سایت تخصصی روانشناسی

طرحواره درمانی موج سوم درمان شناختی رفتاری است که در برابر بیماران مقاوم به درمان بسیار مناسب است. طرح واره یا اسکیما را می توان مجموعه ای از باورها، افکار، احساسات، خاطرات و رفتارهایی دانست که ما در مورد یک رویداد در سنین کودکی تجربه کرده ایم. ما این تجربیات را درونی سازی کرده و ادامه زندگیمان را با آنها سپری می کنیم.
مثلاً فردی که در کودکی به دلیل شاغل بودن والدین ساعت ها تنها در خانه بوده است و در زندگی خود فوت پدر را نیز تجربه کرده است، دچار یک یا چند طرحواره می شود. چرا که این فرد در بزرگسالی نیز ممکن است همواره و به طور ناخودآگاه فکر کند که همیشه افرادی که من آنها را دوست دارم ، روزی من را تنها خواهند گذاشت. این باور او سبب پیدایش مجموعه رفتارها و احساساتی در روابط بزرگسالی و کنونی زندگی او می شود. و در نهایت تعادل روانی ، رفتاری و زندگی او برهم می خورد. البته هر اتفاقی در گذشته سبب بروز طرح واره نمی شود.


طرحواره‌های ناسازگار اولیه؛ خشت اولی که کج گذاشته‌شده
خیلی از ما در کودکی به شیوه‌های مختلفی آسیب دیده‌ایم؛ شاید والدین‌مان نمی‌دانستند چه طور، متناسب با سرشت و حساسیت‌های مادرزادی‌مان با ما رفتار کنند. شاید دانسته و ندانسته با ما بدرفتاری یا بی‌توجهی کرده‌‌باشند. شاید طرد، انتقاد بی‌رحمانه، حمایت افراطی و محرومیت را تجربه کرده‌باشیم. این تجارب باعث طرحواره‌هایی بسازیم که دنیا را جایی منفی و خطرناک نشان می‌دهند و زندگی را به کام‌مان تلخ می‌کنند.
در برخی از موارد، کودک جایگیزینی را برای آن رویداد تلخ پیدا می کند. برای نمونه در مثال بالا، عمویی که با کودک ارتباط خوبی برقرار می کند می تواند خلا نبود پدر را پر کند و مانع از شکل گیری طرح واره شود.


براساس مدل طرحواره آموزشی، انسان سالم کسی است که نیازهای روانشناختی پنج گانه او به جا و به موقع پاسخ داده شده باشد. این نیازهای روانشناختی انسان عبارتند از:
١. دلبستگی های ایمن به دیگران (شامل امنیت، ثبات)
٢. استقلال، کارآمدی و حس هویت
٣. بیان آزادانه نیازها و هیجانهای پذیرفتنی
٤. خودانگیختگی و تفریح
٥. محدودیت های واقع گرایانه و خود بازداری (خود کنترلی)

از دیدگاه طرحواره درمانی افراط و تفریط در شکل گیری این نیازهای روانشناختی باعث شکل گیری طرحواره می شود. ٥٥ گروه طرحواره داریم که براساس ناکامی در برآورده شدن نیازهای روانشناختی شکل می گیرد. مثال: برطرف نشدن نیاز به دلبستگی ایمن یا امنیت باعث شکل گیری یک طرحواره می شود بنام طرحواره رهاشدگی مادر و محیط چه ویژگی هایی داشته باشند باعث شکل گیری طرحواره رهاشدگی می شود ؟
تا ١٨ ماهگی غیب حتی یک ساعته مادر جایز نیست غیبت مادر و عدم القاء حس امنیت موجب شکل گیری طرحواره رهاشدگی می شود و…  


سبک های مقابله ای با طرحواره ها
در سبک‌ اجتنابی، شما از هر موقعیتی که ممکن است طرحواره را روشن کند فرار می‌کنید.
در سبک‌ تسلیم، طرحواره را بی‌چون و چرا می‌پذیرید و به درد ناشی از آن خو می‌کنید.
در سبک جبران افراطی، به شکلی اغراق شده از در مخالفت با طرحواره درمی‌آیید.
به هر حال رفتارهای شما، با آنچه از یک آدم منطقی و باثبات سر می‌زند فرق دارد و شما را به دردسر می‌اندازد. این دردسر همان نشانه ظاهری مشکل شماست. در حالی که مشکل اصلی و زیربنایی طرحواره‌ها هستند.


تله های زندگی شیوه احساس، فکر و عمل ما و شیوه پیوند ما با دیگران را تعیین می کنند. آنها احساسات نیرومندی نظیر خشم، اندوه و اضطراب را در ما برمی انگیزند. حتی زمانی که به نظر می رسد ما همه چیز (موقعیت اجتماعی، ازدواج ایده آل، احترام افرادی که به ما نزدیک اند و موفقیت شغلی) داریم غالباً قادر نخواهیم بود که طعم زندگی را بچشیم یا دستاوردهایمان را باور کنیم. از نظر یانگ، اصطلاح علمی تله زندگی، طرحواره هاست.

مفهوم طرحواره از نظر یانگ، باورهای عمیق و مستحکمی در مورد خود و جهان هستند که در اوایل زندگی آنها را آموخته ایم. طرحواره ها در احساسی که ما از خودمان داریم، نقش محوری دارند. ما به این طرحواره های پیوند داریم حتی زمانیکه آنها به ما آسیب وارد می کنند. این باورها به ما قابلیت پیش بینی و قطعیت می دهد و آشنا و آرامبخش هستند. ما نمی توانیم به راحتی آنها را رها کنیم، چرا که آنها دانش ما در مورد خودمان و جهان هستند، این که ما کی هستیم و جهان چگونه است به همین علت است که روانشناسان شناختی معتقدند طرحواره ها به سختی تغییر می کنند.

تقریباً هر فردی الگوهای کودکی اش را تداوم می بخشد، یکی از نکات اصلی روان تحلیل گری این است که افراد درد دوران کودکی خود را تداوم می بخشند. فروید آن را اجبار تکرار نامیده است. فرزند یک فرد الکلیک با یک فرد الکلیک ازدواج می کند، به احتمال زیاد فردی که در کودکی مورد سوء رفتار واقع شده است یا با یک سوء استفاده گر ازدواج می کند یا خودش سوء استفاده گر می شود.

بک (۱۹۷۶) «طرحواره ساختاری شناختی است برای گزینش، رمزگردانی و ارزیابی محرک هایی که بر ارگانیزم اثر می گذارند. بر پایه مجموعه ای از طرحواره ها فرد قادر می شود که موقعیت خود را در رابطه با زمان و فضا تعیین کند و تجارب را به گونه ای معنادار طبقه بندی و تفسیر نماید». یکی دیگر از مشاهدات بک این است که طرحواره ها همیشه باعث ایجاد سو گیری هایی در تفسیر ما در واقعیت می شوند.

سگال (۱۹۹۸)، از جمع بندی چندین پژوهش درباره طرحواره ها تعریف زیر را ارائه می دهد: اصولی که براساس واکنش ها و تجارب گذشته شکل گرفته اند و نوعی پردازش مستمر و دائمی را ایجاد کرده و بدین وسیله ادراک ها و ارزیابی های بعدی را نیز جهت می دهند.

در توصیف طرحواره فریمن ۱۹۹۳ پنج عامل را که در ایجاد طرحواره ها نقش مهمی دارند به ترتیب زیر بیان می کند:
۱- هر طرحواره دارای یک جز مؤثر است که با نظام باورهای شخص مرتبط است.
۲- طرحواره ها در اینکه افراد مجموعه ای باورها را چه مدت نگهداری کرده اند متفاوتند.
۳- طرحواره ها معمولاً از افراد دیگر یاد گرفته می شوند.
۴- طرحواره ها دارای جز شناختی هستند به این معنی که چگونه به صورت فراگیر در تفکرات شخص عمل می کنند.
۵- طرحواره ها دارای جز رفتاری بوده که تعیین می کند افراد چگونه بر طبق نظام باورها عمل می کنند.

یانگ طرحواره هایی را که منجر به مشکلات روانشناختی می شوند طرحواره های ناسازگار اولیه نامیده و ویژگی های زیر را برای آن تعریف کرده است: طرحواره های ناسازگار اولیه باورها و احساس های مطلق درباره خودمان هستند که در اثر ارتباط متقابل با محیط ایجاد شده اند. طرحواره ها حقایقی پیشینی محسوب می شوند که ضمنی هستند. گویدانو و لیوتی معتقدند که طرحواره ها ساختارهای عمیق و غیرقابل انکاری هستند، لذا واقعی به نظر می رسند. برای ما به عنوان یک فرد، طرحواره ها دانش ضمنی خویشتن محسوب می شوند. بدون اینکه به گزینه یا راه حل دیگری فکر کنیم.

 

طرحواره درمانی چیست ؟ طرحواره درمانگر کیست ؟
طرحواره درمانی یا Schema Therapy که به اختصار ST نیز گفته می شود ، روشی درمانی است برای غیرفعال کردن طرحواره های ناسازگار فرد. استفاده از طرح واره ناسازگار در بزرگسالی سبب بر هم خوردن روابط فردی، احساسات و هیجانات شخص در بزرگسالی می شود. طرحواره درمانی ( Schema Therapy ) در واقع علم درمان همین مشکلات و طرح واره های فرد است.

طرح واره درمانی در واقع بر روی افکار، احساسات، باورها و خاطرات دوران کودکی کار می کند و به فرد آموزش می دهد که نوع نگرش خود نسبت به رویدادهای کنونی زندگی را چگونه تغییر دهد.

در روش طرحواره درمانی، فرد با کمک یک طرحواره درمانگر، به بررسی دوران کودکی خود می رود. آنها را مجدد بررسی می کند. با احساسات سرکوب شده روبرو می شود. و در نهایت باورهای جدیدی را در مورد آن رویداد ها می سازد. از آنجایی که یادآوری خاطرات تلخ گذشته ، برای فرد بسیار سخت است، طرح واره درمانگر به هدایت او و همینطور شناسایی نقاط بحران ساز خاطره می پردازد و در این مسیر فرد را از ناکامی های کودکی رها سازد.

کاربردهای طرحواره درمانی در اضطراب، افسردگی و اختلالات شخصیت طرح واره درمانی در تمامی شاخه های مرتبط با سلامت روان کاربرد وسیعی دارد. برای نمونه در اضطراب های مزمن، افسردگی ، اختلالات شخصیت ، تعارضات زوجین ، فرزند پروری ، مشاوره پیش از ازدواج ، وسواس ، فوبیاها و …. می توان از این روش درمانی استفاده کرد.


طرحواره‌درمانی برای چه کسانی مناسب است؟
هر کدام از درمان‌های روانشناختی به خاطر ویژگی‌هایی که دارند برای افراد و مشکلات خاصی مناسب‌ترند. این موضوع درباره طرحواره‌درمانی هم درست است. این درمان روانشناختی برای شما مناسب است اگر:
- بارها و بارها در روابط و شغلتان به مشکل بر می‌خورید؛
- مشکلاتتان الگویی تکراری دارند؛
- مسائل حل‌نشده‌ای از دوران کودکی دارید که هنوز آزارتان می‌دهند؛
- مشکلات هیجانی و رفتاری مزمن و پایداری دارید که درمان‌های مختلف اثری روی آن‌ها نداشته؛
- قبلا به روانشناس مراجعه کرده‌اید اما مشکلاتتان پس از دوره کوتاهی دوباره بازگشته‌است.


طرحواره درمانی و کاربرد آن در اختلالات شخصیت
درمانگران این شاخه معتقدند که ریشه اختلالات شخصیت، داشتن چندین طرحواره است که با یکدیگر همپوشانی پیدا کرده اند و سبب شکل گیری مشکلات شخصیتی پایدار برای فرد شده است. طرحواره درمانگر هایی که بر روی اختلالات شخصیت کار می کنند با شناسایی طرح واره هایی که سبب پیدایش اختلال شخصیت خاص شده اند، سعی در درمان اختلال شخصیت می کنند. تقریباً تمامی پژوهش ها در کارآمدی این روش صحه گذاشته اند. به ویژه پژوهشهای متعدد بر موثر بودن طرحواره درمانی برای اختلال شخصیت مرزی ( Borderline ) صحبت به میان می آورند. با تعدیل شدن طرح واره های فرد، رفتارها و باورهای جدیدی برای مراجع شکل می گیرد که سبب کنترل اختلال شخصیت می شود.


طرحواره درمانی برای زوجین
طرحواره ها چنین عمیق هستند که گاهی از اوقات و به طور ناخودآگاه در تصمیم گیری های فرد دخیل هستند. یکی از این موارد انتخاب همسر است. در واقع افرادی که دچار طرح واره های ناسازگار هستند، همسرشان توسط طرح واره هایشان انتخاب می شود. مثلاً فردی که طرح واره بی ارزشی دارد، به طور ناخودآگاه دست به انتخاب همسری می زند که از او بسیار پایین تر باشد. چرا که او خود را لایق زندگی کردن با فردی بالاتر از خود و یا همسطح خود نمی داند. گذشته از این موضوع، طرح واره های فردی سبب مشکلات بین زوجین می شود. این مشکلات ناشی از تداخل طرحواره دو نفر در رابطه است. مثلاً فردی که طرح واره رهاشدگی دارد از اینکه همسرش از او فاصله بگیرد( حتی اگر این فاصله منطقی و کوتاه مدت باشد) به شدت دچار اضطراب شده و نسبت به همسرش ایراد می گیرد. حال اگر همسر این فرد نیز دچار طرح واره دیگری مانند طرح واره نقص و شرم باشد، هر انتقادی را توهین تلقی کرده و واکنش تندی نسبت به تذکر همسرش نشان خواهد داد.

طرح واره درمانگر زوجین، با بررسی نقاط اختلاف زوحین، به طرح واره های ناسازگار هر کدام از طرفین پی برده و سعی در ارائه چگونگی تعامل با طرحواره های آنها می کند. در برخی از مواقع، و در صورتی که طرحواره های هر دو طرف شدت بالایی داشته باشد، زوجین با شرکت در جلسات درمانی فردی؛ به غیر فعال کردن طرحواره های خود می پردازند.
 

در طرحواره درمانی، روان‌درمانگر ابتدا از طریق آزمون استاندارد به مراجع کمک می‌کند نسبت به طرحواره‌های ناسازگار اولیهٔ خود آگاه شود. سپس با تلفیقی از تکنیک‌های شناختی، هیجانی و رفتاری به او کمک می‌کند به تدریج الگوهای ناکارآمد گذشته را رها کند، افکار و رفتارهای کارآمدتری را در پیش بگیرد و احساسات منفی‌اش را بهتر مدیریت کند.

طرحواره درمانی از آن جهت که در مقایسه با روانکاوی کلاسیک نسبتاً کوتاهتر و ارزانتر است و از طریق کتاب‌های آموزشی و دوره‌های آزاد کوتاه‌مدت می‌توان مفاهیم آن را فرا گرفت، هم نزد درمانگران و هم نزد مراجعان محبوبیت یافته و در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

 

 

منبع: میگنا