دکتر حمید سوری ادامه داد: پس از حادثه ترافیکی یا بلای طبیعی، امدادگران به کمک مصدمان جسمی می شتابند و درصدد ارائه خدمات درمانی و بهداشتی لازم به این افراد برمی آیند، اما مراقبه صدمات روانی و روحی که بر اثر این گونه حوادث رخ می دهد، معمولا در دستور کار آنان نیست.
سوری کودکان، سالمندان و زنان باردار را از جمله گروه های آسیب پذیر در حوادث اعلام کرد و گفت: اگر لطمات روانی با رفتار درست و منطقی مدیریت نشوند اثرات نامطلوب و درازمدت روی افراد می گذارد.
رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: همچنین اگر صدمات روحی، روانی و اجتماعی به درستی شناسایی نشوند یا مراقبت های لازم صورت نگیرد، حادثه دیدگان دچار عوارض جدی خواهند شد.
وی یکی از شایع ترین عوارض را سندرم عوارض بعد از حادثه اعلام کرد و گفت: منزوی شدن فرد، محدود شدن ارتباطات اجتماعی، اختلال در تغذیه و بروز مشکلات گوارشی جدی از جمله عوارض آسیب روانی است و حتی در حالت های شدید، فرد ممکن است اقدام به خودکشی کند.
سوری تاکید کرد: اگر کنترل کافی برای رفع صدمات روحی و روانی صورت نگیرد، تاثیرات حوادث و بلایایی طبیعی می تواند به شکل جنون بروز کند.
** خدمات روانی و اجتماعی در سوانح و بلایا، متولی ندارد
وی اظهار کرد: ارائه خدمات روانی، روحی و اجتماعی به مصدومان سوانح و بلایا در کشور متولی مشخص باید داشته باشد که متاسفانه در حال حاضر این موضوع مهم و اساسی، محقق نشده است.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت، در حال حاضر خدمات پراکنده ای توسط نیروهای امدادی اعم از پلیس، اورژانس و هلال احمر به حادثه دیدگان ارائه می شود، در صورتی که لازم است این خدمات متولی داشته باشد تا به صورت سازمان یافته، منظم و صحیح به حادثه دیدگان ارایه شود.
وی سرعت عمل در امدادرسانی روانی در سوانح را حائز اهمیت خواند و گفت: به طور مثال کودکی که در یک حادثه والدین خود و یا یکی از آنها را از دست می دهد یا شرایط ناگوار جسمانی برای آنان حادث شده، شدیدا تحت تاثیر اثرات روانی این اتفاق است و باید در همان محل حادثه خدمات لازم برای کاهش بار روانی به وی ارایه شود.
سوری تاکید کرد که اگر خدمات لازم در زمان مناسب به این کودک ارائه نشود و به خوبی تحت مراقبت قرار نگیرد، اثرات سوء این حادثه بعدا به راحتی قابل کنترل و ترمیم نخواهد بود.
وی همچنین گفت: پلیس، اورژانس یا هلال احمر از نیروهای امدادی هستند که در سوانح ترافیکی حاضر می شوند و باید توانایی ارائه خدمات مناسب به حادثه دیدگان روحی و روانی را داشته باشند .
** ضرورت ارائه آموزش های فراگیر به نیروهای امدادی و مردم
رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها بر لزوم ارائه آموزش های لازم به نیروهای امدادی و مردم در این زمینه تاکید کرد و گفت: مراقبت های روانی دارای ابعاد تخصصی است و به همین دلیل نیاز به فراگیری آموزش های ویژه دارد. نیروهای امدادی باید آموزش های مناسب را فراگیرند تا بتوانند از صدمات روحی و روانی بازماندگان حوادث و بلایا بکاهند.
وی گفت: ارائه خدمات به صورت پراکنده و گاه غیراصولی و علمی به حادثه دیدگان ارایه می شود که این روند باید تغییر پیدا کند و با ارائه خدمات صحیح و اصولی به حادثه دیدگان، از بار روانی و روحی آنان کاسته شود.
سوری ادامه داد: مردم هم در صحنه تصادفات، حوادث و بلایای طبیعی حضور دارند؛ بنا بر این آنها هم با فراگیری آموزش های لازم می توانند شرایط لازم را برای ارائه خدمات صحیح و به موقع به حادثه دیدگان فراهم کنند. مردم می توانند با گذراندن دوره های آموزشی، آمادگی لازم را برای مقابله با عوارض ناشی از صدمات روحی و روانی پیدا کنند.
سوری همچنین در خصوص برخی ملاحظات مراقبتی در سوانح بیان کرد: سرزنش کردن فردی همچون راننده خودرو که مسبب حادثه بوده است، در محل وقوع رخداد دارای اثر روحی و روانی بسیار مخرب است و به طور اکید باید از آن اجتناب کرد.
وی ادامه داد: در برخی حوادث نیز کودکان که تنها بازماندگان هستند، نباید در شرایط نامناسب قرار بگیرند زیرا اثرات سوء صحنه در ذهن آنان حک می شود و اگر کودکی با مادرش در محل حادثه حضور دارد، بهتر است که کودک حادثه دیده پیش آنان باشد.
وی افزود: با یکسری تدابیر ساده تا حد زیادی می توان جلوی عوارض ناشی از اثرات روحی و روانی رخدادهای تلخ را گرفت یا آنها را به حداقل رساند. به واقع، مراقبت های روانی در سنین مختلف، متفاوت هستند و مراقبت از کودک سه ساله یا 10 ساله خیلی فرق می کند.
** مراقبت روانی و اجتماعی از امدادگران هم باید جدی گرفته شود
وی افزود: مراقبت های روانی و اجتماعی از امدادگران هم باید جدی گرفته شود. امدادگران برحسب وظیفه شغلی شان از جمله افرادی هستند که گرفتار عوارض روانی و استرس های شدید ناشی از سوانح و بلایای طبیعی می شوند و این موضوع علاوه بر ایجاد مشکلات فردی، می تواند بر کارکرد و فعالیت های آنها نیز تاثیر نامطلوب بگذارد.
رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها گفت: هرچند ممکن است برخی شرایط پس از مدتی برای نیروهای امدادی تا حدودی عادی شود ولی این افراد تحت فشار روانی شدید هستند و برای رهایی آنان باید اقدامات جدی انجام گیرد.
وی افزود: نیروهای امدادی به خصوص در زمان بروز بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، به مدت طولانی دور از خانواده در محل حادثه حضور دارند تا خدمات لازم را به افراد دردمند و آسیب دیده ارائه کنند؛ این موضوع سبب می شود آنان هم تحت تاثیر صدمات روحی قرار گیرند.
سوری با اشاره به اینکه نیازهای اساسی روانی امدادگران در اسرع وقت باید برطرف شود، اظهار کرد: در هنگام امدادرسانی به حادثه دیدگان، ممکن است فرد امدادگر از پاسخگویی به نیازهای درمانی و بهداشتی حادثه دیدگان ناتوان باشد که در این حالت، ممکن است احساس پوچی هم کند.
** تدوین بایدها و نبایدهای روانی و اجتماعی ناشی از حوادث و بلایا
رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه باید و نبایدهای روانی و اجتماعی برای مصدومان در این مرکز تدوین شده است، گفت: این موارد باید به پروتکل های اجرایی تبدیل شوند تا این اندوخته های علمی در سوانح و بلایا مورد استفاده قرار گیرد.
سوری افزود: متولیان حوزه سلامت و درمان باید شرایط لازم را برای اجرایی شدن این موضوعات فراهم آورند تا مصدومان از شرایط نامناسب روحی و روانی رنج نبرند و از الام آنان کاسته شود.
وی ادامه داد: هرچند قربانیان روانی و اجتماعی ناشی از سوانح و بلایا، ممکن است دچار آسیب جسمانی نشده باشند اما خدمات لازم باید به آنان ارائه شود. ممکن است در یک سانحه تصادف کودک خانواده هیچ آسیبی ندیده باشد ولی شاهد صحنه های فجیع و دلخراش باشد که باید تالمات روحی وی را به حداقل ممکن رساند.
سوری همچنین بر لزوم تامین اعتبارات مورد نیاز و تجهیزات لازم به منظور توسعه فعالیت های تحقیقاتی در این زمینه تاکید کرد و گفت: علاوه بر هزینه کافی برای کارهای تحقیقاتی در این زمینه، به امکانات و تجهیزات مناسب هم برای توسعه کارهای پژوهشی منسجم نیاز است.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، باتوجه به نبود تحقیقات و پژوهش های علمی، نوع آسیب ها و شدت صدمات روحی و روانی در سوانح و بلایا بطور دقیق مشخص نیست.
وی ادامه داد: با این حال، تحقیقاتی که در کشورهای دیگر انجام شده است، نشان می دهد که پس از وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله آمار خودکشی در جمعیت واقع در حادثه به شدت افزایش می یابد.
