خویشتن‌بینی به این معنی است که شما ظاهر و باطن خود را چگونه می‌بینید. خیلی از ما درباره خویشتن‌بینی چیز زیادی نشنیده‌ایم و با آن آشنا نیستیم. این مطلب راهنمایی است برای آشنایی بیشتر با این موضوع.
خویشتن‌بینی یعنی چه؟
معنی لغوی خویشتن‌بینی عبارت است از نظر، تصور یا تصویر ذهنی که یک شخص از خود دارد. درواقع خویشتن‌بینی درکی است که شما از خوددارید. به‌عبارت‌دیگر تصورات شخصی است که به‌مرورزمان در شما شکل‌گرفته است. خویشتن‌بینی می‌تواند بسیار مثبت باشد و به فرد در افکار و کردارش اعتمادبه‌نفس بدهد و یا منفی باشد و فرد را نسبت به توانایی‌ها و ایده‌های خود دچار شک و تردید کند.
خویشتن‌بینی مبتنی بر درک ما از واقعیت است که در طول زندگی ساخته‌شده و مانند ما تغییر میکند و این چیزی است که ما می‌توانیم روی آن تأثیر بگذاریم.
تفاوت خویشتن‌بینی و عزت‌نفس
خویشتن‌بینی باعزت نفس ارتباط زیادی دارد. در حقیقت، چگونگی دیدگاهمان نسبت به خودمان عامل تأثیرگذار و مهمی در چگونگی احساسمان نسبت به خودمان است. بااین‌حال، عزت‌نفس عمیق‌تر از خویشتن‌بینی است. عزت‌نفس احساس کلی احترام نسبت به خود است و شامل احساس مطلوب (نامطلوب) نسبت به خود میشود.
داشتن یک تصویر منفی از خود مطمئناً می‌تواند بر عزت‌نفس تأثیر بگذارد و داشتن عزت‌نفس پایین احتمالاً با یک تصویر منفی از خود همراه خواهد بود، اما خویشتن‌بینی و عزت‌نفس حداقل تا حدودی جنبه‌های مستقل از یکدیگر دارند.
تفاوت خویشتن‌بینی و هویت
هویت نیز یک مفهوم نزدیک اما بزرگ‌تر و جامع‌تر از خویشتن‌بینی است. هویت، ایده کلی ما در مورد اینکه چه کسی هستیم را شامل میشود. اصطلاح «هویت» به تعریفی گفته میشود که برای خود ایجادشده و بر آن سوار میشود. به‌عبارت‌دیگر، هویت تصویر کلی است که ما باور داریم هستیم و چگونگی توصیف خود برای اطرافیان ماست درحالی‌که خویشتن‌بینی یک بخش از آن تصویر کلی است.
مؤلفه‌ها و ابعاد خویشتن‌بینی
اگرچه بین متخصصان هیچ چارچوب خاصی برای جنبه‌های خویشتن‌بینی توافق نشده است، اما مؤلفه‌ها و ابعاد پیشنهادی مختلفی وجود دارد.
سه مؤلفه خویشتن‌بینی در هر شخص عبارت‌اند از:
- تصور یا برداشت فکری هر شخص از خود
- تصور یا برداشت فکری هر شخص ازآنچه دیگران نسبت به او فکر می‌کنند
- آنچه فرد دوست دارد که باشد (خود ایده آل او)
شش بُعد مختلف خویشتن‌بینی در هر شخص عبارت‌اند از:
- بعد جسمی: فرد ظاهر خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد روانشناختی: فرد شخصیت خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد فکری: فرد هوش خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد مهارتی: فرد مهارتهای فنی و اجتماعی خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد اخلاقی: فرد ارزش‌ها و اصول اخلاقی خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد جنسی: فرد چه احساسی نسبت به هنجارهای مردانه / زنانه جامعه از خود دارد.
این مؤلفه‌ها و ابعاد چارچوبی را ارائه می‌دهند که از طریق آن می‌توان خویشتن‌بینی را بررسی کرد، اما به یاد داشته باشید که این یک چارچوب شناخته‌شده و پذیرفته‌شده که موردقبول همگان باشد نیست، بلکه یکی از روش‌های ممکن تفکر درباره خویشتن‌بینی است.
ده نمونه از خویشتن‌بینی منفی و مثبت
تمایز و تشخیص بین خویشتن‌بینی مثبت و منفی بسیار آسان است.
خویشتن‌بینی مثبت داشتن دید کلی خوب نسبت به خود است. به‌عنوان‌مثال:
- خود را فردی جذاب و مطلوب می‌بینید.
- داشتن تصویری از خود به‌عنوان فردی باهوش و فعال.
- دیدن یک فرد شاد و سالم وقتی به آینه نگاه می‌کنید.
- باور به اینکه حداقل تا حدودی به نسخه ایدهآل خود نزدیک هستید.
- تصور اینکه علاوه بر خودتان، دیگران نیز شما را شامل موارد مثبت بالا می‌بینند.
از سوی دیگر، خویشتن‌بینی منفی عکس موارد بالاست. به‌عنوان‌مثال:
- خود را فردی غیر جذاب و نامطلوب می‌بینید.
- داشتن تصویری از خود به‌عنوان فردی بیاستعداد و کندذهن.
- دیدن یک فرد ناراحت و بیمار وقتی به آینه نگاه می‌کنید.
- باور به اینکه اصلاً به نسخه ایدهآل خود نزدیک نیستید.
- تصور اینکه علاوه بر خودتان، دیگران نیز شما را شامل موارد منفی بالا می‌بینند.
اهمیت خویشتن‌بینی مثبت
خویشتن‌بینی غیرواقعی و اختلال خویشتن‌بینی
داشتن خویشتن‌بینی غیرواقعی و تحریف‌شده به معنای این است که شما از خود دیدگاهی دارید که بر اساس واقعیت بنا نشده است. احساس همه ما نسبت به واقعیت اندکی تفاوت دارد - شاید فکر کنیم مثلاً کمی لاغرتر یا سنگین‌تر از حالت واقعی هستیم - اما وقتی خویشتن‌بینی شما نسبت به واقعیت بسیار دور و متفاوت باشد، می‌تواند مشکلات روحی و روانی جدی ایجاد کند.
در حقیقت، یک اختلال وجود دارد که محور این انحراف و تحریف است که به آن، اختلال بدریخت انگاری (BDD:Body Dysmorphic Disorder) گفته میشود. اختلال بدریخت‌انگاری نوعی اختلال تصویری از بدن است که با اشتغال فکری مداوم و مزاحم همراه با تصور نوعی نقص در ظاهر فرد شناخته میشود.
همه ما چیزهایی در خودمان داریم که دوست نداریم یا چیزهایی که آرزو می‌کنیم بتوانیم آن‌ها را تغییر دهیم و حتی ممکن است گاهی اوقات در مورد نقص خود اغراق کنیم، اما افراد مبتلا به BDD در مورد ذهنیت خود از نقایصشان در وضعیت بسیار منفی و شدیدتری گیر می‌کنند. افراد مبتلا به BDD می‌توانند از هر قسمت از بدن خود بدشان بیاید، اغلب آن‌ها در مو، پوست، بینی، سینه یا معده خود نقصی پیدا می‌کنند اما در واقعیت، آن نقص ممکن است فقط یک نقص جزئی باشد یا حتی وجود نداشته باشد.
تفاوت خویشتن‌بینی و هویت
هویت نیز یک مفهوم نزدیک اما بزرگ‌تر و جامع‌تر از خویشتن‌بینی است. هویت، ایده کلی ما در مورد اینکه چه کسی هستیم را شامل میشود. اصطلاح «هویت» به تعریفی گفته میشود که برای خود ایجادشده و بر آن سوار میشود. به‌عبارت‌دیگر، هویت تصویر کلی است که ما باور داریم هستیم و چگونگی توصیف خود برای اطرافیان ماست درحالی‌که خویشتن‌بینی یک بخش از آن تصویر کلی است.
مؤلفه‌ها و ابعاد خویشتن‌بینی
اگرچه بین متخصصان هیچ چارچوب خاصی برای جنبه‌های خویشتن‌بینی توافق نشده است، اما مؤلفه‌ها و ابعاد پیشنهادی مختلفی وجود دارد.
سه مؤلفه خویشتن‌بینی در هر شخص عبارت‌اند از:
- تصور یا برداشت فکری هر شخص از خود
- تصور یا برداشت فکری هر شخص ازآنچه دیگران نسبت به او فکر می‌کنند
- آنچه فرد دوست دارد که باشد (خود ایده آل او)
شش بُعد مختلف خویشتن‌بینی در هر شخص عبارت‌اند از:
- بعد جسمی: فرد ظاهر خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد روانشناختی: فرد شخصیت خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد فکری: فرد هوش خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد مهارتی: فرد مهارتهای فنی و اجتماعی خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد اخلاقی: فرد ارزش‌ها و اصول اخلاقی خود را چگونه ارزیابی میکند.
- بعد جنسی: فرد چه احساسی نسبت به هنجارهای مردانه / زنانه جامعه از خود دارد.
این مؤلفه‌ها و ابعاد چارچوبی را ارائه می‌دهند که از طریق آن می‌توان خویشتن‌بینی را بررسی کرد، اما به یاد داشته باشید که این یک چارچوب شناخته‌شده و پذیرفته‌شده که موردقبول همگان باشد نیست، بلکه یکی از روش‌های ممکن تفکر درباره خویشتن‌بینی است.
ده نمونه از خویشتن‌بینی منفی و مثبت
تمایز و تشخیص بین خویشتن‌بینی مثبت و منفی بسیار آسان است.
خویشتن‌بینی مثبت داشتن دید کلی خوب نسبت به خود است. به‌عنوان‌مثال:
- خود را فردی جذاب و مطلوب می‌بینید.
- داشتن تصویری از خود به‌عنوان فردی باهوش و فعال.
- دیدن یک فرد شاد و سالم وقتی به آینه نگاه می‌کنید.
- باور به اینکه حداقل تا حدودی به نسخه ایدهآل خود نزدیک هستید.
- تصور اینکه علاوه بر خودتان، دیگران نیز شما را شامل موارد مثبت بالا می‌بینند.
از سوی دیگر، خویشتن‌بینی منفی عکس موارد بالاست. به‌عنوان‌مثال:
- خود را فردی غیر جذاب و نامطلوب می‌بینید.
- داشتن تصویری از خود به‌عنوان فردی بیاستعداد و کندذهن.
- دیدن یک فرد ناراحت و بیمار وقتی به آینه نگاه می‌کنید.
- باور به اینکه اصلاً به نسخه ایدهآل خود نزدیک نیستید.
- تصور اینکه علاوه بر خودتان، دیگران نیز شما را شامل موارد منفی بالا می‌بینند.
اهمیت خویشتن‌بینی مثبت
خویشتن‌بینی غیرواقعی و اختلال خویشتن‌بینی
داشتن خویشتن‌بینی غیرواقعی و تحریف‌شده به معنای این است که شما از خود دیدگاهی دارید که بر اساس واقعیت بنا نشده است. احساس همه ما نسبت به واقعیت اندکی تفاوت دارد - شاید فکر کنیم مثلاً کمی لاغرتر یا سنگین‌تر از حالت واقعی هستیم - اما وقتی خویشتن‌بینی شما نسبت به واقعیت بسیار دور و متفاوت باشد، می‌تواند مشکلات روحی و روانی جدی ایجاد کند.
در حقیقت، یک اختلال وجود دارد که محور این انحراف و تحریف است که به آن، اختلال بدریخت انگاری (BDD:Body Dysmorphic Disorder) گفته میشود. اختلال بدریخت‌انگاری نوعی اختلال تصویری از بدن است که با اشتغال فکری مداوم و مزاحم همراه با تصور نوعی نقص در ظاهر فرد شناخته میشود.
همه ما چیزهایی در خودمان داریم که دوست نداریم یا چیزهایی که آرزو می‌کنیم بتوانیم آن‌ها را تغییر دهیم و حتی ممکن است گاهی اوقات در مورد نقص خود اغراق کنیم، اما افراد مبتلا به BDD در مورد ذهنیت خود از نقایصشان در وضعیت بسیار منفی و شدیدتری گیر می‌کنند. افراد مبتلا به BDD می‌توانند از هر قسمت از بدن خود بدشان بیاید، اغلب آن‌ها در مو، پوست، بینی، سینه یا معده خود نقصی پیدا می‌کنند اما در واقعیت، آن نقص ممکن است فقط یک نقص جزئی باشد یا حتی وجود نداشته باشد.
برخی از رفتارهای نشان‌دهنده BDD عبارت‌اند از:
- پوشش و مخفی شدن (با وضعیت بدن، لباس، آرایش، مو، کلاه و غیره)
- مقایسه اجزاء بدن خود با ظاهر دیگران
- جراحی‌های مکرر
- چک کردن بیش‌ازحد خود در آینه
- پرهیز از روبرو شدن در آینه
- کندن پوست
- نظافت بیش‌ازحد
- ورزش بیش‌ازحد
- تعویض بیش‌ازحد لباس‌ها
خویشتن‌بینی بی‌ثبات و علائم آن
اگر مشکل بیشتر از یک خویشتن‌بینی شدیداً منفی (مشابه اختلال بدریختی) باشد و به شکل خویشتن‌بینی بی‌ثبات و ناپایدار ظاهر شود، شخص از مشکل دیگری به نام اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder: BPD) رنج می‌برد.
افراد مبتلا به BPD اغلب فقدان عمیقی در خویشتن‌بینی و خودانگاری را تجربه می‌کنند. ممکن است احساس کنند که نمی‌دانند چه کسی هستند و ممکن است درک آن‌ها از هویت خود باگذشت زمان بسیار تغییر کند. چنین افرادی حتی ممکن است در شناخت و درک خود درگذشته، حال و آینده به‌عنوان یک شخص واحد دچار مشکل شوند.
این به‌عنوان اختلال در هویت شناخته میشود: «خویشتن‌بینی بی‌ثبات یا احساس ناخوشایند شدید و مداوم». این اختلالات شامل شخصیت، افکار، احساسات و رفتار شما میشود که متناسب با شرایط تغییر میکند. همه‌ی افراد تا حدی این کار را انجام می‌دهند، اما افراد مبتلا به BPD اغلب خود را در معرض تغییرات عمدهای در هویت می‌بینند.
به‌طورکلی علائم مرتبط با خویشتن‌بینی ناپایدار و BPD عبارت‌اند از:
- مشکل در احساس همدلی با دیگران
- احساس انزوا، کسالت و پوچی
- ترس مداوم از رها شدن و طرد شدن، شامل واکنش‌های عاطفی شدید نسبت به ترک واقعی و حتی احتمالی
- تاریخچه روابط ناپایدار که می‌تواند به‌شدت از عشق شدید و ایده‌آل‌سازی به نفرت شدید تغییر کند
- حالات شدیداً متغیری که می‌توانند چندین روز یا فقط چند ساعت ادامه داشته باشند
- احساس شدید اضطراب، نگرانی و افسردگی
- رفتارهای آنی، پرخطر، خود تخریبی و خطرناک مانند رانندگی بی پروا، سوءمصرف مواد مخدر یا الکل
- خصومت
- برنامه‌ها، اهداف و آرزوهای شغلی ناپایدار
خویشتن‌بینی پایین و افسردگی
همانطور که انتظار دارید، خویشتن‌بینی پایین نیز می‌تواند یک عامل محرک و یا محصول افسردگی باشد. وقتی از خود احساس بدی داریم، طبیعی است که برداشت ما از خود نیز ممکن است از آن متأثر شود. به همین ترتیب، وقتی خویشتن‌بینید ضربه می‌خورد منجر میشود به اینکه نسبت به خود و زندگی خود احساس خیلی بدی پیدا کنیم.
یک درمان مؤثر افسردگی شامل برخی از کارها در زمینه ایجاد، حفظ و بهبود خویشتن‌بینی میشود و از آنجا که ارتباط خویشتن‌بینی و افسردگی بسیار نزدیک است، بنابراین بهبود خویشتن‌بینی نیز می‌تواند درمان را تقویت کرده و به شما کمک کند تا احساس شادی و سلامت بیشتری داشته باشید.
یک درمان مؤثر افسردگی شامل برخی از کارها در زمینه ایجاد، حفظ و بهبود خویشتن‌بینی میشود و از آنجا که ارتباط خویشتن‌بینی و افسردگی بسیار نزدیک است، بنابراین بهبود خویشتن‌بینی نیز می‌تواند درمان را تقویت کرده و به شما کمک کند تا احساس شادی و سلامت بیشتری داشته باشید.
مرجع : میگنا به نقل از تبیان
عالی بودش خیلی ممنونم از شما