اصطلاح PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) در مورد کودکان هنگامی
به کار برده می شود که آنها با حادثه ای شدیدا آسیب زا مواجه شوند و پس از
آن حادثه زندگی شان به گونه ای تحت تاثیر قرار بگیرد که از نظر عملکرد
تحصیلی و اجتماعی دچار افت شدید شوند. شاید تشخیص اختلال استرس پس از
سانحه، زمانی که حادثه آسیب زا قابل شناسایی است و برای اطرافیان نیز به
اندازه کودک بار عاطفی دارد، مشکل نباشد.
مثلا هنگام حوادث و
بلایای طبیعی نظیر سیل، زلزله یا حوادثی مثل جنگ، تشخیص کودک دچار اختلال
استرس پس از سانحه دور از ذهن نیست اما مشکل زمانی ایجاد می شود که کودک
حادثه را به دلیلی از خانواده اش پنهان می کند یا ماهیت حادثه به گونه ای
است که برای آن کودک خاص فاجعه بار قلمداد می شود در حالی که ممکن است برای
کودکان دیگر یا بزرگسالان معنای فاجعه باری نداشته باشد. برای اینکه با
اختلال استرس پس از سانحه و علائم آن بیشتر آشنا شویم، با دکتر شهرام
محمدخانی، استادیار روان شناسی بالینی دانشگاه خوارزمی در این باره گفت و
گو کرده ایم.
اختلال استرس پس از سانحه را برایمان تعریف می کنید؟
PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه، هنگامی ایجاد می شود که فرد با تهدید به مرگ، آسیب شدید یا خشونت جنسی به صورت یک یا چند مورد از موارد زیر مواجه می شود:
1- تجربه مستقیم حادثه
2- شاهدبودن هنگامی که حادثه برای دیگران اتفاق می افتد.
3- آگاهی از اینکه حادثه آسیب زا برای یک عضو نزدیک خانواده یا دوست صمیمی رخ داده است. (البته این حادثه باید از نظر فرد فجیع یا غیرمترقبه باشد.)
توجه داشته باشید که مواجهه باید واقعی باشد و دیدن حادثه در رسانه های الکترونیک، تلویزیون، فیلم یا تصاویر و عکس ها برای ایجاد اختلال استرس پس از سانحه کافی نیست؛ مگر آنکه این مواجهه مربوط به شغل باشد.
معمولا فرد پس از مواجهه، مکرر و ناخواسته حادثه فاجعه بار را در ذهنش مرور می کند و هنگام قرار گرفتن در موقعیتی که یادآور آن اتفاق باشد، احساس تنش و اضطراب و ناراحتی کرده و به گونه ای رفتار می کند که انگار در همان لحظه حادثه در حال وقوع است. این حالت ممکن است تاحدی پیشرفت کند که فرد کاملا آگاهی اش را نسبت به محیط اطراف از دست بدهد. معمولا کودک از هر چیزی که او را به یاد آن واقعه تلخ می اندازد (افراد، مکان ها، گفت و گوها، فعالیت ها، اشیاء و موقعیت ها) دوری می کند و این حالت ها و احساسات منفی باعث ناتوانی در تجربه شادی و خوشحالی در او می شود. رفتارهای تحریک پذیر و حملات خشم و غمگینی مهم ترین جزء زندگی این کودکان می شود.
آیا اختلال استرس پس از سانحه در کودکان و بزرگسالان با هم متفاوت است؟
بله، تامدتی پیش برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه در کودکان و بزرگسالان از معیارهای یکسانی استفاده می شد. بنابراین مشکل کودکان بسیاری که واقعا متبلا به اختلال استرس پس از سانحه بودند، تشخیص داده نمی شود. شاید گذشتگان ما بر این باور بودند که کودکان انعطاف پذیرترند و راحت تر از بزرگسالان حوادث را به دست فراموشی می سپارند و بعد از حوادث دچار مشکلات طولانی مدت نمی شوند اما مطالعات نشان داده است که برخلاف آنچه که قبلا تصور می شد، کودکان به سادگی نمی توانند از حوادث آسیب زای زندگی شان رهایی یابند و احتمالا بیش از بزرگسالان گرفتار مشکلات مزمن و حل نشده خواهندشد.
این مشکلات بر روند رشد آنها اثر می گذارد و باعث تخریب مهارت های مورد نیازشان برای کنار آمدن با اتفاقات و خودتنظیمی هیجانی در آنها می شود. کودکانی که قبل از 11سالگی آسیب دیده باشند، نسبت به کودکان بزرگ تر 3 برابر بیشتر دچار مشکلات روان شناختی می شوند.
به کودک دچار اختلال استرس پس از سانحه چگونه کمک کنیم؟
این کودکان در صورت حمایت و درمان درست والدین، معلمان، روان شناسان یا سایر افراد مورد اعتماد می توانند به خوبی به مشکل شان مقابله کنند و به زندگی برگردند. آنها باید بلافاصله بعد از حادثه آسیب زا حمایت شوند تا بتوانند با فاجعه ای که رخ داده، روبرو شوند و مراحل غم و اندوه را بگذرانند. این هنر والدین است که با توجه به شناختی که از فرزندشان دارند، دنبال نشانه های این اختلال در او بگردند. والدین آگاه حتی می توانند مشکل کودکانی که سکوت اختیار کرده اند و به نظر می رسد نشانه ای از آسیب در آنان نیست، تشیخص دهند. یک کودک می تواند به شدت تحت تاثیر حادثه باشد اما احساسات و هیجاناتش را پنهان کند تا قوی و شجاع به نظر برسد.
مهم ترین نشانه های اختلال استرس پس از سانحه در کودکان چیست؟
زودرنج شدن، به گریه افتادن و نالیدن، برگشت به رفتارهای کودکانه مثل انگشت مکیدن یا شب ادراری؛ بدرفتاری و امتناع از رفتن به مکان های خاص یا برخورد با افراد خاص؛ داشتن نشانه های جسمانی مثل تب، سردرد و تهوع بدون علت؛ ترس از تنها خوابیدن، کابوس های شبانه، وحشت شبانه و رویاهای ترسناک؛ احساس گناه و شرم و حساسیت به صداها و گوش به زنگی دائمی.
PTSD در طول تاریخ
مدارکی مبنی بر اینکه حوادث فاجعه بار می توانند باعث بروز مشکلات روانی شوند، از مدت ها پیش در نوشته ها وجود داشته است. از این نمونه ها ادیسوس است که در قرن هشتم از بیماری ای رنج می برده که در اثر آن دائم صحنه های تجربه های دردناک برایش زنده می شده و «گناه زنده ماندنم (احساس گناه از اینکه از جنگ جان سالم به در برده در حالی که دیگران مرده اند) در حادثه جنگ تروا او را آزاد می داد.
منبع : هفته نامه سلامت-سایت برترین ها
