همان گونه که مستحضرید اهمیت علم روان شناسی درکشورمان به صورت مدرن آن در چند دهه ی اخیر، بیش از پیش آشکار شده است.به عبارت دیگر می توان گفت برای حل قسمت عمده ای از مسائلی که بشر امروز با آن روبرو است باید از علم روانشناسی کمک گرفت.
اریک اریکسون در سال 1902 در فرانکفورت آلمان به دنیا آمد. وی با به قدرت رسیدن هیتلر در دهه 1930 به امریکا رفت. به نظر می رسد که با نفوذترین شکل نظریه فرویدی، نظریه ی رشد اریکسون باشد. بر خلاف افرادی چون آدلر، یونگ و ... او به ساختار سه بخشی شخصیت فروید وفادار ماند ولی بیشتر بر اهمیت من تأکید داشت. و از این رو اریکسون به روان شناس من شهرت دارد.
روان شناسی من
اریکسون فرایند های روان شناختی فرویدیِ کارکرد من را به صورت فرایندهای روان شناختی ادراک، یادآوری، حل مسأله و فعالیت دفاعی بدن پذیرفت. و با تأکید بیشتر بر من بر بسیاری از ویژگی های دیگر من، از جمله تسلط و هویت تأکید کرد.
مفهوم هویت یا بحران هویت یکی از پایه های نظریه ی اریکسون است. این مفهوم شامل:
احساس بی همتایی یا فردیت درونی، ولی هشیار،
احساس تمامیت و ترکیب درونی،
احساس پیوستگی با گذشته و حال، و
احساس همبستگی عقاید و ارزش ها با گروهی که شخص توسط آن حمایت می شود، است.
حس هویت در اوان زندگی، زمانی که کودک مادرش را می شناسد آغاز می شود، این حس به رشد خود ادامه می دهد و در نوجوانی به کاملترین حالت خود می رسد.
در این دوره از زندگی، بعید نیست که شخص دچار بحران هویت شود که به صورت سردرگمی نشان داده می شود. به تعبیری شخص نمی داند زندگی اش به چه جهتی گرایش دارد.
بحران هویت می تواند به صورت بی علاقگی، دمدمی بودن غرق شدن در خیالات، یا احساس سرگردانی بدون هدف، نشان داده شود.
اریکسون تصور می کرد این موضوع مهمترین مسأله ای است که روان شناسی معاصر با آن روبه روست. برای
ایجاد یک حس هویت مناسب، شخص به حمایت افراد با اهمیت مانند اعضای خانواده، خویشاوندان، دوستان نزدیک و... نیازمند است.
جامعه نیز نقش مهمی در رشد من ایفا می کند. اریکسون درجهت اثبات اهمیت رشد اجتماعی، سرخپوستان سیوکس داکوتای جنوبی و ماهی گیران یورک واقع در کالیفرنیای شمالی را مورد مطالعه قرار داد و مشاهده کرد که سرخپوستان سیوکس سخاوتمند و زود باورند، در حالی که ماهی گیران یورک خسیس و مظنون هستند.
برای اریکسون، نقش جامعه در شکل دهی رشد شخصیت، بسیار با اهمیت تر از آن بود که فروید تصور می کرد.
مراحل رشد
یکی از مهم ترین خدمت های اریکسون، توصیف هشت مرحله ی رشد انسان است. او علاوه بر تأیید دوره های فرویدی سه دروه ی دیگر به آن ها اضافه می کند.
اوان بزرگسالی، اواسط بزرگسالی و بالیدگی یا پیری.
هر مرحله ویژگی های رشدی خود را دارد و بحرانی را شامل می شود که نقطه ی تحول است، هر بحران با افزایش بالیدگی جسمانی ایجاد می شود که درخواست های بیشتر والدین، جامعه یا هر دو با آن همراه است. این بحران که از هر مرحله جدا نشدنی است، باید در طول آن دوره توسط من حل شود. تمام مراحل را می توان هم روانی جنسی و هم روانی اجتماعی دانست و وقتی هر مرحله به نتیجه ی موفقیت آمیز می رسد، مزیت خاصی به دست می دهد.
1- نوباوگی: مرحله دهانی- حسی
این مرحله پیرامون فرایند پرستاری متمرکز است و اولین تعامل شخص یا فرد دیگر و معمولا مادر را در بر دارد. بحران بنیادی، اعتماد در برابر بی اعتمادی است. اگر پرستاری رضایت بخش باشد و موجب رفع گرسنگی و ارائه محبت گردد، حس اعتماد ایجاد می شود و بدین ترتیب، اولین تماس اجتماعی مهم کودک به نتیجه می رسد. اگر به گرسنگی زیاد بی توجهی شده باشد یا اگر مادر بیش از اندازه مضطرب باشد، نتیجه ی آن احساس خطر قریب الوقوع است که به شکل بی اعتمادی نشان داده می شود. چون هیج والدی به طور کامل موفق نخواهد بود، همیشه ترکیبی از اعتماد و بی اعتمادی وجود خواهد داشت، اما اگر اوضاع خوب پیش برود، مزیت امید حاصل می گردد.
2-مرحله ی عضلانی – مقعدی
مانند نظام فروید در این دوره بر فرایند آموزش توالت رفتن تأکید می شود، کودک یاد می گیرد مواد زائد را در بدنش نگه دارد یا آن را دفع کند. زمانی که کودک از عهده ی عمل دفع بر آید، حس خودبسندگی ایجاد می شود. اما اگر این آموزش بیش از اندازه سخت یا منظم باشد، به ناکامی خواهد انجامید. در این حالت بحران خود محوری و استقلال در برابر شرم یا تردید رخ می دهد. اگر این آموزش موفقیت آمیز باشد، کودک خود مختار می شود و می تواند مستقلا عمل کند. ناکامی ها و تنبیه ها موجب شرم می شوند. مزیت بنیادی در این مرحله، اراده است.
3-مرحله حرکتی – تناسلی
ویژگی این مرحله حرکت است. راه رفتن و دویدن که در جهت تسلط بیشتر من عمل می کند. در این مرحله، کودک یاد می گیرد دو جنس را از یکدیگر متمایز کند. بحران این مرحله، ابتکار در برابر خطا و اشتباه است. با افزایش حرکت، موفقیت های جدید امکان پذیر می شوند و به دنبال تأیید موفقیت های کودک، ابتکار نمایان می شود. هم چنین در این مرحله رقابت با والد جنس مخالف نمایان می شود و در وضع ایده آل، به صورت مناسب حل می شود. چنان چه این رقابت به درستی حل و فصل شود، ابتکار تقویت می شود، و مزیت بنیادی هدف در پی آن خواهد بود.
4-مرحله نهفتگی
اریکسون نیز مانند فروید، ویژگی این مرحله را سرکوب کردن امیال جنسی می داند. این مرحله سال های دبستانی است. کودک می آموزد تا از عهده ی تکالیف مدرسه برآید. در این مرحله، بحران کوشایی در مقابل حقارت رخ می دهد. موفقیت در تکالیف به حس کوشایی می انجامد. در حالی که عدم موفقیت در مدرسه یا پیشرفت های دیگر و روابط با دوستان به حقارت منجر می شود. از طریق موفقیت در پیشرفت ها و دستاوردها، مزیت شایستگی حاصل می گردد.
5-نوجوانی
این دوره با بلوغ جنسی آغاز می شود. و ویژگی آن بازگشت تکانه های جنسی است. میل به جنس مخالف کم کم ایجاد می شود. برای اریکسون، این مرحله یکی از مهمترین مراحل رشد است. بحران این مرحله، هویت در برابر بحران هویت است و تکلیف عبارت است از پرورش دادن حس هویت.
در این دوره، تا اندازه ای به خاطر ارضا کردن نیاز هویت شخص، عضویت گروهی یا «دار و دسته ها» شکل می گیرد. سردرگمی در بحران هویت می تواند به ترک کردن مدرسه بینجامد یا باعث شود که نوجوان به گروه های مختلفی ملحق شود که درگیر بزهکاری، مواد مخدر یا الکل هستند. اگر بحران هویت حل شده باشد، به مزیت وفاداری می انجامد: لیاقت حفظ کردن وفاداری ها و تعهد کردن آزادانه.
6-اوان بزرگسالی
این دوره بعد از سال های تحصیلی است که مستلزم یافتن شغل برای تأمین معاش فرد و یافتن شریکی برای زندگی و ازدواج است. بحران این مرحله، صمیمیت در برابر انزواست. اگر فرد در یافتن همسر موفق باشد، روابط عمیق با جنس مخالف تحقق می یابد. این رابطه برای زندگی زناشویی موفق و دوام روابط، ضروری است. انزوا موجب نگرانی زیاد فرد درباره ی نیازهای خودخواهانه اش می شود. موفقیت گذشت از این مرحله، به مزیت عشق می انجامد.
7-بزرگسالی
این مرحله، طولانی ترین مرحله است و از اواسط بیست سالگی تا حدود شصت و پنج سالگی ادامه دارد. در طول این مرحله، شخص شغلی را به دست می آورد و فرزندانی را پرورش می دهد که باید از آن ها مراقبت کند. بحران این مرحله، خلاقیت در برابر رکود است. خلاقیت شامل تولید مثل و مراقبت از فرزندان است تا آن ها بتوانند خود از عهده ی نیازهایشان برآیند.
خلاقیت هم چنین شامل ثمر بخش بودن در تلاش ها، تفریحات و سرگرمی های زندگی است. غالبا در طول سال های بزرگسالی، شخص از پیشرفت باز می ماند. ناتوانی در اهمیت دادن به دیگران یا علاقه ی خودخواهانه به زیاده روی های فرد، به رکود می انجامد. موفقیت در این مرحله، به مزیت اهمیت دادن منجر می شود: علاقه به آن چه فرد به صورت زیستی و مادی به وجود آورده است.
8-بالیدگی
اگر فرد مراحل قبلی را به طور موفیت آمیز گذرانده باشد، حاصل آن احساس موفقیت به خاطر زندگی است که شخص آن را پشت سر گذاشته است. بحران این مرحله انسجام در برابر ناامیدی است. خشنودی از زندگی گذشته ی فرد موجب انسجام می شود، حال آن که ترس از فرا رسیدن مرگ پیش از این که فرد به هدف هایش دست یافته باشد به نا امیدی خواهد انجامید.
اگر انسجام بتواند بر نا امیدی چیره شود، که اریکسون معتقد است معمولا چنین می شود، حاصل آن خردمندی است. خردمندی علاقه ی مجزا به خودِ زندگی هنگام مواجه شدن با مرگ است. اگر نسل های بالیده بتوانند انسجام خود را آشکار کنند، کودکان آن ها نه از زندگی خواهند ترسید نه به صورت نیمه هشیار در جستجوی مرگ خواهند بود.
نتیجه گیری
به اعتقاد کسانی که با عقاید اریکسون موافقند، او نظریه روان کاوی را گسترش داده و بینش های جدیدی به آن بخشیده است. تأکید او بر جایگاه محیط و خانواده در شکل دهی شخصیت فرد، اعتبار خود را از جامعه شناسی و روان شناسی اجتماعی به دست آورده است. مۆیدین وی معتقدند او بهترین جنبه های نظریه ی فروید را حفظ کرد و تعابیر مناسب تری را برای نقایص آن یافت.
مخالفان اریکسون، عمدتا در همان زمینه هایی که با نظریه ی فرویدی سنتی مقابله می کنند با وی نیز به مخالفت می پردازند. هنوز هم بر میل جنسی کودک، عقده ی ادیپ و آن چه مخالفان «مفاهیم خیالی» می خوانند تأکید زیادی می شود. بسیای از روان شناسان داده های کمی را برای حمایت از عمومیت «هشت مرحله ی انسان» یافته اند.
منبع : سایت تبیان
اریک اریکسون در سال 1902 در فرانکفورت آلمان به دنیا آمد. وی با به قدرت رسیدن هیتلر در دهه 1930 به امریکا رفت. به نظر می رسد که با نفوذترین شکل نظریه فرویدی، نظریه ی رشد اریکسون باشد. بر خلاف افرادی چون آدلر، یونگ و ... او به ساختار سه بخشی شخصیت فروید وفادار ماند ولی بیشتر بر اهمیت من تأکید داشت. و از این رو اریکسون به روان شناس من شهرت دارد.
روان شناسی من
اریکسون فرایند های روان شناختی فرویدیِ کارکرد من را به صورت فرایندهای روان شناختی ادراک، یادآوری، حل مسأله و فعالیت دفاعی بدن پذیرفت. و با تأکید بیشتر بر من بر بسیاری از ویژگی های دیگر من، از جمله تسلط و هویت تأکید کرد.
مفهوم هویت یا بحران هویت یکی از پایه های نظریه ی اریکسون است. این مفهوم شامل:
احساس بی همتایی یا فردیت درونی، ولی هشیار،
احساس تمامیت و ترکیب درونی،
احساس پیوستگی با گذشته و حال، و
احساس همبستگی عقاید و ارزش ها با گروهی که شخص توسط آن حمایت می شود، است.
حس هویت در اوان زندگی، زمانی که کودک مادرش را می شناسد آغاز می شود، این حس به رشد خود ادامه می دهد و در نوجوانی به کاملترین حالت خود می رسد.
در این دوره از زندگی، بعید نیست که شخص دچار بحران هویت شود که به صورت سردرگمی نشان داده می شود. به تعبیری شخص نمی داند زندگی اش به چه جهتی گرایش دارد.
بحران هویت می تواند به صورت بی علاقگی، دمدمی بودن غرق شدن در خیالات، یا احساس سرگردانی بدون هدف، نشان داده شود.
اریکسون تصور می کرد این موضوع مهمترین مسأله ای است که روان شناسی معاصر با آن روبه روست. برای
ایجاد یک حس هویت مناسب، شخص به حمایت افراد با اهمیت مانند اعضای خانواده، خویشاوندان، دوستان نزدیک و... نیازمند است.
جامعه نیز نقش مهمی در رشد من ایفا می کند. اریکسون درجهت اثبات اهمیت رشد اجتماعی، سرخپوستان سیوکس داکوتای جنوبی و ماهی گیران یورک واقع در کالیفرنیای شمالی را مورد مطالعه قرار داد و مشاهده کرد که سرخپوستان سیوکس سخاوتمند و زود باورند، در حالی که ماهی گیران یورک خسیس و مظنون هستند.
برای اریکسون، نقش جامعه در شکل دهی رشد شخصیت، بسیار با اهمیت تر از آن بود که فروید تصور می کرد.
مراحل رشد
یکی از مهم ترین خدمت های اریکسون، توصیف هشت مرحله ی رشد انسان است. او علاوه بر تأیید دوره های فرویدی سه دروه ی دیگر به آن ها اضافه می کند.
اوان بزرگسالی، اواسط بزرگسالی و بالیدگی یا پیری.
هر مرحله ویژگی های رشدی خود را دارد و بحرانی را شامل می شود که نقطه ی تحول است، هر بحران با افزایش بالیدگی جسمانی ایجاد می شود که درخواست های بیشتر والدین، جامعه یا هر دو با آن همراه است. این بحران که از هر مرحله جدا نشدنی است، باید در طول آن دوره توسط من حل شود. تمام مراحل را می توان هم روانی جنسی و هم روانی اجتماعی دانست و وقتی هر مرحله به نتیجه ی موفقیت آمیز می رسد، مزیت خاصی به دست می دهد.
1- نوباوگی: مرحله دهانی- حسی
این مرحله پیرامون فرایند پرستاری متمرکز است و اولین تعامل شخص یا فرد دیگر و معمولا مادر را در بر دارد. بحران بنیادی، اعتماد در برابر بی اعتمادی است. اگر پرستاری رضایت بخش باشد و موجب رفع گرسنگی و ارائه محبت گردد، حس اعتماد ایجاد می شود و بدین ترتیب، اولین تماس اجتماعی مهم کودک به نتیجه می رسد. اگر به گرسنگی زیاد بی توجهی شده باشد یا اگر مادر بیش از اندازه مضطرب باشد، نتیجه ی آن احساس خطر قریب الوقوع است که به شکل بی اعتمادی نشان داده می شود. چون هیج والدی به طور کامل موفق نخواهد بود، همیشه ترکیبی از اعتماد و بی اعتمادی وجود خواهد داشت، اما اگر اوضاع خوب پیش برود، مزیت امید حاصل می گردد.
2-مرحله ی عضلانی – مقعدی
مانند نظام فروید در این دوره بر فرایند آموزش توالت رفتن تأکید می شود، کودک یاد می گیرد مواد زائد را در بدنش نگه دارد یا آن را دفع کند. زمانی که کودک از عهده ی عمل دفع بر آید، حس خودبسندگی ایجاد می شود. اما اگر این آموزش بیش از اندازه سخت یا منظم باشد، به ناکامی خواهد انجامید. در این حالت بحران خود محوری و استقلال در برابر شرم یا تردید رخ می دهد. اگر این آموزش موفقیت آمیز باشد، کودک خود مختار می شود و می تواند مستقلا عمل کند. ناکامی ها و تنبیه ها موجب شرم می شوند. مزیت بنیادی در این مرحله، اراده است.
3-مرحله حرکتی – تناسلی
ویژگی این مرحله حرکت است. راه رفتن و دویدن که در جهت تسلط بیشتر من عمل می کند. در این مرحله، کودک یاد می گیرد دو جنس را از یکدیگر متمایز کند. بحران این مرحله، ابتکار در برابر خطا و اشتباه است. با افزایش حرکت، موفقیت های جدید امکان پذیر می شوند و به دنبال تأیید موفقیت های کودک، ابتکار نمایان می شود. هم چنین در این مرحله رقابت با والد جنس مخالف نمایان می شود و در وضع ایده آل، به صورت مناسب حل می شود. چنان چه این رقابت به درستی حل و فصل شود، ابتکار تقویت می شود، و مزیت بنیادی هدف در پی آن خواهد بود.
4-مرحله نهفتگی
اریکسون نیز مانند فروید، ویژگی این مرحله را سرکوب کردن امیال جنسی می داند. این مرحله سال های دبستانی است. کودک می آموزد تا از عهده ی تکالیف مدرسه برآید. در این مرحله، بحران کوشایی در مقابل حقارت رخ می دهد. موفقیت در تکالیف به حس کوشایی می انجامد. در حالی که عدم موفقیت در مدرسه یا پیشرفت های دیگر و روابط با دوستان به حقارت منجر می شود. از طریق موفقیت در پیشرفت ها و دستاوردها، مزیت شایستگی حاصل می گردد.
5-نوجوانی
این دوره با بلوغ جنسی آغاز می شود. و ویژگی آن بازگشت تکانه های جنسی است. میل به جنس مخالف کم کم ایجاد می شود. برای اریکسون، این مرحله یکی از مهمترین مراحل رشد است. بحران این مرحله، هویت در برابر بحران هویت است و تکلیف عبارت است از پرورش دادن حس هویت.
در این دوره، تا اندازه ای به خاطر ارضا کردن نیاز هویت شخص، عضویت گروهی یا «دار و دسته ها» شکل می گیرد. سردرگمی در بحران هویت می تواند به ترک کردن مدرسه بینجامد یا باعث شود که نوجوان به گروه های مختلفی ملحق شود که درگیر بزهکاری، مواد مخدر یا الکل هستند. اگر بحران هویت حل شده باشد، به مزیت وفاداری می انجامد: لیاقت حفظ کردن وفاداری ها و تعهد کردن آزادانه.
6-اوان بزرگسالی
این دوره بعد از سال های تحصیلی است که مستلزم یافتن شغل برای تأمین معاش فرد و یافتن شریکی برای زندگی و ازدواج است. بحران این مرحله، صمیمیت در برابر انزواست. اگر فرد در یافتن همسر موفق باشد، روابط عمیق با جنس مخالف تحقق می یابد. این رابطه برای زندگی زناشویی موفق و دوام روابط، ضروری است. انزوا موجب نگرانی زیاد فرد درباره ی نیازهای خودخواهانه اش می شود. موفقیت گذشت از این مرحله، به مزیت عشق می انجامد.
7-بزرگسالی
این مرحله، طولانی ترین مرحله است و از اواسط بیست سالگی تا حدود شصت و پنج سالگی ادامه دارد. در طول این مرحله، شخص شغلی را به دست می آورد و فرزندانی را پرورش می دهد که باید از آن ها مراقبت کند. بحران این مرحله، خلاقیت در برابر رکود است. خلاقیت شامل تولید مثل و مراقبت از فرزندان است تا آن ها بتوانند خود از عهده ی نیازهایشان برآیند.
خلاقیت هم چنین شامل ثمر بخش بودن در تلاش ها، تفریحات و سرگرمی های زندگی است. غالبا در طول سال های بزرگسالی، شخص از پیشرفت باز می ماند. ناتوانی در اهمیت دادن به دیگران یا علاقه ی خودخواهانه به زیاده روی های فرد، به رکود می انجامد. موفقیت در این مرحله، به مزیت اهمیت دادن منجر می شود: علاقه به آن چه فرد به صورت زیستی و مادی به وجود آورده است.
8-بالیدگی
اگر فرد مراحل قبلی را به طور موفیت آمیز گذرانده باشد، حاصل آن احساس موفقیت به خاطر زندگی است که شخص آن را پشت سر گذاشته است. بحران این مرحله انسجام در برابر ناامیدی است. خشنودی از زندگی گذشته ی فرد موجب انسجام می شود، حال آن که ترس از فرا رسیدن مرگ پیش از این که فرد به هدف هایش دست یافته باشد به نا امیدی خواهد انجامید.
اگر انسجام بتواند بر نا امیدی چیره شود، که اریکسون معتقد است معمولا چنین می شود، حاصل آن خردمندی است. خردمندی علاقه ی مجزا به خودِ زندگی هنگام مواجه شدن با مرگ است. اگر نسل های بالیده بتوانند انسجام خود را آشکار کنند، کودکان آن ها نه از زندگی خواهند ترسید نه به صورت نیمه هشیار در جستجوی مرگ خواهند بود.
نتیجه گیری
به اعتقاد کسانی که با عقاید اریکسون موافقند، او نظریه روان کاوی را گسترش داده و بینش های جدیدی به آن بخشیده است. تأکید او بر جایگاه محیط و خانواده در شکل دهی شخصیت فرد، اعتبار خود را از جامعه شناسی و روان شناسی اجتماعی به دست آورده است. مۆیدین وی معتقدند او بهترین جنبه های نظریه ی فروید را حفظ کرد و تعابیر مناسب تری را برای نقایص آن یافت.
مخالفان اریکسون، عمدتا در همان زمینه هایی که با نظریه ی فرویدی سنتی مقابله می کنند با وی نیز به مخالفت می پردازند. هنوز هم بر میل جنسی کودک، عقده ی ادیپ و آن چه مخالفان «مفاهیم خیالی» می خوانند تأکید زیادی می شود. بسیای از روان شناسان داده های کمی را برای حمایت از عمومیت «هشت مرحله ی انسان» یافته اند.
منبع : سایت تبیان
