به گزارش مهرخانه، به نقل از مرکز تحقیقات زن و خانواده، این واقعیت که بسیاری از شعائر و آرمان‌های ما به صورت محسوس و ملموس در اربعین حسینی به نمایش درمی‌آید، ما را به این اندیشه واداشت که آیا اربعین ظرفیت تمدن‌سازی نوین اسلامی برای زمینه‌سازی ظهور را دارد یا خیر. اساساً تمدن از دل نهاد خانواده شکل می‌گیرد؛ از این رو مشتاقیم از سویی ما را با وجه ارتباطی خانواده و تمدن اسلامی آشنا کنید و از سوی دیگر، به ارتباط آن با ظرفیت عاشورا و اربعین بپردازید؛ یعنی ارتباط بین چند حلقة «عاشورا» و «اربعین»، «خانواده» و «تمدن نوین اسلامی».
حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد: به عنوان مقدمه نکته‌ای را عرض کنم و آن این‌که من خوف دارم که این مناسبت‌ها تحت سیطره فضای تبلیغی به معنای بد آن قرار گیرد و بار اضافه‌ای بر دوش این مناسبت‌ها بگذاریم. روایتی وجود دارد که از آن استحباب زیارت اربعین به دست آمده است؛ البته دو احتمال دربارة زیارت اربعین وجود دارد؛ یکی زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین و دیگری خواندن زیارت اربعین است که در مفاتیح آمده است. در عین حال، بین این دو شاید احتمال اول، قوی‌تر باشد.
به گزارش مهرخانه، به نقل از مرکز تحقیقات زن و خانواده، آموزه‌هایی هم در مورد خود امام حسین علیه‌السلام و عاشورا داریم که قوی‌تر از آموزه‌های اربعین است. یک‌سری آموزه‌های دیگر هم داریم که بر «تولّی» و «تبرّی» تأکید دارند. وقتی این سه آموزه را به هم پیوند می‌دهیم، می‌توانیم به یک استنتاج برسیم.
اما من خوف دارم که اتفاقاتی که در جریان مسجد جمکران به وقوع پیوسته است، درباره زیارت اربعین هم تکرار شود؛ مثل این‌که از یک حدیث و خوابی که معلوم نیست به کجا بند است و شخصیتی که وجود تاریخی‌اش محل تردید است و خواب امام زمان را دیده و ایشان او را به ساختن مسجدی امر کرده‌اند، به یک نکته عطف برسیم. کدام علم و کدام روش علمی ما را به اینجا رسانده است؟ من می‌ترسم که نگاه‌های عمل‌گرایانه‌ای که بر اساس آنها دائماً می‌خواهیم مفاهیمی مقدس درست کنیم، ما را دچار چالش کنند. یک دفعه چاهی پیدا می‌شود؛ یک دفعه محراب مسجد جمکران را به ضریح تبدیل می‌کنند که اگر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی نبود، معلوم نبود چه اتفاقی می‌افتاد. قدر متیقن دربارة مسجد جمکران آن است که مسجدی است که به قصد خیر ساخته شده است؛ به قصد این ساخته شده است که در اینجا به امام زمان علیه‌السلام توجه ویژه‌ای شود.
ما برای برخی امور تقدس‌هایی را تولید می‌کنیم که به صورت معتبر از معصوم به ما نرسیده است. ممکن است شما اگر مثلاً سیصد سال پیش به مسجد جمکران می‌رفتید، خیلی مهم نبود، ولی الآن این امر به یک نقطه عطف مهم تبدیل شده است. آیا واقعاً ثواب نماز خواندن در مسجد جمکران از ثواب نماز خواندن در مسجد محله‌مان بیشتر است یا ادله‌ای که می‌گوید ثواب نماز خواندن در مسجد محله چند برابر مساجد دیگر است، در اینجا هم ساری و جاری باشد. آیا مسجد جمکران امامزاده است و زیارت آن ثوابی مشابه با زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها دارد؟ بله، بزرگانی در اینجا نماز می‌خواندند و هر جا که اجتماعی از آدم‌های خوب شکل بگیرد، عنایت خدا بیشتر خواهد بود. نظر من این است که سعی نکنیم پیرایه بچسبانیم و مسئله دینی درست کنیم. اربعین یک اهمیت تربیتی، اجتماعی و سیاسی و ... برای ما دارد که روی اینها باید سرمایه‌گذاری کرد و اشکالی ندارد، ولی تقدس اضافی برای آن درست نکنیم. ما باید درباره همان متن آیه و حدیث و هر چیز معتبری که وجود دارد، تأمل کنیم و از خودمان حرف در نیاوریم.
ظرفیت‌های اربعین بر اساس نگاه کارکردگرایانه
اما می‌توان با نگاه کارکردگرایانه به اربعین نگاه کرد؛ به این معنا که بدون آن‌‌که تقدسی مازاد بر مأثورات دینی بر اربعین بار کنیم، اربعین می‌تواند ظرفیت‌هایی برای ما داشته باشد. بله، استحبابی درباره زیارت اربعین در روایات ذکر شده است که اگر منظور زیارت امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین باشد، این امر می‌تواند مبنایی برای ما باشد. به همین ترتیب، دربارة پیاده‌روی بین نجف و کربلا ممکن است در آداب زیارت گفته شده باشد که قدم‌ها را آهسته بردار تا زیارت شما ثواب بیشتری داشته باشد. اگر اینها را بر زیارت امام حسین علیه‌السلام تطبیق دهیم، مسئله دیگری است.
اجتماع بر محور تقوا و ویژگی مصونیت‌ساز این اجتماع
درباره اربعین، دسته‌ای از روایات استحباب زیارت اربعین را می‌رسانند که به احتمال قوی، منظور زیارت بارگاه امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین است؛ گرچه صرف خواندن زیارت اربعین هم احتمال دیگری است. در حقیقت، آموزه‌های نهفته در سیرۀ خود امام حسین علیه‌السلام و عاشورا قوی‌تر از آموزه‌های اربعین است. در هر حال، به دلیل استحباب احتمالی زیارت بارگاه اباعبدالله علیه‌السلام در روز اربعین، در آن روزها اجتماع بزرگی با چند ویژگی پدید می‌آید که نخستین آنها محوریت تقوا در آن است. چنین اجتماعاتی تا حد زیادی مصونیت ایجاد می‌کنند. فضای مسجد مناسب با تیپ خاصی از آموزه‌ها و برای دگرگونی فرهنگی خاصی است؛ مثلاً برگزاری روضه در فرهنگ‌سراها و کافه‌ها دلچسب نیست. حتی گاهی انسان در نمازخانۀ مرتب و خوبی که در فضایی مدرن ساخته شده است، احساس غربت می‌کند؛ اما در مسجدی میان چندین مغازه، احساس راحتی دارد و فضایش را متناسب با معنویت می‌بیند. حرکت زیارتی اربعین، فضایی معنوی و زیر لوای تقوا و با قصد قربت می‌آفریند و می‌تواند حامل پیام‌های مثبت باشد.
تجلّی کارکرد تربیتی «تولّی» و «تبرّی»
ویژگی دوم اجتماع اربعین، تجلی کارکرد تربیتی «تولّی» و «تبرّی» است. هر تقوایی ضرورتاً همراه تولی و تبری نیست. «تولّی» و «تبرّی» یعنی قرار دادن خود روی ریلی که به صراط مستقیم می‌رود. جمعیتی که افزون بر وجود تقوا، زیر علَم امام حسین علیه‌السلام و تولّی به اولیای خدا و تبرّی از دشمنان خدا جمع شود، آسان‌تر شکل می‌گیرد. هر اجتماعی که به غیر محوریت تقوا و اهل بیت علیهم‌السلام شکل گیرد، ترسناک است؛ چنان‌که می‌بینیم همیشه سپاه و بسیج در ورزشگاه‌ها هستند تا نکند مزاحمتی برای کسی پیش آید یا جریان‌های سیاسی یا غیراخلاقی شکل گیرد. این ترس درباره اجتماعات اسلامی کمتر است؛ مگر این‌که اشخاصی آن را خراب کنند و کسی با غیر قصد قربت در آن حاضر شده باشد.
نادیده گرفته شدن تمایزهای قومی و جمع‌شدن افراد مختلف در کنار یکدیگر
یکی دیگر از ویژگی‌های راهپیمایی اربعین افراشته‌شدن پرچم «لا اله الاّ الله» و نادیده گرفته شدن ملیت‌ها در آن است. سومین خصوصیت این فضا، امکان با هم بودن افراد در مدتی طولانی است؛ با هم بودن نیمه‌پایدار، نه لحظه‌ای. ویژگی دیگر آن است که در این اجتماع، محبت و شفقت در جریان است. در آنجا روحیه‌ها تلطیف و رابطۀ عاطفی مسلمانان با یکدیگر بیشتر می‌شود. در آنجا برخی گریه می‌کنند و از زائران می‌خواهند از غذای آنها بخورند؛ برخی هم به زائران میوه و آب می‌دهند؛ یعنی در این اجتماع، عاطفه موج می‌زند و قساوت قلب‌ها فرومی‌ریزد. در آنجا، لبخند چاشنی اشک است؛ یعنی مردم برای عزاداری غمگین هستند و در راه ذکر می‌گویند و اشک می‌ریزند، ولی در بازگشت خوشحال‌اند.
تأثیر تربیتی زیارت اربعین به صورت خانوادگی
با تمام اینها، حرکت فعلی برای زیارت اربعین فردگرایانه است، نه خانوادگی. تجربه نشان داده است که حتی اردوی دو سه روزۀ دانش‌آموزی، اگر همراه مادران دانش‌آموزان برپا شود، فرزند و مادر را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند. می‌توان زیر علم امام حسین علیه‌السلام خانواده را هم گرد هم آورد و نه تنها فرد را. ایتالیایی‌ها می‌گویند در خانواده‌ای که دسته‌جمعی عبادت شود، طلاق رخ نمی‌دهد. پیوندهای خانوادگی در خانواده‌ای که مجلس هفتگی روضه داشته باشد و افرادش به صورت خانوادگی در پیشگاه خداوند تضرع کنند، تقویت می‌یابد. حتی می‌توان بین شبکۀ امت و اربعین هم پیوند برقرار کرد.
ظرفیت ویژه مجالس امام حسین علیه‌السلام برای تبلیغ دین
ظرفیت معرفی اهل بیت علیهم‌السلام و سیرۀ ایشان، بیش از ظرفیت اسلام فقاهتی و شریعتی است. اسلام شریعتی اهل حلال و حرام است و باید هم این‌طور باشد؛ اما در تبلیغ دین و گفتمان دینی باید بر مفاهیم مهم‌تر تمرکز کرد. علَمی که در معرفی اسلام، بر نماز و روزه و خمس و... تأکید خاص می‌کند، نسبت به علَمی که به نام اهل بیت علیهم‌السلام بوده و دربرگیرندۀ معرفت، غیرت، محبت، ایثار و دیگر عناصر انسانی است، موفقیت کمتری در جذب افراد دارد. علَم دوم، پس از جذب افراد، آهسته آهسته احکام دینی را هم بیان می‌کند. علَم امام حسین علیه‌السلام کشش ویژه‌ای دارد و می‌توان در مجالس عزاداری ایشان، کم کم مطالب دیگر را هم بیان کرد؛ یعنی در مجلس امام حسین علیه‌السلام حتی مشروب‌خور هم می‌آید و نباید جلوی وی را گرفت و مثلاً همین که در ذکر مصیبت بشنود که امام حسین علیه‌السلام ظهر عاشورا جنگ را قطع کرد و با این‌که در معرض تیر و ترکش بود، به نماز ایستاد، تأثیری اجمالی بر او دارد. در جبهۀ جنگ ایران و عراق هم برخی افراد نمازخوان نبودند، اما بامعرفت بودند و در عملیات‌ها شرکت می‌کردند و فضای جبهه برخی از آنها را هم نمازخوان کرد. مجلس امام حسین علیه‌السلام حتی برای مسیحی و سنی و زیدی هم کشش دارد. حتی می‌گویند فرهنگ عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام بر واتیکان هم تأثیر گذاشته و آنها هم روضه‌خوانی برای حضرت عیسی علیه‌السلام را آغاز کرده‌اند.
ظرفیت‌های اربعین بر اساس نگاه کارکردگرایانه
اما می‌توان با نگاه کارکردگرایانه به اربعین نگاه کرد؛ به این معنا که بدون آن‌‌که تقدسی مازاد بر مأثورات دینی بر اربعین بار کنیم، اربعین می‌تواند ظرفیت‌هایی برای ما داشته باشد. بله، استحبابی درباره زیارت اربعین در روایات ذکر شده است که اگر منظور زیارت امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین باشد، این امر می‌تواند مبنایی برای ما باشد. به همین ترتیب، دربارة پیاده‌روی بین نجف و کربلا ممکن است در آداب زیارت گفته شده باشد که قدم‌ها را آهسته بردار تا زیارت شما ثواب بیشتری داشته باشد. اگر اینها را بر زیارت امام حسین علیه‌السلام تطبیق دهیم، مسئله دیگری است.
اجتماع بر محور تقوا و ویژگی مصونیت‌ساز این اجتماع
درباره اربعین، دسته‌ای از روایات استحباب زیارت اربعین را می‌رسانند که به احتمال قوی، منظور زیارت بارگاه امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین است؛ گرچه صرف خواندن زیارت اربعین هم احتمال دیگری است. در حقیقت، آموزه‌های نهفته در سیرۀ خود امام حسین علیه‌السلام و عاشورا قوی‌تر از آموزه‌های اربعین است. در هر حال، به دلیل استحباب احتمالی زیارت بارگاه اباعبدالله علیه‌السلام در روز اربعین، در آن روزها اجتماع بزرگی با چند ویژگی پدید می‌آید که نخستین آنها محوریت تقوا در آن است. چنین اجتماعاتی تا حد زیادی مصونیت ایجاد می‌کنند. فضای مسجد مناسب با تیپ خاصی از آموزه‌ها و برای دگرگونی فرهنگی خاصی است؛ مثلاً برگزاری روضه در فرهنگ‌سراها و کافه‌ها دلچسب نیست. حتی گاهی انسان در نمازخانۀ مرتب و خوبی که در فضایی مدرن ساخته شده است، احساس غربت می‌کند؛ اما در مسجدی میان چندین مغازه، احساس راحتی دارد و فضایش را متناسب با معنویت می‌بیند. حرکت زیارتی اربعین، فضایی معنوی و زیر لوای تقوا و با قصد قربت می‌آفریند و می‌تواند حامل پیام‌های مثبت باشد.
تجلّی کارکرد تربیتی «تولّی» و «تبرّی»
ویژگی دوم اجتماع اربعین، تجلی کارکرد تربیتی «تولّی» و «تبرّی» است. هر تقوایی ضرورتاً همراه تولی و تبری نیست. «تولّی» و «تبرّی» یعنی قرار دادن خود روی ریلی که به صراط مستقیم می‌رود. جمعیتی که افزون بر وجود تقوا، زیر علَم امام حسین علیه‌السلام و تولّی به اولیای خدا و تبرّی از دشمنان خدا جمع شود، آسان‌تر شکل می‌گیرد. هر اجتماعی که به غیر محوریت تقوا و اهل بیت علیهم‌السلام شکل گیرد، ترسناک است؛ چنان‌که می‌بینیم همیشه سپاه و بسیج در ورزشگاه‌ها هستند تا نکند مزاحمتی برای کسی پیش آید یا جریان‌های سیاسی یا غیراخلاقی شکل گیرد. این ترس درباره اجتماعات اسلامی کمتر است؛ مگر این‌که اشخاصی آن را خراب کنند و کسی با غیر قصد قربت در آن حاضر شده باشد.
نادیده گرفته شدن تمایزهای قومی و جمع‌شدن افراد مختلف در کنار یکدیگر
یکی دیگر از ویژگی‌های راهپیمایی اربعین افراشته‌شدن پرچم «لا اله الاّ الله» و نادیده گرفته شدن ملیت‌ها در آن است. سومین خصوصیت این فضا، امکان با هم بودن افراد در مدتی طولانی است؛ با هم بودن نیمه‌پایدار، نه لحظه‌ای. ویژگی دیگر آن است که در این اجتماع، محبت و شفقت در جریان است. در آنجا روحیه‌ها تلطیف و رابطۀ عاطفی مسلمانان با یکدیگر بیشتر می‌شود. در آنجا برخی گریه می‌کنند و از زائران می‌خواهند از غذای آنها بخورند؛ برخی هم به زائران میوه و آب می‌دهند؛ یعنی در این اجتماع، عاطفه موج می‌زند و قساوت قلب‌ها فرومی‌ریزد. در آنجا، لبخند چاشنی اشک است؛ یعنی مردم برای عزاداری غمگین هستند و در راه ذکر می‌گویند و اشک می‌ریزند، ولی در بازگشت خوشحال‌اند.
تأثیر تربیتی زیارت اربعین به صورت خانوادگی
با تمام اینها، حرکت فعلی برای زیارت اربعین فردگرایانه است، نه خانوادگی. تجربه نشان داده است که حتی اردوی دو سه روزۀ دانش‌آموزی، اگر همراه مادران دانش‌آموزان برپا شود، فرزند و مادر را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند. می‌توان زیر علم امام حسین علیه‌السلام خانواده را هم گرد هم آورد و نه تنها فرد را. ایتالیایی‌ها می‌گویند در خانواده‌ای که دسته‌جمعی عبادت شود، طلاق رخ نمی‌دهد. پیوندهای خانوادگی در خانواده‌ای که مجلس هفتگی روضه داشته باشد و افرادش به صورت خانوادگی در پیشگاه خداوند تضرع کنند، تقویت می‌یابد. حتی می‌توان بین شبکۀ امت و اربعین هم پیوند برقرار کرد.
ظرفیت ویژه مجالس امام حسین علیه‌السلام برای تبلیغ دین
ظرفیت معرفی اهل بیت علیهم‌السلام و سیرۀ ایشان، بیش از ظرفیت اسلام فقاهتی و شریعتی است. اسلام شریعتی اهل حلال و حرام است و باید هم این‌طور باشد؛ اما در تبلیغ دین و گفتمان دینی باید بر مفاهیم مهم‌تر تمرکز کرد. علَمی که در معرفی اسلام، بر نماز و روزه و خمس و... تأکید خاص می‌کند، نسبت به علَمی که به نام اهل بیت علیهم‌السلام بوده و دربرگیرندۀ معرفت، غیرت، محبت، ایثار و دیگر عناصر انسانی است، موفقیت کمتری در جذب افراد دارد. علَم دوم، پس از جذب افراد، آهسته آهسته احکام دینی را هم بیان می‌کند. علَم امام حسین علیه‌السلام کشش ویژه‌ای دارد و می‌توان در مجالس عزاداری ایشان، کم کم مطالب دیگر را هم بیان کرد؛ یعنی در مجلس امام حسین علیه‌السلام حتی مشروب‌خور هم می‌آید و نباید جلوی وی را گرفت و مثلاً همین که در ذکر مصیبت بشنود که امام حسین علیه‌السلام ظهر عاشورا جنگ را قطع کرد و با این‌که در معرض تیر و ترکش بود، به نماز ایستاد، تأثیری اجمالی بر او دارد. در جبهۀ جنگ ایران و عراق هم برخی افراد نمازخوان نبودند، اما بامعرفت بودند و در عملیات‌ها شرکت می‌کردند و فضای جبهه برخی از آنها را هم نمازخوان کرد. مجلس امام حسین علیه‌السلام حتی برای مسیحی و سنی و زیدی هم کشش دارد. حتی می‌گویند فرهنگ عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام بر واتیکان هم تأثیر گذاشته و آنها هم روضه‌خوانی برای حضرت عیسی علیه‌السلام را آغاز کرده‌اند.
عاشورا با عناصری مثل انقلابی‌گری، ایثار و مظلومیت، زیبایی‌ها را در خود جمع کرده و مظهر غلبۀ زیبایی بر زشتی شده است؛ زشتی شمر، عمر و ... در یک سو سنگینی می‌کند؛ اما در آخر، تربت کربلا معطر می‌شود؛ چون قطرۀ خون انسان نیک غلبه دارد. شاید در ماجرای خلقت آدم، ملائکه تصویر اتفاقات کربلا را در ذهن داشتند که گفتند «أَ تَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِکُ الدِّمَاء» و شاید معنای پاسخ خداوند به آنها، غلبۀ زیبایی بود. این غلبۀ زیبایی بر زشتی در ماجرای عاشورا، می‌تواند بر زندگی ما هم تأثیر بگذارد. می‌توان با گرد هم آوردن خانواده زیر لوای اربعین، زشتی اختلافات و مشکلات را مغلوب پیوند مجدد و محبت و ارتقای خانواده کرد. اگر این کار در خانواده‌ای صورت گیرد، کلیت این آیه شامل آن خانواده هم می‌شود: «فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللّهُ أَن تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالغُدُوِّ وَ الآصَالِ رِجَالٌ لا تُلْهِیهم تِجارَةٌ و لا بَیعٌ عَن ذِکْرِ اللّه» ؛ گرچه مصداق کامل این آیه خانوادۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. باید زیر علَم امام حسین علیه‌السلام متعهد شویم که حواس‌مان به هم باشد و به مشکلات یکدیگر بی‌اعتنا نباشیم. در فرآیند حل مشکل افراد، ظرفیت‌های عاطفی بیشتر می‌شود و بر اثر آن، پیوندها قوی‌تر می‌گردند.
پیشنهاد راه‌اندازی راهپیمایی مجازی اربعین
من پیشنهاد می‌کنم که اربعین مجازی هم راه بیفتد؛ یعنی برای افرادی که نتوانستند در راهپیمایی واقعی شرکت کنند، راهپیمایی مجازی درست کنیم و از طریق آن، افراد در یک هفتة پیاده‌روی اربعین، همراه کاروان باشند. در این شبکۀ مجازی می‌توان از افراد هزینۀ کاروان و حمل و نقل را دریافت و سپس ارتباط وی را با کاروان برقرار کرد. او هر روز صبح، در زیارت عاشورا شرکت می‌کند؛ صد لعن را با کاروانیان به گونه‌ای زمزمه می‌کند که صدای یکدیگر را بشنوند. به روضه‌خوانی‌ها گوش می‌سپرد و با افراد کاروان هم‌صحبت می‌شود.
ظرفیت جذب غیرمسلمانان با توسعۀ شبکۀ امام حسین علیه‌السلام
به نظر من، با توسعۀ شبکۀ امام حسین علیه‌السلام حتی می‌توان بیش از شبکۀ اسلام، غیرمسلمانان را جذب کرد. تعدادی از استادان عربستانی می‌گفتند که در آمریکا، مسیحی‌ها هم در تک‌درس‌های حوزۀ علمیه شرکت می‌کنند و برخی از آنها پای ثابت عزاداری‌های دهۀ محرم و صفر هستند. اینها ظرفیت ما هستند. اگر شبکۀ امام حسین علیه‌السلام را در دنیا پخش کنیم و در طول سال، دربارۀ چنین شخصیتی پیام بدهیم، بسیاری از اینها و بسیاری از افرادی که دربارۀ اسلام چیزی نشنیده‌اند، مسلمان می‌شوند؛ گرچه امروزه اسلام بسیار گسترش پیدا کرده و حتی در کشوری مثل روسیه هم تمایل به اسلام وجود دارد، اما نباید اجازه داد که وهابی‌ها از این ظرفیت استفاده کنند و برای حاکمیت ما مزاحمت ایجاد نمایند. شیعیان منطقی‌تر و عاطفی‌تر هستند و این فرصتی برای ماست.
پیشنهاد راه‌اندازی راهپیمایی مجازی اربعین
من پیشنهاد می‌کنم که اربعین مجازی هم راه بیفتد؛ یعنی برای افرادی که نتوانستند در راهپیمایی واقعی شرکت کنند، راهپیمایی مجازی درست کنیم و از طریق آن، افراد در یک هفتة پیاده‌روی اربعین، همراه کاروان باشند. در این شبکۀ مجازی می‌توان از افراد هزینۀ کاروان و حمل و نقل را دریافت و سپس ارتباط وی را با کاروان برقرار کرد. او هر روز صبح، در زیارت عاشورا شرکت می‌کند؛ صد لعن را با کاروانیان به گونه‌ای زمزمه می‌کند که صدای یکدیگر را بشنوند. به روضه‌خوانی‌ها گوش می‌سپرد و با افراد کاروان هم‌صحبت می‌شود.
ظرفیت جذب غیرمسلمانان با توسعۀ شبکۀ امام حسین علیه‌السلام
به نظر من، با توسعۀ شبکۀ امام حسین علیه‌السلام حتی می‌توان بیش از شبکۀ اسلام، غیرمسلمانان را جذب کرد. تعدادی از استادان عربستانی می‌گفتند که در آمریکا، مسیحی‌ها هم در تک‌درس‌های حوزۀ علمیه شرکت می‌کنند و برخی از آنها پای ثابت عزاداری‌های دهۀ محرم و صفر هستند. اینها ظرفیت ما هستند. اگر شبکۀ امام حسین علیه‌السلام را در دنیا پخش کنیم و در طول سال، دربارۀ چنین شخصیتی پیام بدهیم، بسیاری از اینها و بسیاری از افرادی که دربارۀ اسلام چیزی نشنیده‌اند، مسلمان می‌شوند؛ گرچه امروزه اسلام بسیار گسترش پیدا کرده و حتی در کشوری مثل روسیه هم تمایل به اسلام وجود دارد، اما نباید اجازه داد که وهابی‌ها از این ظرفیت استفاده کنند و برای حاکمیت ما مزاحمت ایجاد نمایند. شیعیان منطقی‌تر و عاطفی‌تر هستند و این فرصتی برای ماست.
کارکردهای خانواده در اسلام و رابطه آن با تمدن اسلامی
این کارکردها را در حلقۀ خانواده و تمدن هم می‌توان دید و در حرکت به سوی ظهور هم می‌توان از آنها بهره برد.
اگر بپذیریم که تمدن اسلامی بر خانواده‌های سالم و پویا بنا می‌شود، اهمیت پرداختن به سلامت و پویایی خانواده را درک خواهیم کرد. اولاً باید پیوندِ بین اعضای خانواده محکم باشد. امروز ما با مشکل شکاف نسلی مواجهیم؛ یعنی پدرها و مادرها نمی‌توانند ارزش‌ها را به نسل بعد منتقل کنند و این نشان می‌دهد که پیوند قوی در خانواده شکل نگرفته است. دوستی، رفاقت و مهربانی تحقق کارکردهای این پیوند، مثلاً انتقال ارزش‌ها، را آسان می‌کند. دومین عنصر، لزوم عمل کردن والدین به دانسته‌های‌شان است. فرزندان از عمل والدین خود الگو می‌گیرند. سومین عنصر، اهمیت آموزش و تربیت است. چهارمین عنصر مال حلال و پنجمی استغفار و تضرع و دعاست. با استغفار فراوان می‌توان به افزایش نعمت، پذیرفته‌شدن توبه و نیز وسیله قرار گرفتن فرزندان برای کمک به والدین رسید.
کارکرد تولّی و تبرّی در تقویت پیوندهای خانوادگی
خانواده‌ای که در مسیر اهل بیت علیهم‌السلام قرار می‌گیرد، می‌تواند از کارکرد تولّی و تبرّی در تقویت پیوندهایش بهره ببرد؛ یعنی خانواده به هیئت مذهبی کوچکی تبدیل می‌شود که فضای پایدارتری هم دارد. دلیل این‌که خانواده مهم‌ترین نهاد تربیتی است، مستمر بودن فضایش است. حال اگر فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام در خانواده که دارای فضایی مستمر و حقیقی‌ترین نوع ارتباط بین اعضاست، وارد و حاکم شود، چقدر زیبا می‌شود. افراد خانواده در عین حال که از هدایت و حمایت خانواده بهره‌مندند، تحت نظارت آن هم هستند؛ یعنی پدری که دارد فرزندش را تنبیه می‌کند، همان کسی است که ساعتی پیش، لقمه در دهان همین فرزند می‌گذاشت و این با کار معلمی که نصیحت می‌کند، تفاوت دارد. این حالت به دلیل تعلق عاطفی والدین به فرزند است و در واقع، آنها حیثیت خود را حیثیت فرزندشان می‌دانند. اگر خانواده با این ظرفیت تربیتی و عاطفی‌اش، به ائمه علیهم‌السلام پیوند بخورد، از محبت اهل بیت علیهم‌السلام لبریز و عاطفۀ مثبتش تقویت می‌شود.
کارکرد پالایشی اربعین
اربعین کارکرد پالایشی هم دارد؛ به این معنا که ما را زیر پرچم اهل بیت علیهم‌السلام می‌برد و از رذالت‌ها دور می‌کند و در این حالت، آمادگی ما برای پذیرش پیام مثبت و جریان مهدویت افزوده می‌شود. اثر دیگر حرکت امام حسین علیه‌السلام بر فرد و خانواده، ایجاد حالت انتظار و نارضایتی از وضع موجود است. خانواده‌ای که در مسیر امام و تولّی و تبرّی حرکت کند، دچار اشتباهات اساسی نمی‌شود؛ یعنی هدف اصلی را گم نمی‌کند؛ گرچه ممکن است لغزش‌هایی هم داشته باشد. آیت‌الله شب‌زنده‌دار می‌گفت: هنگامی که پیشه‌وری‌ها در تبریز، حکومت کمونیستی اعلام کرده بودند و مردم ناراحت و نگران بودند، شخصی خواب دید که نقشۀ ایران که روی دیواری نصب بود، کج می‌شد، ولی نمی‌افتاد. به ایشان الهام شد که کشور ایران با مشکلات مواجه می‌شود، ولی فرونمی‌ریزد. تولّی و تبرّی و فرهنگ عاشورای موجود در خانواده‌ها بود که جوانان را به جریان انقلاب اسلامی و سپس جبهه‌های جنگ برد. یزید از بچه‌ای که نزد امام سجاد علیه‌السلام بود، پرسید که آیا می‌خواهد با فرزند یزید کشتی بگیرد. کودک پاسخ داد: «شمشیری بده تا جنگ واقعی کنیم. بین ما و دشمن اهل بیت علیهم‌السلام شمشیر قضاوت می‌کند». این ایمان متأثر از خانواده است. مهم‌ترین تأثیر نهادینه شدن چیزی در خانواده، تبدیل شدن آن به ارزش پایدار است. اگر بتوانیم این تولی را به ارزشی دائمی تبدیل کنیم که خانواده نهادینه‌اش کند، هم مصونیت در پی دارد و هم جریان انتظار، به شکل طبیعیِ خود ادامه می‌یابد.
ظرفیت‌های خانواده در تمدن‌سازی اسلامی
این کارکردها را در حلقۀ خانواده و تمدن هم می‌توان دید و در حرکت به سوی ظهور هم می‌توان از آنها بهره برد.
اگر بپذیریم که تمدن اسلامی بر خانواده‌های سالم و پویا بنا می‌شود، اهمیت پرداختن به سلامت و پویایی خانواده را درک خواهیم کرد. اولاً باید پیوندِ بین اعضای خانواده محکم باشد. امروز ما با مشکل شکاف نسلی مواجهیم؛ یعنی پدرها و مادرها نمی‌توانند ارزش‌ها را به نسل بعد منتقل کنند و این نشان می‌دهد که پیوند قوی در خانواده شکل نگرفته است. دوستی، رفاقت و مهربانی تحقق کارکردهای این پیوند، مثلاً انتقال ارزش‌ها، را آسان می‌کند. دومین عنصر، لزوم عمل کردن والدین به دانسته‌های‌شان است. فرزندان از عمل والدین خود الگو می‌گیرند. سومین عنصر، اهمیت آموزش و تربیت است. چهارمین عنصر مال حلال و پنجمی استغفار و تضرع و دعاست. با استغفار فراوان می‌توان به افزایش نعمت، پذیرفته‌شدن توبه و نیز وسیله قرار گرفتن فرزندان برای کمک به والدین رسید.
کارکرد تولّی و تبرّی در تقویت پیوندهای خانوادگی
خانواده‌ای که در مسیر اهل بیت علیهم‌السلام قرار می‌گیرد، می‌تواند از کارکرد تولّی و تبرّی در تقویت پیوندهایش بهره ببرد؛ یعنی خانواده به هیئت مذهبی کوچکی تبدیل می‌شود که فضای پایدارتری هم دارد. دلیل این‌که خانواده مهم‌ترین نهاد تربیتی است، مستمر بودن فضایش است. حال اگر فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام در خانواده که دارای فضایی مستمر و حقیقی‌ترین نوع ارتباط بین اعضاست، وارد و حاکم شود، چقدر زیبا می‌شود. افراد خانواده در عین حال که از هدایت و حمایت خانواده بهره‌مندند، تحت نظارت آن هم هستند؛ یعنی پدری که دارد فرزندش را تنبیه می‌کند، همان کسی است که ساعتی پیش، لقمه در دهان همین فرزند می‌گذاشت و این با کار معلمی که نصیحت می‌کند، تفاوت دارد. این حالت به دلیل تعلق عاطفی والدین به فرزند است و در واقع، آنها حیثیت خود را حیثیت فرزندشان می‌دانند. اگر خانواده با این ظرفیت تربیتی و عاطفی‌اش، به ائمه علیهم‌السلام پیوند بخورد، از محبت اهل بیت علیهم‌السلام لبریز و عاطفۀ مثبتش تقویت می‌شود.
کارکرد پالایشی اربعین
اربعین کارکرد پالایشی هم دارد؛ به این معنا که ما را زیر پرچم اهل بیت علیهم‌السلام می‌برد و از رذالت‌ها دور می‌کند و در این حالت، آمادگی ما برای پذیرش پیام مثبت و جریان مهدویت افزوده می‌شود. اثر دیگر حرکت امام حسین علیه‌السلام بر فرد و خانواده، ایجاد حالت انتظار و نارضایتی از وضع موجود است. خانواده‌ای که در مسیر امام و تولّی و تبرّی حرکت کند، دچار اشتباهات اساسی نمی‌شود؛ یعنی هدف اصلی را گم نمی‌کند؛ گرچه ممکن است لغزش‌هایی هم داشته باشد. آیت‌الله شب‌زنده‌دار می‌گفت: هنگامی که پیشه‌وری‌ها در تبریز، حکومت کمونیستی اعلام کرده بودند و مردم ناراحت و نگران بودند، شخصی خواب دید که نقشۀ ایران که روی دیواری نصب بود، کج می‌شد، ولی نمی‌افتاد. به ایشان الهام شد که کشور ایران با مشکلات مواجه می‌شود، ولی فرونمی‌ریزد. تولّی و تبرّی و فرهنگ عاشورای موجود در خانواده‌ها بود که جوانان را به جریان انقلاب اسلامی و سپس جبهه‌های جنگ برد. یزید از بچه‌ای که نزد امام سجاد علیه‌السلام بود، پرسید که آیا می‌خواهد با فرزند یزید کشتی بگیرد. کودک پاسخ داد: «شمشیری بده تا جنگ واقعی کنیم. بین ما و دشمن اهل بیت علیهم‌السلام شمشیر قضاوت می‌کند». این ایمان متأثر از خانواده است. مهم‌ترین تأثیر نهادینه شدن چیزی در خانواده، تبدیل شدن آن به ارزش پایدار است. اگر بتوانیم این تولی را به ارزشی دائمی تبدیل کنیم که خانواده نهادینه‌اش کند، هم مصونیت در پی دارد و هم جریان انتظار، به شکل طبیعیِ خود ادامه می‌یابد.
ظرفیت‌های خانواده در تمدن‌سازی اسلامی
نقش خانواده در تاریخ تمدن و ظرفیت‌های خانواده در تمدن‌سازی چه بوده است؟
خانواده با وجود تمام ظرفیت‌هایش در این زمینه، بی‌هیاهو نقش خود را ادامه می‌دهد؛ برای مثال، خانواده سوگواری برای امام حسین علیه‌السلام را در طول 1200 سال، نسل به نسل منتقل کرده است؛ گرچه ارزش کار خود را نمی‌داند. خانواده‌های مقید به عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام پیامی را استفاده و به نسل بعد منتقل می‌کنند که خود ارزش آن را نمی‌دانند. این فرآیند ادامه می‌یابد تا این‌که پیامدش ناگهان خود را به دست نسلی و به شکلی مثل انقلاب اسلامی ایران یا حزب‌الله و مواردی از این دست، نشان می‌دهد. والدین خواسته و ناخواسته، بسیاری از چیزها را به فرزندان‌شان منتقل می‌کنند؛ مثل مدارای اجتماع از طریق دعوت کودک بزرگ‌تر به مدارا با کودک کوچک‌تر یا تسامح و اهمیت ندادن به برخی امور یا موارد دیگر.
جاذبه حرکت اباعبدالله علیه‌السلام بسیار زیاد است و حتی غیرمسلمانان هم با آن ارتباط برقرار می‌کنند. استقبال غیرمسلمانان انسان را به یاد سخنان حاکی از آسانی ایمان آوردن افراد به حضرت حجت علیه‌السلام می‌اندازد.
فطرت انسان‌ها در همه زمان‌ها کار می‌کند. خداوند در عاطفۀ اجتماعی دست‌کاری می‌نماید. اگر خدا را قبول داشته باشیم، دست خدا را در زندگی می‌آوریم و به او می‌گوییم در خانوادۀ ما تصرف کند. در این صورت، حتی اگر خانواده بارها دچار حادثه شود و تا لبۀ پرتگاه هم برود، بازمی‌گردد.
خانواده با وجود تمام ظرفیت‌هایش در این زمینه، بی‌هیاهو نقش خود را ادامه می‌دهد؛ برای مثال، خانواده سوگواری برای امام حسین علیه‌السلام را در طول 1200 سال، نسل به نسل منتقل کرده است؛ گرچه ارزش کار خود را نمی‌داند. خانواده‌های مقید به عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام پیامی را استفاده و به نسل بعد منتقل می‌کنند که خود ارزش آن را نمی‌دانند. این فرآیند ادامه می‌یابد تا این‌که پیامدش ناگهان خود را به دست نسلی و به شکلی مثل انقلاب اسلامی ایران یا حزب‌الله و مواردی از این دست، نشان می‌دهد. والدین خواسته و ناخواسته، بسیاری از چیزها را به فرزندان‌شان منتقل می‌کنند؛ مثل مدارای اجتماع از طریق دعوت کودک بزرگ‌تر به مدارا با کودک کوچک‌تر یا تسامح و اهمیت ندادن به برخی امور یا موارد دیگر.
جاذبه حرکت اباعبدالله علیه‌السلام بسیار زیاد است و حتی غیرمسلمانان هم با آن ارتباط برقرار می‌کنند. استقبال غیرمسلمانان انسان را به یاد سخنان حاکی از آسانی ایمان آوردن افراد به حضرت حجت علیه‌السلام می‌اندازد.
فطرت انسان‌ها در همه زمان‌ها کار می‌کند. خداوند در عاطفۀ اجتماعی دست‌کاری می‌نماید. اگر خدا را قبول داشته باشیم، دست خدا را در زندگی می‌آوریم و به او می‌گوییم در خانوادۀ ما تصرف کند. در این صورت، حتی اگر خانواده بارها دچار حادثه شود و تا لبۀ پرتگاه هم برود، بازمی‌گردد.
