌های ساده و سپس مشکل استفاده شد. در جلسه اول برای ایجاد انگیزه وشروع کار یک سری تصاویر در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفت که می‌بایست آن را رنگ بزنند. در جلسهٔ دوم، پژوهشگر تصاویری را به صورت نقطه چین مشخص کرده و دانش‌آموزان باید با وصل کردن آن نقطه‌ها به همدیگر یک تصویر درست کنند و سپس آن را رنگ بزنند. در جلسه سوم، یک سری تصاویر در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت و دانش‌آموزان باید آن را برش می‌دادند و بروی یک کاغذ وصل می‌کردند. بقیه جلسات هم با استفاده از برنامه‌هایی به همین شیوه اجرا شد. پس از اتمام جلسات درمانی از دانش‌آموزان مجدداً پس آزمون مینه سوتا و تبحر حرکتی گرفته شد.
۳-3) گردآوری اطلاعات (شواهد ۲)
بعد از اجرای برنامه‌های تمرینی که به مدت ۱۰ جلسه انجام شد در نهایت یک آزمون دست‌نویسی و تبحر حرکتی می‌گیریم که متوجه شویم آیا این تمرینات می‌تواند به روی مهارت تأثیر داشته باشند؟
نتایج نشان داد که مهارتهای حرکتی ظریف بر مهارت دست‌نویسی و تبحر حرکتی در کودکان دارای اختلال نوشتن تأثیر دارد. برای بررسی نتایج آزمون t استفاده شد.
۴)دامنه کاربرد
آمار نشان دهنده از طرف آموزش وپرورش نشان دهنده این موضع است که درصد قابل توجهی از دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری می‌باشند که تعداد زیادی از این کودکان دارای اختلالات نوشتاری هستند و همچنین شواهدی وجود دارد که درصد قابل توجهی از این کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری دچار نقص در مهارتهای حرکتی هستند؛ بنابراین با توجه به شیوع بالای این کودکان و همچنین شیوع بالای اختلالات حرکتی در این کودکان و مشکلات ناشی از آنها که به صورت‌های مختلف روی عملکرد تحصیلی این کودکان تاثیر می‌گذارد، ضرورت شناخت ودرمان اینگونه اختلالات مشخص می‌گردد(۱۳).
اون (2008)، به اهمیت مهارتهای حرکتی ظریف در توسعه یادگیری و توجه به مهارتهای حرکتی برای پشتیبانی و کمک در امر یادگیری تاکید داشته و اینکه تا چه اندازه این مهارت‌ها در بالابردن توان یادگیری فراگیران می‌تواند مؤثر باشد. توجه به موارد ذکر شده در بالا می‌توان بیان کرد که هدف از کاربرد این پژوهش این است که از طریق فعالیت‌های حرکتی بتوان تغییراتی در مهارت نوشتاری و تبحر حرکتی دانش آموزان دارای اختلال نوشتاری ایجاد کرد. نتایج پژوهش نشان داد که تمرینات حرکتی ظریف به عنوان پایه‌هایی جهت بهبود عملکرد عالی مغز می‌باشد و کارایی سطوح عالی‌تر مغز را افزایش داده و از این طریق بر کارایی تحصیلی وآموزش این کودکان تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین می‌توان از این روش به عنوان یک روش آموزشی_توانبخشی در مراکز درمانی این کودکان در رابطه با سازمان آموزش وپرورش استثنایی، اداره بهزیستی و نیز اداره آموزش و پرورش استفاده نمود (۱۴).
از طرف دیگر ضرورت اجرای این پژوهش در کودکان، از آنجا احساس می‌گردد که در مقطع ابتدایی قابلیت اصلاح پذیری وآموزش پذیری بیشتر در مقایسه با بزرگسالان وجود دارد. نقش اصلی و اولیه مربیان که با فعالیت‌های یادگیری سروکار دارند آن است که امکانات کافی ومناسب جهت اجرای مؤثر وظایف حرکتی یا الگوی حرکتی مناسب فراهم سازند(۱۵).
۵) نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های تحقیق آموزش مهارتهای حرکتی ظریف بر میزان نمرات مهارت نوشتاری و تبحر حرکتی آزمودنی‌ها تأثیر داشته و آن را افزایش می‌دهد. نتایج حاصله از این فرضیه مبنی بر تأثیر مهارتهای حرکتی ظریف بروی یادگیری مهارت نوشتاری و نقش آموزش اینگونه مهارت‌ها در یادگیری برای کودکان دارای اختلالات یادگیری با نتایج حاصله از پژوهش راموس (۲۰۰۴)، انگلس من (۲۰۰۳) همخوانی دارد. در تبیین نتایج این فرضیه باید اظهار داشت که استفاده از آموزش مهارتهای حرکتی ظریف باعث بهبود هماهنگی چشم ودست، توالی حرکتی، طرحواره بدنی و پردازش اطلاعات می‌گردد. یادگیری مهارتهای نوشتاری با انجام مهارتهای حرکتی تقویت‌شده که این تقویت بر عملکرد کودک، موثر و امکان پذیر هست. استفاده از چنین آموزش‌هایی موجب ارتقاء یادگیری در مفاهیم نوشتاری برای کودکان دارای اختلال نوشتاری می‌شود.
۶) پیشنهادها
1. بهتر است طرح شناسایی سال‌های پیش از دبستان اجرا و کودکان دارای اختلالات یادگیری شناسایی شوند چرا که پیشگیری به موقع از بروز پیامدهای منفی جلوگیری کرده و مقرون به صرفه‌تر است.
2. به مسؤلان مراکز پیش‌دبستانی توصیه می‌شود جهت شناسایی این کودکان از کادر مجرب، مربیان مراکز اختلالات یادگیری، کار درمانان و روانشناسان استفاده نمایند.
3. به لحاظ فرهنگی کودکان جامعهٔ ما دارای محدودیت‌های حرکتی زیادی می‌باشند، ضمن اینکه مراکز پیش‌دبستانی فاقد کلاس‌هایی برای تقویت حرکتی کودکان می‌باشند بنابراین توصیه می‌شود مراکز پیش‌دبستانی بنا به اهمیت حرکت و وجود عقب ماندگی‌های حرکتی کودکان به ضرورت تشکیل چنین کلاس‌هایی آگاه باشند.
1-نبود امکانات و فضای خاص
2-نبود زمان کافی در طول هفته
3-عدم همکاری اولیه همکاران
4) عدم توجه کافی برای شناسای دقیق این دانش آموزان
5-وجود دانش‌آموزان به صورت همزمان در حیاط مدرسه
نقاط قوت
1-افزایش انگیزه دانش‌آموز
2-افزایش استقلال برای اجرای کارهای شخصی
3-تغییر نگرش در دانش‌آموزان، همکاران، والدین نسبت به توانایی این دانش‌آموز
4-افزایش توانایی اجرای مهارتهای حرکتی به شکل صحیح
5) بهبود مهارت دست نویسی بعد از یک دوره تمرین حرکتی
6)-تغییر دید نسبت به وظیفه دبیر تربیت‌بدنی
۷) منابع
۱. اچ ایلوارد، الیزابت – ار براون، فرانک (۱۳۷۳). ترجمه برادری، رضا، تشخیص و ساماندهی ناتوانی‌های یادگیری، ناشر، سازمان آموزش و پرورش استثنایی، چاپ اول، زمستان ۷۷.
۲. آزاد، اکرم (۱۳۸۷). مقایسه مهارتهای حسی و حرکتی دست کودکان با اختلالات یادگیری و کودکان عادی ۱۱-9 ساله. دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران: پایگاه مجلات علمی.
۳. آزاد، حسین (۱۳۷۰). روانشناسی مرضی کودک، تهران: پاژنگ
۴. احمدی، سید احمد (۱۳۷۱). روانشناسی نوجوانان و جوانان، تهران، ترمه.
۵. اخواست، آسیه (۱۳۸۸). بازی‌های آموزشی و تأثیر بر فرایند یاددهی- یادگیری دانش‌آموزان. نشریه تعلیم و تربیت استثنایی.۹۱، ۴۷-40.
۶. تبریزی، مصطفی (۱۳۸۴). درمان اختلالات ریاضی. تهران: انتشارات فرا روان
۷. تبریزی، مصطفی (۱۳۸۰). درمان اختلالات خواندن، انتشارات گفتمان خلاق، چاپ اروین، چاپ اول.
۸. دلاکاتو، کارل (۱۳۶۸). ترجمه سرحدی زاده، فاطمه، اختلال خواندن، چاپخانه پرتو، تهران: چاپ اول
۹. دلاور، علی (۱۳۷۶). احتمالات و آمار کاربردی، تهران: رشد.
۱۰. سیف، علی‌اکبر (۱۳۷۵). روش تهیه پرسشنامه، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن.
۱۱. سلیکو، تبز (۱۳۸۴). اختلال در خواندن و سایر مشکلات یادگیری (ترجمه علی اصغر احمدی، مسعود براتیان). چاپ دوم. انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
۱۲. شعبانی، حسن(۱۳۷۰). مهارتهای آموزشی و پرورشی (روش‌ها و فنون تدریس)، سازمان سمت.
۱۳. عشایری، حسن (۱۳۸۲). بررسی و مقایسه مهارتهای حرکتی ظریف در کودکان طبیعی و مبتلا به تولید تلفظ. فصلنامه طب و تزکیه. شماره ۵۱، ۲۵.
۱۴. فرید، محبوبه (۱۳۸۰). اثربخشی تمرین‌های ادراکی و حرکتی بر درمان اختلالات خواندن و نوشتن دانش‌آموزان. نشریه تعلیم و تربیت استثنایی، شماره۳۷،۳۰-۱۲
۱۵. کریمی، یوسف (۱۳۸۶). اختلالات یادگیری. تهران: انتشارات ساوالان.
نویسنده: روناک غفوری - دکترای تخصصی یادگیری حرکتی
دبیر تربیت بدنی مدارس تهران
منبع : سایت میگنا - برگرفته از: کتاب افق تجربه 9(مجموعه آثار برگزیده نهمین جشنواره کشوری تجارب برتر تربیتی و مشاوره ای 1400)
اداره کل امور تربیتی،مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش
