کودک دچار بی‌اختیاری موضوع غالباً احساس شرم می‌کند و ممکن است خواهان اجتناب از موقعیت‌هایی باشد که ممکن است به خجالت زندگی او انجامد. (از قبیل اردوی مدرسه) میزان تخریب حاصله تابع تأثیر آن بر عزت نفس کودک، میزان طرد اجتماعی از سوی همسالان و خشم و تنبیه و طرد از سوی مراقبان است.
کودکان وقتی به شدت می ترسند ممکن است ترس خود را چه در طول روز یا به هنگام خواب به چهار صورت نشان دهند: بی اختیاری ادرار، بی اختیاری مدفوع، جویدن ناخن ها یا لب ها. در این مقاله تنها مروری بر اختلالات دفع در کودکان خواهیم داشت.
-
-
-
-
-چکیده:
اختلالات دفع در کودکان ۴ سال و یا بزرگتر مشاهده شده که به صورت دفع کامل در لباس زیر و یا سایر مکان‌های نامتعارف مشاهده می‌شود. این پدیده بیشتر در کودکان پسر رخ داده که نسبت رخداد آن در کودکان پسر به دختر در حدود ۶ به ۱ می‌باشد.
انواع مختلف اختلالات دفع بر مبنای ویژگی‌های پاتوفیزیولوژی، بالینی و درمانی از یکدیگر متمایز می‌شوند.
در پژوهش حاضر ابتدا به سبب شناسی اختلال فوق پرداخته و سپس علائم ناشی از این اختلال و همچنین روشهای درمانی مؤثر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
-
-
-
-
-
-
-چکیده:
اختلالات دفع در کودکان ۴ سال و یا بزرگتر مشاهده شده که به صورت دفع کامل در لباس زیر و یا سایر مکان‌های نامتعارف مشاهده می‌شود. این پدیده بیشتر در کودکان پسر رخ داده که نسبت رخداد آن در کودکان پسر به دختر در حدود ۶ به ۱ می‌باشد.
انواع مختلف اختلالات دفع بر مبنای ویژگی‌های پاتوفیزیولوژی، بالینی و درمانی از یکدیگر متمایز می‌شوند.
در پژوهش حاضر ابتدا به سبب شناسی اختلال فوق پرداخته و سپس علائم ناشی از این اختلال و همچنین روشهای درمانی مؤثر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
-
-
۱- مقدمه
مسائل دفعی کودکان یکی از مهم‌ترین مسائل دوران کودکی و از عمده‌ترین نگرانی‌های احتمالی خانواده‌ها به شمار می‌رود. اختلالات دفعی در کودکان انواع مختلف دارد:
۱-نگهداری مدفوع و خودداری از اجابت مزاج
۲- بی‌اختیاری دفع
۳- بی‌اختیاری ادرار
که ما دراینجا به مبحث بی اختیاری دفع در کودکان می‌پردازیم.
اختلالات دفع در کودکانی رخ می‌دهند که برای رفتن به دستشویی مشکل دارند. (هم برای دفع مدفوع و هم برای ادرار) که این رفتار بصورت مکر برای مدت طولانی‌تر از سه ماه به خصوص در کودکان کمتر از ۵ سال اتفاق می‌فتد، مشکل زمینه‌ای وجود دارد.
اختلال در دفع مدفوع می‌تواند دلائل متعددی داشته باشد:
- یبوست
- اهمال در آموزش توالت رفتن
- واکنش جویی‌های کودک (می‌تواند عوامل سبب‌ساز این اختلال باشد)
- مشکلات عضوی گوناگون
از دلائل دیگر آن: عدم نوشیدن آب کافی، استرس‌ها و هیجان‌ها، ترس، آزار جنسی، رشد نکردن دستگاه عصبی، وراثت، بیماری صرع، اضطراب، درد ایجاد شده توسط زخم داخل یا نزدیک مقعد این کودکان اغلب شکم‌های باد کرده دارند و ممکن است از دردهای شکمی نیز رنج ببریند، اکثر این کودکان دچار یبوست هستند و یا گاهی بدون هیچ دلیل عضوی از رفتن به توالت و دفع مدفوع امتناع می‌ورزند.
تعریف اختلالات دفع در DSM V
۱- دفع مکرر مدفوع در مکان‌های نامناسب (مانند لباس، کف زمین) خواه ارادی یا غیر ارادی
۲- این رویداد دست کم یکبار در هر ماه و به مدت دست‌کم ۳ ماه روی دهد.
۳- سن تقویمی دست کم ۴ سال برآورد می‌شود که تقریباً ۱ ٪ کودکان ۵ ساله بی‌اختیاری مدفوع دارند و این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است. آموزش نامناسب و ناهماهنگ آداب توالت و فشار روانشناختی (مانند ورود به مدرسه، تولد فرزندی دیگر) ممکن است عوامل زمینه‌ساز باشند.
-
۲- بحث
کودک دچار بی‌اختیاری مدفوع غالباً احساس شرم می‌کند و ممکن است خواهان اجتناب از موقعیت‌هایی باشد که ممکن است به خجالت زدگی او انجامد. (از قبیل اردوی مدرسه)
میزان تخریب حاصله تابع تأثیر آن بر عزت نفس کودک، میزان طرد اجتماعی از سوی همسالان و خشم و تنبیه و طرد از سوی مراقبان است.
هنگامی که بی‌اختیاری بطور آشکار عمدی باشد، ویژگی‌های اختلال نافرمانی مقابله جویانه یا اختلال سلوک هم ممکن است وجود داشته باشند.
عفونت‌های مجرای ادرار می‌تواند با بی‌اختیاری مدفوع همپوشی داشته باشد و در دختران شایع‌تر است.
۲-۱- سبب شناسی:
در بروز این اختلال نظریات مختلفی وجود دارد که ما به دو نظریه بزرگ که در این زمینه وجود دارد می‌پردازیم که: اولین آن فرضیه از دیدگاه روانکاوی است که فروید بنیانگذار آن است.
از نظر روانکاوان، کودک خردسال می‌تواند از این راه پدر و مادرش را راضی نماید و توجه آنها را جلب نماید. همچنین گاهی با حفظ مدفوع می‌خواهد لذت جسمانی ببرد و یا کودک از طریق دفع موضوع احساس ترس از دست دادن چیری را دارد که در نهایت این‌گونه کودکان در بزرگسالی خویی صرفه‌جو و لجوج و منظم پیدا می‌کنند و فرضیه دوم که رویکرد رفتاری می‌باشد.
افراد این گروه معتقد هستند که کودک آموزش استفاده از توالت را نیاموخته و یا غلط آموخته و یا این امر را وسیله‌ای برای برانگیختن واکنش حتی منفی والدین می‌داند و همچنین ممکن است نتیجه رفتارهای اجتنابی مانند ترس از توالت رفتن مانند درد هنگام یبوست و غیره باشد.
۲-۲- علائم بی‌اختیاری دفع:
۱- از دست دادن اشتها
۲- درد شکم
۳-مدفوع شل
۴-خاراندن یا مالیدن ناحیه مقعد به خاطر ناراحتی از مدفوع
۵- کاهش علاقه فعالیت فیزیکی
-
۲-۳- عوامل تشدید کننده بیماری:
۱- بروز اخیر یک بیماری که موجب زیاد شدن توجه به کودک شود
۲- سوء رفتار
۳- استرس
۴- به هنگام بروز بیماری در کودک، توجه خیلی بیش از اندازه به وی نداشته باشید.
۵- از تاکید بیش از اندازه در مورد عادت رفتن به توالت خودداری کنید.
۶- به این مسأله رویکردی تدریجی و انتظاراتی واقع بینانه داشته باشید.
۷- در صورت وقوع تصادفی بی‌اختیاری اجابت مزاج مایه خجالت کودک خود نشوید و وی را سرزنش نکنید.
۸- به موقعیت‌هایی که برای کودک استرس‌زا هستند حساسیت نشان دهید و با وی در مورد احساساتش صحبت کنید.
۹- کودک خود را در برابر رفتار جسمی و جنسی محافظت کنید.
۱۰- به تغذیه مناسب کودک خود توجه نشان دهید.
-
۴-۲- درمـــان:
به طور کل در درمان این اختلال، مطالعات پژوهشهای مختلف بیانگر آن هستند که درمانهای رفتاری وسیله مطمئنی برای درمان این اختلال به شمار می‌آیند.
- در کودکانی که دچار یبوست هستند باید با روشهای مختلف سعی در از بین بردن یبوست کرده می‌توان برای از بین بردن یبوست حبوبات، غلات و انواع سوپ و سبزیجات و میوه‌های تازه را در برنامه غذایی کودک افزایش داد نا یک اجابت مزاج خوب به وجود آید. تجارب مکرر بدون ناراحتی از دفع می‌تواند به کودکی که تجارب دردناکی را در گذشته تجربه کرده، کمک کند . و حال کودکی که به علل اختلال عاطفی و بدون هیچ علت عضوی حالت قبض مدفوع دارد، در درمان این کودک ابتدا می‌بایست شرح حال دقیقی از وضعیت آنها به دست آورد تا بتوان علت حبس مدفوع را مشخص کرد و در صورت وجود تنشهای خانوادگی و تعامل منفی والدین و کودک و یا وجود استرس و ترس، آنها را از بین برد. پژوهشهایی که عمومأ از بررسی مربوط به آموزش کنترل مدفوع تشکیل می‌شود قویأ مبین آن است که آموزش توأم با سختگیری و تنبیه منجر به ایجاد خصومت در کودکان می‌شود که در این مرحله باید علل لجاجت و خصومت کودک با والدین مشخص شود تا بتوان آنها را از بین برد.
همچنین عده‌ای از کودکان وجود دارند که مدفوع را جزئی از وجود خود می‌دانند که در این صورت باید والدین برای کودک بدنش را به شکل خیلی ابتدایی تشریح کنند و در مورد چگونگی به وجود آمدن و خروج مدفوع را برایش توضیح دهند تا کودک بداند که مدفوع جزئی از بدن او نیست و نیاز به خروج دارد و یا کودکانی هستند که از محیط توالت می‌ترسند و به این علت از رفتن به آنجا امتناع می‌ورزند که باید در این صورت ترس کودک را شناخت ، با او به توالت رفت، محل قرار گرفتن ادرار و مدفوع را به او نشان داد و اگر از صدای سیفون می‌ترسد باید به همراه او سیفون را کشید و برایش توضیح داد که چه عملی را انجام می‌دهد و بی‌خطر می‌باشد. migna.ir کودک را برای صحبت کردن در مورد ترس‌هایش تشویق کنید. کودک را به طور آزمایشی روی توالت بنشانید تا متوجه شود که به درون آن نمی‌افتد. یک اسباب بازی مخصوص که کودک دوست دارد را در توالت بگذارید که کودک تشویق شود و محیط مطبوعی برایش به وجود آید.
یکی دیکر از عواملی که باعث می‌شود کودک از رفتن به توالت خودداری کند ممکن است به این علت باشد که برخی از والدین از مکان توالت برای تنبیه کودک استفاده می‌کنند که اینکار موجب نا امن شدن محل توالت برای کودک شده و او در آنجا احساس ترس می‌کند، در نهایت والدین باید سعی کنند به دقت، کودک خود را بشناسند تا از این طریق بتوانند او را درک کنند و مسائل او را حل نمایند.
-
شراره رنجبر بهادری
کارشناس ارشد روان شناسی
واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی – تهران
-
۳- منـــابع
1. آزاد، حسین، روان شناسی مرضی کودک، پاژنگ، تهران
2. DSMlV راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی
3. کاپلان، سادوک، خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری، روانپزشکی بالینی، جلد ۳ 4. کودکان استثنائی دکتر میلانی فر
5. مرضی کودک دادستان
مسائل دفعی کودکان یکی از مهم‌ترین مسائل دوران کودکی و از عمده‌ترین نگرانی‌های احتمالی خانواده‌ها به شمار می‌رود. اختلالات دفعی در کودکان انواع مختلف دارد:
۱-نگهداری مدفوع و خودداری از اجابت مزاج
۲- بی‌اختیاری دفع
۳- بی‌اختیاری ادرار
که ما دراینجا به مبحث بی اختیاری دفع در کودکان می‌پردازیم.
اختلالات دفع در کودکانی رخ می‌دهند که برای رفتن به دستشویی مشکل دارند. (هم برای دفع مدفوع و هم برای ادرار) که این رفتار بصورت مکر برای مدت طولانی‌تر از سه ماه به خصوص در کودکان کمتر از ۵ سال اتفاق می‌فتد، مشکل زمینه‌ای وجود دارد.
اختلال در دفع مدفوع می‌تواند دلائل متعددی داشته باشد:
- یبوست
- اهمال در آموزش توالت رفتن
- واکنش جویی‌های کودک (می‌تواند عوامل سبب‌ساز این اختلال باشد)
- مشکلات عضوی گوناگون
از دلائل دیگر آن: عدم نوشیدن آب کافی، استرس‌ها و هیجان‌ها، ترس، آزار جنسی، رشد نکردن دستگاه عصبی، وراثت، بیماری صرع، اضطراب، درد ایجاد شده توسط زخم داخل یا نزدیک مقعد این کودکان اغلب شکم‌های باد کرده دارند و ممکن است از دردهای شکمی نیز رنج ببریند، اکثر این کودکان دچار یبوست هستند و یا گاهی بدون هیچ دلیل عضوی از رفتن به توالت و دفع مدفوع امتناع می‌ورزند.
تعریف اختلالات دفع در DSM V
۱- دفع مکرر مدفوع در مکان‌های نامناسب (مانند لباس، کف زمین) خواه ارادی یا غیر ارادی
۲- این رویداد دست کم یکبار در هر ماه و به مدت دست‌کم ۳ ماه روی دهد.
۳- سن تقویمی دست کم ۴ سال برآورد می‌شود که تقریباً ۱ ٪ کودکان ۵ ساله بی‌اختیاری مدفوع دارند و این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است. آموزش نامناسب و ناهماهنگ آداب توالت و فشار روانشناختی (مانند ورود به مدرسه، تولد فرزندی دیگر) ممکن است عوامل زمینه‌ساز باشند.
-
۲- بحث
کودک دچار بی‌اختیاری مدفوع غالباً احساس شرم می‌کند و ممکن است خواهان اجتناب از موقعیت‌هایی باشد که ممکن است به خجالت زدگی او انجامد. (از قبیل اردوی مدرسه)
میزان تخریب حاصله تابع تأثیر آن بر عزت نفس کودک، میزان طرد اجتماعی از سوی همسالان و خشم و تنبیه و طرد از سوی مراقبان است.
هنگامی که بی‌اختیاری بطور آشکار عمدی باشد، ویژگی‌های اختلال نافرمانی مقابله جویانه یا اختلال سلوک هم ممکن است وجود داشته باشند.
عفونت‌های مجرای ادرار می‌تواند با بی‌اختیاری مدفوع همپوشی داشته باشد و در دختران شایع‌تر است.
در بروز این اختلال نظریات مختلفی وجود دارد که ما به دو نظریه بزرگ که در این زمینه وجود دارد می‌پردازیم که: اولین آن فرضیه از دیدگاه روانکاوی است که فروید بنیانگذار آن است.
از نظر روانکاوان، کودک خردسال می‌تواند از این راه پدر و مادرش را راضی نماید و توجه آنها را جلب نماید. همچنین گاهی با حفظ مدفوع می‌خواهد لذت جسمانی ببرد و یا کودک از طریق دفع موضوع احساس ترس از دست دادن چیری را دارد که در نهایت این‌گونه کودکان در بزرگسالی خویی صرفه‌جو و لجوج و منظم پیدا می‌کنند و فرضیه دوم که رویکرد رفتاری می‌باشد.
افراد این گروه معتقد هستند که کودک آموزش استفاده از توالت را نیاموخته و یا غلط آموخته و یا این امر را وسیله‌ای برای برانگیختن واکنش حتی منفی والدین می‌داند و همچنین ممکن است نتیجه رفتارهای اجتنابی مانند ترس از توالت رفتن مانند درد هنگام یبوست و غیره باشد.
۲-۲- علائم بی‌اختیاری دفع:
۱- از دست دادن اشتها
۲- درد شکم
۳-مدفوع شل
۴-خاراندن یا مالیدن ناحیه مقعد به خاطر ناراحتی از مدفوع
۵- کاهش علاقه فعالیت فیزیکی
-
۲-۳- عوامل تشدید کننده بیماری:
۱- بروز اخیر یک بیماری که موجب زیاد شدن توجه به کودک شود
۲- سوء رفتار
۳- استرس
۴- به هنگام بروز بیماری در کودک، توجه خیلی بیش از اندازه به وی نداشته باشید.
۵- از تاکید بیش از اندازه در مورد عادت رفتن به توالت خودداری کنید.
۶- به این مسأله رویکردی تدریجی و انتظاراتی واقع بینانه داشته باشید.
۷- در صورت وقوع تصادفی بی‌اختیاری اجابت مزاج مایه خجالت کودک خود نشوید و وی را سرزنش نکنید.
۸- به موقعیت‌هایی که برای کودک استرس‌زا هستند حساسیت نشان دهید و با وی در مورد احساساتش صحبت کنید.
۹- کودک خود را در برابر رفتار جسمی و جنسی محافظت کنید.
۱۰- به تغذیه مناسب کودک خود توجه نشان دهید.
-
۴-۲- درمـــان:
به طور کل در درمان این اختلال، مطالعات پژوهشهای مختلف بیانگر آن هستند که درمانهای رفتاری وسیله مطمئنی برای درمان این اختلال به شمار می‌آیند.
- در کودکانی که دچار یبوست هستند باید با روشهای مختلف سعی در از بین بردن یبوست کرده می‌توان برای از بین بردن یبوست حبوبات، غلات و انواع سوپ و سبزیجات و میوه‌های تازه را در برنامه غذایی کودک افزایش داد نا یک اجابت مزاج خوب به وجود آید. تجارب مکرر بدون ناراحتی از دفع می‌تواند به کودکی که تجارب دردناکی را در گذشته تجربه کرده، کمک کند . و حال کودکی که به علل اختلال عاطفی و بدون هیچ علت عضوی حالت قبض مدفوع دارد، در درمان این کودک ابتدا می‌بایست شرح حال دقیقی از وضعیت آنها به دست آورد تا بتوان علت حبس مدفوع را مشخص کرد و در صورت وجود تنشهای خانوادگی و تعامل منفی والدین و کودک و یا وجود استرس و ترس، آنها را از بین برد. پژوهشهایی که عمومأ از بررسی مربوط به آموزش کنترل مدفوع تشکیل می‌شود قویأ مبین آن است که آموزش توأم با سختگیری و تنبیه منجر به ایجاد خصومت در کودکان می‌شود که در این مرحله باید علل لجاجت و خصومت کودک با والدین مشخص شود تا بتوان آنها را از بین برد.
همچنین عده‌ای از کودکان وجود دارند که مدفوع را جزئی از وجود خود می‌دانند که در این صورت باید والدین برای کودک بدنش را به شکل خیلی ابتدایی تشریح کنند و در مورد چگونگی به وجود آمدن و خروج مدفوع را برایش توضیح دهند تا کودک بداند که مدفوع جزئی از بدن او نیست و نیاز به خروج دارد و یا کودکانی هستند که از محیط توالت می‌ترسند و به این علت از رفتن به آنجا امتناع می‌ورزند که باید در این صورت ترس کودک را شناخت ، با او به توالت رفت، محل قرار گرفتن ادرار و مدفوع را به او نشان داد و اگر از صدای سیفون می‌ترسد باید به همراه او سیفون را کشید و برایش توضیح داد که چه عملی را انجام می‌دهد و بی‌خطر می‌باشد. migna.ir کودک را برای صحبت کردن در مورد ترس‌هایش تشویق کنید. کودک را به طور آزمایشی روی توالت بنشانید تا متوجه شود که به درون آن نمی‌افتد. یک اسباب بازی مخصوص که کودک دوست دارد را در توالت بگذارید که کودک تشویق شود و محیط مطبوعی برایش به وجود آید.
یکی دیکر از عواملی که باعث می‌شود کودک از رفتن به توالت خودداری کند ممکن است به این علت باشد که برخی از والدین از مکان توالت برای تنبیه کودک استفاده می‌کنند که اینکار موجب نا امن شدن محل توالت برای کودک شده و او در آنجا احساس ترس می‌کند، در نهایت والدین باید سعی کنند به دقت، کودک خود را بشناسند تا از این طریق بتوانند او را درک کنند و مسائل او را حل نمایند.
-
شراره رنجبر بهادری
کارشناس ارشد روان شناسی
واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی – تهران
-
۳- منـــابع
1. آزاد، حسین، روان شناسی مرضی کودک، پاژنگ، تهران
2. DSMlV راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی
3. کاپلان، سادوک، خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری، روانپزشکی بالینی، جلد ۳ 4. کودکان استثنائی دکتر میلانی فر
5. مرضی کودک دادستان
6.[7] Ferry G. D. Treatment of chronic functional constipation and fecal incontinence in infants and children. Pediatr Rev, 2011;32:26. 7.
[8] Schonwald A, Rappaport L. Consultation with the specialist: encopresis: assessment and management. Pediatr Rev, 2004; 25:278. 8.
[9] Rockney R. Encopresis. In: Developmental Behavioral Pediatrics, 3rd ed, Levine, MD, Carey, WB, Crocker, AC (Eds), WB Saunders, Philadelphia 1999. p. 413. 9.
[10] Nurko S. Scott S.M. Coexistence of constipation and incontinence in children and adults. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 2011; 25: 29. 10.
[11] Bongers M. E. J. van Wijk M.P. Reitsma J.B. Longterm prognosis for childhood constipation: clinical outcomes in adulthood. Pediatrics, 2010;126:156.2
[9] Rockney R. Encopresis. In: Developmental Behavioral Pediatrics, 3rd ed, Levine, MD, Carey, WB, Crocker, AC (Eds), WB Saunders, Philadelphia 1999. p. 413. 9.
[10] Nurko S. Scott S.M. Coexistence of constipation and incontinence in children and adults. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 2011; 25: 29. 10.
[11] Bongers M. E. J. van Wijk M.P. Reitsma J.B. Longterm prognosis for childhood constipation: clinical outcomes in adulthood. Pediatrics, 2010;126:156.2
منبع: میگنا
