سایت تخصصی روانشناسی

برای اظهارنظر درباره شیوع اختلالات روانپزشکی باید به پژوهش‌ها و پیمایش‌هایی تکیه کنیم که با روش‌شناسی قابل‌قبول انجام شده باشند. جدیدترین پژوهش معتبری که در این زمینه انجام شده است، پیمایش ملی سلامت روان است که در سال‌های ١٣٨٩ و ١٣٩٠ انجام شده و نشان می‌دهد که ٦/٢٣ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور در یک سال پیش از پژوهش دچار حداقل یک اختلال روانپزشکی بوده‌اند. البته این میزان شیوع، کل اختلالات خفیف تا شدید را دربرمی‌گیرد و از کل افراد مبتلا ٣/٣٤ درصد مبتلا به اختلال شدید، ٥/٢٩ درصد  دچار اختلال متوسط و ٢/٣٦ درصد دچار اختلال خفیف بوده‌اند.

 

 

پاسخ سوال شما هم منفی است و هم مثبت. از طرفی می‌دانیم که تمام افراد از هر جنس و طبقه‌ای ممکن است مبتلا به این اختلالات بشوند و از این جهت، این اختلالات فقیر و غنی و تحصیلکرده و بی‌سواد و باسواد سیاستمدار و غیرسیاستمدار را ممکن است مبتلا کند. اما از سوی دیگر بعضی گروه‌های جامعه بیشتر در معرض ابتلا به این اختلالات هستند. برای مثال، نتایج پیمایش ملی سلامت روان در ایران، نشان می‌دهد که زنان بیش از مردان، افراد بیکار بیش از افراد شاغل، افراد مطلقه، جداشده و بیوه بیش از افراد مجرد، افراد شهری بیش از افراد روستایی، افراد بی‌سواد بیش از افرادی که تحصیلات دانشگاهی دارند و افراد دارای وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین بیش از افرادی که وضعیت اقتصادی و اجتماعی بالاتر دارند در معرض ابتلا به این اختلالات هستند.

 

 

بله، پیدا است که یک سازمان و وزارتخانه از عهده پرداختن به تمام ابعاد مختلفی که از آن حرف زدیم برنمی‌آید و حتما به همکاری‌های گسترده بین‌بخشی و فرابخشی نیاز دارد. طبق قوانین ما در ایران و اسناد فرادستی موجود، از جمله سیاست‌های کلی سلامت، متولی سلامت و سلامت روان در کشور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. بخشی از ابزارها، مانند نظام ارایه خدمات درمانی، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و امثال آن، مستقیما در ارتباط یا تحت پوشش این وزارتخانه است، اما بهبود نظام ارایه خدمات در نهایت حدود ٢٠ درصد می‌تواند بر بهبود وضع سلامت به طور کل و نه فقط سلامت روان تاثیر بگذارد.

 اما احتمالا هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی شیوع اختلالات روان بسیار بالاست و ضرورت دارد که سازمان‌های مختلف همگام با یکدیگر، فکری به حال سلامت روان جامعه بکنند.

 از عواقب پیچیده مخدوش شدن سلامت روان در جامعه گفتید، حالا چه باید کرد؟

 در پاسخ به سوال شما باید همان جواب آشنای همیشگی را داد که «پیشگیری بهتر از درمان است.» با توجه به باری که مشکلات سلامت روان بر کل جامعه وارد می‌کنند، باید این را باور کنیم که هزینه کردن جامعه در این حوزه اتلاف سرمایه نیست، بلکه سرمایه‌گذاری بسیار مهمی است که باعث کاهش اتلاف سرمایه‌های دیگر خواهد شد و حتی از نظر اقتصادی هم در نهایت به نفع نظام سلامت، مردم و کشور خواهد بود. اما متاسفانه چنین دیدگاهی هنوز، حتی در بین مسوولان نظام سلامت و بیمه‌ها، وجود ندارد و به نوعی از سرمایه‌گذاری در این حوزه ابا دارند.

 

 

 به جز هزینه‌های درمان گفته می‌شود انگ و تبعیض علیه بیماری‌های روان، نیز علاقه به درمان را کاهش می‌دهد.

 متاسفانه این یکی از مشکلات جدی درمان بیماری‌های روان است. مساله انگ بیماری‌های روانپزشکی موضوعی است که در سطح جهان وجود دارد و یکی از اصلی‌ترین موانع برای مراجعه افراد و گرفتن خدمات موردنیازشان است. در کشور ما هم این مساله وجود دارد. سطح سواد سلامت روان در کشور ما پایین است و این مساله مختص مردم عادی یا غیرتحصیلکرده هم نیست. حتی در بین گروه‌هایی از افراد تحصیلکرده و حتی گروه‌های وابسته به پزشکی هم اطلاعات نادرست درباره اختلالات و درمان‌های روانپزشکی بسیار زیاد است. بسیاری از مردم هنوز اختلالات روانی را به رسمیت نمی‌شناسند و آن را به کوتاهی یا تنبلی یا ضعف شخصیتی و بی‌مسوولیتی فرد ربط می‌دهند. به محض اینکه کسی در مورد افسردگی یا اضطراب خود، می‌شنود که تو خودت باید به خودت کمک کنی! یا تو که همه‌چیز داری، تو دیگر چرا؟ از سوی دیگر، کسی که برای تشخیص و درمان اختلالات و مشکلات روانپزشکی خود به متخصصان سلامت روان مراجعه کند، با نگاه منفی مردم روبه رو می‌شود.

 بله. دسترسی به متخصصان سلامت هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی در کشور ما با نقایصی روبه‌رو است. اگر صرفا بخواهیم به نسبت بین تعداد متخصصان سلامت روان و تعداد جمعیت اتکا کنیم، در زمینه تعداد متخصصان کمبود دیده می‌شود. اما در برآورد نیروی انسانی موردنیاز عوامل مختلفی باید در نظر گرفته شود. اینکه آیا افراد نیازمند به خدمات سلامت روان به متخصصان مراجعه می‌کنند یا به همان دلایلی که گفتیم، از آن احتراز دارند؟ آیا نظام ارجاع مناسب برای ارجاع این بیماران به متخصصان وجود دارد؟ آیا زیرساخت‌های لازم در نظام سلامت برای این بیماران وجود دارد؟ آیا امکانات آموزشی کافی برای اینکه متخصصانی با حداقل صلاحیت‌ها و کیفیت تربیت شوند وجود دارد؟ در عین حال، باید تاکید کرد که امروزه نظام‌های ارایه خدماتی که صرفا متکی بر بیمارستان و مطب و درمانگاه باشند نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای واقعی در عرصه سلامت روان باشند و نیاز است که نظام سلامت در ایران هم در ایجاد و توسعه مراکز سلامت روان جامعه نگر اهتمام بیشتری بورزد. در واقع، در این مراکز و این نوع رویکرد قرار است هر کدام از مراکز جمعیتی را تحت پوشش خود بگیرند و هم در زمینه پیشگیری و هم درمان و پیگیری درمان بیماران فعالانه عمل کنند. یعنی الزاما نباید بیماران برای درمان به بیمارستان و درمانگاه مراجعه کنند، بلکه مراکز سلامت روان جامعه‌نگر باید فعالانه در عرصه ارتقای سلامت روان جمعیت تحت پوشش خود، پیشگیری، بیماریابی، درمان و پیگیری فعالانه و بازتوانی بیماران عمل کنند.