سایت تخصصی روانشناسی

مقدمه:

 انسان تنها موجودی است که با همنوعان خودبه تبادل نظر می پردازد و برای شناخت و حل مشکلات خود با آنان مشورت و از راهنمایی آنان استفاده می کند . راهنمایی و مشورت درطول زندگی آدمیان مطرح بوده وآنان با کسانی که مورد قبول و اعتمادشان بوده مشورت می کرده اند .باتوسعة علوم انسانی و رشدعلوم رفتاری به راهنمایی ومشاوره به عنوان شاخه ای مستقل ازعلوم رفتاری‌توجه شد. امروزه راهنمایی ومشاوره به صورت حرفه ای یاورانه برای کمک به افرادی است که در رشد ، سازگاری ، تصمیم گیری ، روابط خانوادگی ، مهارتهای اجتماعی وشیوة زندگی مشکلاتی‌دارند ومشاوره به این افراد کمک می کند تا راه حل مناسبی برای مشکلات بیابند.اهمیت مشاوره ومشورت دردین مقدس اسلام کراراً مورد توجه ائمة اطهار و بزرگان دین قرار گرفته است . بشر امروز در یک دورة پیچیده زندگی می کند ، یکی از مشخصات این دوره ، تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یکدیگر جهت استفاده از تخصص آنها برای تداوم یک زندگی متعادل است . لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت ، شکوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها ، اعم از نیازهای اولیة جسمانی ، نیاز به امنیت و آرامش ، نیاز به تعلق ، نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن ، نیاز به احترام و نیاز به‌شکوفایی در دنیای امروز فرایند ساده ای نیست ، در تمام این مراحل به مشاور و مشاوره نیازاست .وظیفة نهاد آموزش و پرورش ، در آماده کردن دانش آموزانی که نیروی انسانی فردا تلقی می شوند ، برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن بیست و یکم که از حساسیت ویژه ای برخوردار است بسیار حساس و سنگین است . اضطراب ، افسردگی ، سوء مصرف مواد مخدر ، رفتارهای نابهنجار، مشکلات تحصیلی‌،گرایش ارتباط با جنس‌مخالف از عمده‌ترین مشکلات روانی‌اجتماعی دانش آموزان است ، به طوری که بیش از 32 درصد دانش آموزان از نوعی مشکل اجتماعی روانی رنج می برند .اهداف آموزش وپرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامه ها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها و امکانات دانش آموزان تهیه و اجرا گردند. ازطریق « خدمات راهنمایی ومشاوره» می توان توانایی ها ونیز محدودیت های دانش آموزان راشناخت واز امکانات موجود حداکثر‌استفاده‌را به‌عمل‌آورد.مشاورتحصیلی با شناخت دانش آموزان در زمینه های گوناگون می تواند آنان را به رشته های تحصیلی مناسب راهنمایی کند وآنان را در حل مشکلات یاری دهد.گرچه آشنایی معلم با فنون راهنمایی ، تدریس و عملکرد او را مؤثر و پربار می سازد، ولی معلم به تنهایی نه می تواند ونه فرصت داردبه تمام مسائل و مشکلات روانی و خانوادگی و تحصیلی دانش آموزان رسیدگی کند و برای هر کدام راه حل ارائه دهد. از این رو ، مشاور تحصیلی با همکاری معلم و خانواده و مسئولان مدرسه می توانددانش آموزان را در جهت رفع مشکلات تحصیلی و خانوادگی و روانی وتأمین ثبات عاطفی یاری دهد و نهایتاً نیل به اهداف آموزش و پرورش را ممکن سازد.

فایده و اهمیت مشاوره و راهنمایی :

راهنمایی کودکان ونوجوانان و بزرگسالان یک فراگرد بسیار مهم و استثنایی در حل مشکلات و معضلات‌این‌طبقات‌سنی‌می‌باشد.ضرورت‌مشاوره و راهنمایی قبل ازهرچیز دیگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جدید آموزش و پرورش مطرح می باشد. چگونگی تجدید نظر و تغییر یک برنامه تربیتی مفید و سازنده و خلاق به عنوان یک اصل مسلم در جهت توسعه و پیشرفت فرهنگ و تمدن آشکارشده است . پیدایش انقلاب صنعتی در اروپا و انقلاب در تکنولوژی و فرستادن اقمار مصنوعی به فضا ، نیاز مراکز صنعتی به نیروهای ماهری که حداکثر کارایی و بازدهی را داشته باشند، همه و همه تغییر و تحول را در نظام آموزشی کشورها ضروری ساخته است.                   اینکه چرا باید برنامه های آموزش و پرورش تغییر وتحول یابند ، و همچنین عوامل پیدایش راهنمایی در آموزش و پرورش مربوط به عللی است که مهمترین آنها افزایش   بی رویة جمعیت به ویژه جمعیت جوان کشورها و افزایش دانش آموزان و عدم تعادل در توزیع دانش آموزان در رشته ها و شاخه های تحصیلی ،ضرورت برقراری تعادل بین بازار کار و تربیت نیروی انسانی و افت تحصیلی می باشند.  تغییر نام بعضی از مواد درسی می توان گفت‌که تغییر به وجودآمده است؟پاسخ این‌سؤال‌منفی‌است .بایدخاطر نشان ساخت که هرگونه اصلاح و تجدیدنظر و یا تغییرات اساسی می باید از جمیع جهات مورد توجه قرار گیرد و نیز باید مشکلات آن را پیش بینی کرده ، راه های رسیدن به این هدف ها را جستجو نموده و جهت اساسی آن را روشن ساخت. با توجه به همین نکات است که اهمیت و ضرورت مشاوره و راهنمایی به عنوان یک اصل مهم در جریان تعلیم وتربیت آشکار می گردد.مدرسه به عنوان یک نهاد اجتماعی باید متناسب با احتیاجات فردی و مقتضیات جامعه باشد . چون جوامع پیوسته در اثر عوامل مختلف (نظیر جنگ و نزاع ، بیماری ، عوامل طبیعی ، انقلاب و غیره )تغییر می یابند،مدرسه هم به عنوان یک نهاد اجتماعی باید متناسب با تغییرات جامعه تحول یابد. مدارس باید با تحولات فرهنگی،علمی و اجتماعی هماهنگ و همگام باشند و برای پیشرفت در این زمینه ها ، متغیر و متحول گردند.                                                                                     

تاریخچه راهنمایی ومشاوره:

دربین ممالک صنعتی،امریکای شمالی نخستین کشوری است که‌درآن مراکز ویژه راهنمایی ومشاوره تأسیس شده و از میان افرادی که نخستین بار به ایجاد مرکز راهنمایی در آن سرزمین اقدام کرده اند باید از فرانک پاستور نام برد که درسال 1908 اولین مرکز راهنمایی راکه درحقیقت مرکز راهنمایی حرفه ای بود درشهر بوستن تأسیس کرد. سال 1332 را می توان مبدأ شروع راهنمایی به معنی خاص آن در کشور خود بدانیم درسال 1334 دراداره مطالعات و برنامه ها دایره ای بنام دایره تحقیقات روانشناسی بوجود آمد که به تهیه برخی تستهای هوش وسنجش های روانی مبادرت کرد و سرانجام کنگره های منعقده درتابستان های 37 و 38 راهنمایی در مدارس را امری ضروری تشخیص داده و مرکز راهنمایی در اداره کل تعلیمات متوسطه به وجود آمد. درسال 1347 اداره کل آموزش راهنمایی تحصیلی در وزارت آموزش وپرورش تأسیس گردید ودرسال 59 طی بخشنامه ای برنامه راهنمایی و مراکز مشاوره و راهنمایی تعطیل گردید. از ابتدای سال 67 ضرورت وجود مشاورین در مدارس احساس شد و مجدداً این رشته شروع به جذب دانشجو نمود.

تعاریف راهنمایی و مشاوره :

مطالعة نظام های آموزشی جهان نشان می دهد که از خدمات راهنمایی و مشاوره به عنوان تسهیل کنندة فرایند تعلیم و تربیت در دوره های مختلف تحصیلی به شکل مطلوب سود برده اند. برای راهنمایی تعاریف گوناگونی بیان شده است که ضمن برخورداری از تنوع ، از وجوه مشترکی نیز بهره مند هستند. برای رعایت اختصار و پرهیز از اطاله کلام تنها به یکی از آن تعاریف بسنده می کنیم .راهنمایی کوششی است انسانی ،برای ایجاد حداکثرتوافق ممکن بین خصوصیات فرد مورد راهنمایی و متقضیات فعالیتی( تحصیلی یا حرفه ای ) که بدان مشغول خواهد شد ( شکوهی 1367 ) .مفاهیمی که در راهنمایی بکار برده شده است بسیار متنوع و از تنوع دیدگاهی ، بخش عظیمی از فرایند تعلیم و تربیت را شامل می شود . گزاره‌های ذیل مؤید این موضوع است : - راهنمایی بخشی از کل جریان تعلیم و تربیت بطور اعم و مدرسه بطور اخص است .- راهنمایی یک سلسله خدمات و کوشش های منظم و سازمان یافته است .- منظور از راهنمایی فرد ، کمک به تصمیم گیری آگاهانه وعاقلانه و قرار گرفتن درمسیر رشد و پرورش قوه قضاوت است .چنانچه راهنمایی را دایره عظیمی از فعالیت های تربیتی در آموزش و پرورش بدانیم مشاوره به عنوان دایره کوچک تری در قلب آن دایره عظیم جای دارد. به عبارت دیگر یکی از مهمترین خدمات راهنمایی، خدمت مشاوره است.

تعریف مشاوره :

یکی از جدیدترین تعاریف مشاوره عبارتی است که در سال 1965 توسط کرومبولتز بیان شده است . او می گوید: مشاوره از تمامی فعالیت های اخلاقی تشکیل یافته است که در آن مشاور متعهد، تلاش می کند تا به مراجع کمک کند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد که بتواند به حل مشکلات و مسائل او منجر شوند.اما جامع ترین تعریف مشاوره توسط بورکس و استفلر بیان شده است . به گونه ای که تقریباً به همه جنبه های کار یک مشاور در فرایند مشاوره اشاره نموده اند.«مشاوره به رابطه حرفه ای بین یک مشاورآموزش دیده و مراجع دلالت دارد. این رابطه معمولا  میان دو نفر است . اگر چه بعضی مواقع مشاوره با بیش از دو نفر صورت می گیرد. این رابطه برای کمک کردن به مراجعان جهت درک و روشن کردن نظرات آنان در مورد محیط زندگی خود و یاد دادن راه  رسیدن به اهداف انتخاب شده فردی از طریق انتخاب راههای سنجیده و با معنای فردی و حل مشکلات هیجانی و میان فردی برگزار می شود».

اهداف مشاوره و راهنمایی :

در تعاریفی که از راهنمایی به عمل آمده تصریح شده که به فرد کمک شودتا خود را بشناسد. منظور و هدف از اینکه فرد خود را بشناسد این است که با این شناسایی به صورت انسانی مؤثرتر و خلاق تر ودر نتیجه شادمان تر درآید. چنین فردی درمعنایی که کارل راجرز بیان داشته به صورت فعال تر ظاهر می گردد. 
ازطریق مشاوره و راهنمایی فرد نه تنها وضع فعلی خود را درک می کند ، بلکه از آنچه که به صورت آن درخواهدآمد نیز آگاه می شود.راجرز معتقد است که هدف بیشتر مشاغل یاری دهنده که شامل مشاوره و راهنمایی نیز می شود ، افزایش رشد شخصی و روانی فرد در مسیر رشد اجتماعی است. بدین طریق راهنمایی دارای دو هدف می باشد که یکی هدف آنی و دیگری هدف غایی و نهایی می باشد.                                  

1.هدف آنی راهنمایی :      هدف آنی راهنمایی کمک و راهنمایی فرد در حل مشکلات تحصیلی ، خانوادگی و احیاناً شغلی است، که این را علاج واقعه قبل از وقوع می دانند و باعث جلوگیری از اتلاف سرمایه مادی و معنوی فرد در راهی ناشناخته می شود.  

2.هدف غایی ونهایی :   عبارت است از اینکه فرد خود قادر باشد یا بتواندکه با بینش صحیح به حل مشکلات خویش پرداخته و عاقلانه رفتار نماید.این است که راهنمایی آنی شرط لازم و مکمل راهنمایی غایی و نهایی و خود رهبری می باشد.    از آنجایی که قشر دانش آموز بیش از هر طبقه سنی دیگری نیاز به مشاوره و راهنمایی دارد، لذا بیشترین اهداف این دانش مربوط به مواردی می شود که در مدارس جنبه عملی به خود می گیرد.معمولاً هدفهای یک دوره تحصیلی به صورت زیر تحقق می یابد:  
 ‌أ.  برنامه های تحصیلی مربوط به آینده‌ب. تحصیلات حرفه ای ‌ج. فعالیت های هنری‌د.  فعالیت های مربوط به حفظ سلامت جسمی و فکری‌ه.  رشد علائق اجتماعیمنظور از این اهداف این نیست که تنها دانش آموز در یک یا چند فعالیت مربوط به این هدف ها شرکت نماید، بلکه لازم است برنامه راهنمایی تحصیلی به طریقی ترتیب یابد که دانش آموز با هر کدام از این اهداف درگیری فعالانه داشته باشد. به هر طریق،مشاوره و راهنمایی در دوران تحصیل ، اهداف گوناگون و وسیعی را در هر مقطع تحصیلی دنبال  می کند.در خانواده و جامعه نیز اهدافی را دنبال می کند که یکی از مهمترین آنها تجدید سازماندهی خود است.                                                  

 ضرورت فعالیت های راهنمایی و مشاوره در مدارس:

یکی از نهادهای اجتماعی، نهاد آموزش وپرورش است که مسئولیت مهمی درتربیت کودکان ،نوجوانان و جوانان بر عهده دارد .نگاه گسترده به نقش آموزش وپرورش به عنوان عاملی مؤثر در فعلیت بخشیدن به امکانات بالقوه وذاتی افراد ،انتقال اندوختة تجارب گذشتگان ، ارائه ارزش های مطلوب ، افزایش معلومات و ایجادمهارت های لازم در افراد برای زندگی و بالاخره تسهیل مسیر حرکت وجودی آدمی به سوی کمال اهمیت این نهاد اجتماعی را بیش از پیش نشان می دهد. گسترش کمی آموزش وپرورش‌نشانگر گرایش و‌استقبال‌همگان‌به اثربخشی‌این نهادوگسترش‌کیفی‌آن‌ناشی ازتوسعة معارف ، علوم و رشد بی وقفه تکنولوژی است که این دو بر پیچیدگی و ظرافت جریان آموزش و پرورش افزوده است.بنا بر این برای تحقق اهداف تعلیم و تربیت و رشد شخصیت کودکان و نوجوانان باید ازخدمات راهنمایی و مشاوره به خوبی استفاده کرد. نقش راهنمایی در آموزش و پرورش افراد به حدی است که عده ای ازصاحب نظران آن را نوعی تعلیم و تربیت گفته اند و بعضی راهنمایی راتسهیل کننده جریان تعلیم وتربیت می دانند. اگر تربیت را به معنی نشو و نمادادن ، زیاد کردن ، برکشیدن و به حداعتدال سوق دادن آدمی بدانیم ، تعلیم را رشددادن آدمی درتسهیل جریان رشد وکمال آدمی خواهیم یافت. مهمترین‌عواملی که درضرورت راهنمایی و مشاوره و توسعة آن درنظام های آموزش و پرورش مؤثر بوده اند عبارتند از:1- توجه به اصالت کودک وآموزش و پرورش وی 2- وجود تفاوت های فردی دردانش آموزان وضرورت شناخت و توجه به این تفاوتها در امرآموزش وپرورش 3- وجود‌استعدادهای عمومی و اختصاصی در‌دانش آموزان وضرورت شناخت و پرورش تدریجی و سنجش آنها4- رشد جمعیت و افزایش گرایش ها و علاقه مندی  به تحصیل درسطوح مختلف و گسترش علوم وتکنولوژی5- تراکم وتنوع واحدهای درسی دررشته های تحصیلی و ضرورت انتخاب مناسب6- توسعه مشاغل و حرفه و ضرورت انتخاب شغل مناسب7- تغییرنگرش ها و ارزشهانسبت به انتخاب رشته های تحصیلی و انتخاب شغل8- گسترش نیازهای جامعه به نیروی انسانی درسطوح مختلف مهارت9- وجود مسائل ومشکلات جسمانی،عاطفی، اجتماعی، رفتاری، تحصیلی وخانوادگی در دانش آموزان. 

خصوصیات مشاوران : خصوصیاتی که مشاورین را بدین وسیله متمایز و مشخص می سازد، موضوع تحقیق بسیاری از دانشمندان بوده است. این گونه تحقیقات از موقعی که مطالعه نقش و وظیفه مشاور در سال 1960 به وسیله اتحادیه امریکایی کارکنان راهنمایی آغاز شد، گسترش یافته است. در سال 1951، ماورر نوشت که رشد شخصی یا پختگی ، مهمترین خصوصیت مشاوران  می باشد، اما روش صحیحی برای ارزیابی آن وجود ندارد.هامرین و پولسون ، مطالعه ای را برای این مسئله به تحقیق گذاشتندکه در آن 91 مشاور،خصوصیاتی را که به نظرشان عمل مشاوره را تسهیل می کرد بیان نمودند. این خصوصیات به ترتیب فراوانی پاسخ ها به شرح زیر به دست آمده است:                1- فهم یا میزان درک مشاور 2- زمینه همدردی در جریان مشاوره3- ثبات وپایداری  4- حوصله و بردباری 
۵- عینیت     6- صمیمیت 
۷- حضور ذهن 8- انصاف 9- سعه صدر  10- پاکی و صداقت  11- آرامش   12- داشتن فکری باز  13- هوش     14- تعادل اجتماعی  15- ابتکار و خلاقیت  اینها خصوصیاتی بودند که در مطالعه و تحقیق هامرین و پولسون به ترتیب اولویت ، توسط مشاوران شرکت کننده در تحقیق (به تفکیک) خاطر نشان شده بودند. اما اتحادیه تعلیم و تربیت  و سرپرستی مشاوران، شش خصوصیت ذیل را برای مشاوران قلمداد کرده و لازم می داند:      1- اعتقاد به هر فرد        2- تعهد در برابر ارزش های انسانی  3-  آگاهی از دنیا     4- داشتن فکری باز  5- شناخت خود  6- تعهد حرفه ای                   

نقش های راهنمایی و مشاوره در نظام آموزش و پرورش :

راهنمایی و مشاوره درنظام آموزش وپرورش سه نقش را ایفا می کند:1- کمک به فرد فرد دانش آموزان به منظور سازگاری با محیط ، حل مسائل ومشکلات شخصی ،بروز و ظهور استعدادها  و رشد وتکامل آنان 2- کمک به دانش آموزان درانتخاب مناسب ترین راه ازنظر رشته های تحصیلی و انتخاب مناسب شغلی و برنامه ریزی و آمادگی برای زندگی3- ارائه خدمات راهنمایی اعم از:

• خدمات اطلاعاتی:‌ منظور از این خدمت عرضه اطلاعات نظام یافته ای است تا  دانش آموزان بتوانند آگاهی کافی نسبت به برنامه های درسی،رشته های تحصیلی،مقررات وآئین نامه های امتحانی، امکانات آموزشی،حرفه ای و شغلی بدست آورند.تا از روی بصیرت راه های  مناسب‌را انتخاب کنند.عرضه اطلاعات لازم درزمینه روشهای صحیح مطالعه و یادگیری دروس درمدرسه‌ ، اهمیت و ارزش علم آموزی،اهداف و انگیزه های تحصیلی،آداب وروشهای برخورد انسانی درمحیط مدرسه،انواع مسایل‌مشترک‌دانش آموزان‌وچگونگی‌برخوردبامسایل وشیوه های تقویت اراده و راههای خودسازی درمدارس بسیار بجا و ضروری خواهد بود.
• خدمات مشاوره ای: هدف از این خدمت درمدارس برقراری ارتباطی اساسی بین دانش آموزان و مشاوران است خدمات‌مشاوره ای، خودشناسی دانش آموزان را تسهیل می کند و دانش آموزان را یاری می دهد تا ازطریق ترکیب وتطبیق اطلاعات مربوط به خود و محیط ، مشکلات خود را باز یابند و حل کنند و به تصمیم گیری مناسب بپردازند. این امر مستلزم وجود مشاورانی است که برای این مهم تربیت و آماده شده اند تا دانش آموزان را درحل مشکلات واتخاذ تصمیم های معقول و مناسب یاری دهند. مشاوران، رکن اصلی و پایه اساسی برنامه راهنمایی هستند . افرادی که براساس دانش های نظری و تجارب علمی ، صلاحیت های همه جانبه را برای کمک به دانش آموزان و رفع مشکلات متعدد و متنوع آنان باید داشته باشند . مشاوران مدارس باید علاقه مند به دانش آموزان وآگاه به مراحل رشد وتربیت آنان ، واقف به اصول ومبانی روانشناسی ، تعلیم وتربیت و جامعه شناسی و قادربه بهره مندی از اصول و فنون راهنمایی ومشاوره و دارای تجربه کاری باشند . مجموعه تلاش وکوشش هایی که به شناخت استعدادها ورغبتهای دانش آموزان منجر می شود یا آنان را در انتخاب رشته های تحصیلی و یا شغلی و رفع مشکلات شخصی و سازشی یاری می دهد جزء وظایف مشاوران به حساب می آید. برنامه راهنمایی و مشاوره در مدارس متوسطه در سه بعد تحصیلی ، شغلی و تربیتی انجام می گیرد.

نقش مشاوردرمدارس:

مشاوران با تسهیل جریان‌رشد همه جانبة فرد، آموزش مهارت های زندگی فردی ، اجتماعی ، کاهش و حذف موانع رشد، خودشناسی و محیط شناسی و ارائه سایر خدمات یاورانة روانشناختی در مدارس نقش بسیارحساسی دارند.   عمده ترین اهدافی که می توان از طریق خدمات راهنمایی و مشاوره به آنها دست یافت عبارتند از: الف) رشد وتوسعه قوای فکری ومعنوی وعقلی دانش آموزان

1- ایجاد پیشرفت درکسب مهارت های مطالعه 2- راهنمایی دانش آموز برای انتخاب رشته های تحصیلی3- طرح ریزی برای انتخاب دروس،برای ادامه تحصیلات4- ترغیب دانش آموز برای بهره برداری خویش بینانه و خلاقانه از نیروی خویش

ب)‌ رشد و توسعه مهارت های شغلی و حرفه ای دانش آموز

1- یاری کردن دانش آموزان تا ازتوانائی ها و علائق حرفه ای خویش آگاه شوند.2- یاری کردن دانش آموزان تا ازموقعیت ها وفرصت های استخدامی و شغلی جامعه مطلع شوند.3-یاری کردن دانش آموزان تا بر اساس شناسایی خویش و فرصت های حرفه ای ، به توسعه و پیشرفت در حرفه و شغل خود بپردازند و طرحها و تصمیمات خود را مؤثر سازند.       

ج) رشد وتوسعه شخصیت دانش آموز

1- یاری کردن دانش آموز تا برای خود به عنوان عضوی از جامعه احترام قائل شود.2- یاری کردن دانش آموز تا در ایجاد روابط و مناسبات متقابل ،دارای شایستگی شود.3- همکاری با معلمان درتدارک محیط سالم ومساعد درکلاس تا به رشد روانی دانش آموزان کمک شود. 4- ارتباط با والدین به منظور ایجاد شناخت رفتارهای طبیعی و نیازمندی های روانی جوانان.

نقش مشاور درامور تحصیلی :

دانش آموزان درجریان تحصیل با مشکلات زیادی مواجه می شوند که مشاور می تواند در رفع این مشکلات کمک های مؤثری به دانش آموزان ارائه دهد که پاره ای از این مشکلات را می توان به شرح زیر شمرد:1- ضعف پایة تحصیلی: در مورد چنین دانش آموزانی مشاور باید برای فراگیری دروس پایه از نقطه ای که ضعف دارد برنامه ریزی کند وبا کمک خانواده ضعف پایه ای  او را جبران کند.  فشار آوردن و وادار کردن دانش آموز به زحمات شبانه روزی در سطح بالای تحصیلی بدون توجه به پایه بی فایده است .آماده کردن دانش آموز و اولیای وی برای چنین برنامه ای نیاز به جلسات مشاوره ای دارد که متولی آن مشاور مدرسه است.2- کمبود یا نبود انگیزه‌تحصیلی:دانش آموزانی وجود دارند که از نظر هوشی در حد طبیعی و ظرفیت لازم برای یادگیری را دارند ، اما انگیزه ای برای درس خواندن ندارند . درمورد اینگونه دانش آموزان که تعدادشان نیز کم نیست مشاورباید علت تنبلی را جستجو و برای درس خواندن آنها ایجادانگیزه کند.تشویق کردن به انحای  مختلف،ایجادزمینه های موفقیت برای دانش آموز،اورا به موقع تأیید کردن و در مجموع به کار بردن انگیزه های طبیعی می تواند کارسازباشد.مشاوران با همکاری سایر عوامل آموزشی وپرورشی می توانند درسه سطح پیشگیری اولیه، ثانویه وثالث اقدام به فعالیت نمایند. مدرسه مکان مناسبی برای اجرای برنامه های پیشگیری از مشکلات روانی و عاطفی است و بخش مهمی ازرسالت مدرسه به آموزش سازگاری عاطفی فرد در زندگی اختصاص دارد . لذا مدرسه بهترین فضا و فرصت برای آموزش ترویج شیوه های سازگاری صحیح درزندگی فردی و اجتماعی است. مشاوران دربعد پیگیری اولیه با آموزش مهارت های زندگی و با ارائه خدمات راهنمایی ،مشاوره و اطلاع رسانی در زمینه های تربیتی،تحصیلی و شغلی وتسهیل روند ارضای نیازهای اساسی دانش آموزان،ازجمله شکوفایی استعدادها وتوانمندیها احساس خود ارزشمندی و اعتماد به نفس، خودشناسی و ارتقای سلامت‌روانی آنان نقش مؤثری را ایفا می کند. اینگونه خدمات ازطریق تدریس درس مهارتهای زندگی درقالب ساعت پرورشی،اجرای آزمون ها و انجام فرایند هدایت تحصیلی و اطلاع رسانی شغلی وآموزش فرایند برنامه ریزی تحصیلی و طرح ریزی شغلی درفرصت های مناسب اجرا‌می شود.

نقش مشاوران درتأمین بهداشت روانی دانش آموزان : 

دانش آموزانی از سلامت روانی برخوردارهستند که اولاً خودرا فردی ارزشمند و قابل احترام بدانند و به توانایی های خود ‌اطمینان داشته باشند.ثانیاً بتوانند بدون دغدغه خاطر و ناراحتی با واقعیات زندگی مواجه شوند وکل وجودشان را همانگونه که هست بشناسند و بپذیرند،ثالثاً با آرامش خاطر و احساس امنیت و با شوق و امید زندگی کننددانش آموزی که با بحران و مشکل روانی مواجه است توانایی ایستادگی دربرابر فشارهای وارده را ندارد و در حل مشکلات به طور منطقی و سنجیده عاجز است وتعادل روانی بهم خورده ای دارد. چنین دانش آموزی جهت حل مشکل و برقراری تعادل به مشاوره نیاز دارد. مشاورین از عوامل مؤثر تأمین بهداشت روانی دانش‌آموزان درمدارس می باشند. استفاده ازخدمات راهنمایی و مشاوره درآموزش وپرورش، درنهایت به تأمین بهداشت روانی دانش آموزان منجر می شود. دربهداشت روانی بهترزیستن وسلامت فکر و بهبود روابط اجتماعی ضرورت دارد.هدف اصلی بهداشت روانی تأمین سلامت فکر و روان و‌سالم سازی محیط فردی و اجتماعی است . مشاور بی آنکه کسی را به دوش بکشد یا به پیش وپس براند چشم انداز تازه ای را به ماجراهای ذهنی او  می گشاید.چشم انداز و نگاهی که به‌آدمی مجال زیستن می دهد و فرصتی فراهم می کند تا فرد خودش را در ذهنش بازسازی کند و قدرتی را در اختیار فرد می گذارد تا با بهره گیری از آن نوع جدیدی از حضور را درپهنة  روابط بین فردی تجربه کند . افزون بر این، مشاور وظیفه نظارت بر خویش را نیز بر دوش می کشد .بخشی از مهمترین فعالیت های اجرایی که مشاوران می توانند در تأمین بهداشت روانی دانش آموزان انجام دهند عبارتند از :  1- شناخت محدودیتهای روانی ، فیزیکی دانش آموزان2-ایجاد ارتباط صحیح و اصولی بین  دانش آموزان و اولیای مدرسه3- فراهم آوردن فرصت مناسب برای دانش آموزان به منظور خودشناسی و یادگیری روش های حل مسأله و تصمیم گیری4- مصاحبه های فردی برای شناخت مشکلات دانش آموزان و راهنمایی آنها5- برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی با دانش آموزانی که مشکلات تحصیلی و خانوادگی و شخصی دارند .6- تشویق دانش آموزان به همکاری های اجتماعی7- ایحاد هماهنگی بین فعالیت های خانه و مدرسه به منظور بهبود وضعیت تحصیلی  و رفتارهای دانش آموزان   8- برگزاری جلسات مستمر بحث و گفتگو با دانش آموزان و تلاش در جهت حل مسائل و مشکلات آنان 9- تشکیل‌جلسات‌مشاوره‌باخانواده ویاری‌دادن والدین برای‌رفع مشکلات‌دانش‌آموزان به شیوه ای درست10-ارزیابی‌نیازها‌وبررسی‌مشکلات‌دانش‌آموزان در‌زمینةمسائل‌شخصی،خانوادگی ، اجتماعی ،تحصیلی ، اخلاقی و انضباطی11-تنظیم و اجرای برنامه های آموزشی در زمینه های رشد و پیشگیری و درمان مشکلات12- همکاری با معلمان و کمک به آنان در حل و فصل مشکلات دانش آموزان و شرکت در شوراهای مدرسه13-انطباق دانش آموزان با محیط مدرسه ، معلم و دروس و ایجاد انگیزه های مناسب برای درس خواندن و عدم احساس ناتوانی درموارد شکست تحصیلی با نگاه جامع به اهداف و وظایف آموزش و پرورش .تفکیک و مرز بندی دقیق بین راهنمایی و مشاورةتحصیلی با سایر ابعاد راهنمایی و مشاوره از جمله راهنمایی و مشاوره تربیتی ، شغلی و حرفه ای اصولی و منطقی نیست .مشکلات دانش آموزان ، زنجیره ای از عوامل فردی و اجتماعی است که نیازمند دیدی جامع نگر و نظام مند به استعدادها و توانائی ها و علائق، شخصیت ، ساختار و وضعیت خانواده و سایر متغیرهای محیطی است . مشاور مدرسه با آگاهی از ارتباط تنگاتنگ مشکلات تحصیلی با زمینه های روانی - اجتماعی دانش آموزان , با استفاده از متون و روشهای راهنمایی و مشاوره از طریق  شیوه های مختلف فردی ،گروهی و خانوادگی به دانش آموزان کمک‌می کند تا با بررسی های همه جانبة مشکل بتوانند راه حل یا راه حل های مناسب را انتخاب و برای اجرای آنها برنامه ریزی نمایند و در نهایت عملکرد دانش آموزان در ابعاد مختلف بهبود یابد.یکی از روش های مشخص کردن نقش مشاوران این است که ببینیم شاگردان ، معلمان ، مدیران و والدین (یعنی گروهی که مشاوران به آنها خدمت می کنند) آنها را چگونه درک می کنند. پیدا کردن آگاهی در این مورد، چگونگی پذیرش مشاوران را از طرف این افراد مشخص می سازد.  تحقیقاتی که راجرزدر زمینه فوق  به عمل آورده ، معلوم کرده است که بیشتردانش آموزان معتقدند که برنامه راهنمایی روی هم رفته با ارزش می باشد ، اما باید خاطر نشان ساخت که دانش آموزان مورد مشاوره راجرز ، جز در مورد انتخاب حرفه و رشته تحصیلی در بقیه موارد، برنامه راهنمایی را منبعی یاری دهنده تلقی نمی کنند شاید یکی از علل این موضوع عدم پذیرش مشاوران از جانب شاگردان و نبودن تفاهم میان آنها باشد. در رابطه با عقاید معلمان نسبت به مشاوران ، باید گفت که« پیرسون» مطالب زیر را یک انگیزه احتمالی عقاید خصمانه درباره مشاوران می داند.برای معلم قبول این که در مدرسه به وجود متخصصان روابط انسانی نیاز هست،مشکل می باشد.زیرا اعتراف به ضرورت وجود این گونه متخصصان،مستلزم این است که معلمان را محدود سازد و این همان چیزی است که معلمان نمی خواهند با آن روبه رو گردند.  مدیران هم نسبت به ضرورت وجود مشاوران در مدرسه ، عقاید مخالفی دارند. در مقاله ای از یک مدیر مدرسه که در مجله  « لوک» نقل گردیده است، کار مشاوران را در مدرسه مربوط به مسئله شاگردانی که مدرسه را ترک می کنند،دارای کمترین ارزش می داند و معتقد بود که مشاوران از لحاظ آمادگی و خصوصیات شخصی در درجه دوم اهمیت قرار دارند.این مطلب توسط کاریکاتوری که به وسیله مدیر مذکور رسم شده بود،نمایان گردید این کاریکاتور روشن می ساخت که مشاوران در هر سطحی که مورد ارزیابی قرار گیرند، افرادی غیر مؤثرمی باشند. نتایج تحقیقات دیگر مربوط به قبول مشاوران از طرف اکثریت مدیران، نشان می دهد که آنها، مشاوران را افرادی همه کاره می دانند.با اینکه نظریات ذکر شده ظاهراً با هم مرتبط نیستند اما در واقع رابطه نزدیکی میان آنها وجود دارد.در نظر گرفتن کار مشاور از لحاظ معیار اداری (برای مثال کارایی ) مخصوصاً با توجه به انتظارات نابجای مدیران ، صحیح به نظر نمی رسد. اختصاص دادن وظیفه ای به یک فرد و توقع این که آن فرد همه کاره باشد،نشانگر این است که مدیران جریان واقعی کار را مخفی نگه   می دارند و بدون تردید اگر فردی را برای انجام کاری استخدام کنند و بعداً وظیفه دیگری به او محول کنند، او نمی تواند وظیفه اصلی خود را به خوبی انجام دهد.   اما عقاید والدین دربارة مشاوران دارای اهمیت خاصی می باشد.« اورایف » معتقد است که والدین وظایف مشاوران را به ترتیب ذیل درجه بندی می کنند:1- برنامه ریزی   2- تلاش برای حل مسائل  مدرسه3- مشاوره با شاگردان در مورد حرفه آینده آنها  
4- مشاوره با شاگردان درباره مسائل شخصی

وظایف کادر آموزشی و اداری مدرسه در قبال مشاوره و راهنمایی :

جریان مشاوره و راهنمایی ، زمانی در مدارس موفق خواهد گردید که به عنوان جزئی از کل برنامه آموزشی مدرسه مطرح شود و هر کدام از پرسنل و کارکنان مدرسه اعم از مدیر و معاون و آموزگاران وظیفه خود را در قبال هستة مشاوره به خوبی انجام دهند. مهمترین وظایف کادر آموزشی در برابر برنامة مشاوره و راهنمایی عبارتند از:

1- حمایت از برنامه های مشاوره ، کمک به مشاوره در جهت شناخت دانش آموزان و تسریع انجام کارهای  مشاوره.     
۲- معرفی دانش آموزان مشکل دار توسط آموزگار به مشاور، جهت کمک و حل مشکل آنها.3- هماهنگ کردن برنامه مشاوره با سایر برنامه های مدرسه.4- همکاری با مشاوران در جهت شناسایی استعدادهای شاگردان.      

نتیجه گیری :

برنامه‌های راهنمایی مدارس را در گذشته به صورت تأمین نیازمندی های آموزشی،    حرفه ای ، روانی و اجتماعی کودکان تشریح کرده اند.اما اغلب برنامه های راهنمایی در راه تأمین یک یا دو منظور اقدام نموده و بقیه اهداف را در درجه دوم اهمیت قرار داده و فقط به طور اتفاقی دربرآوردن آنها اقدام کرده است ، امروز در برنامه های مشاوره به همة  جنبه های ذکر شده در بالا توجه می شود، به عبارت دیگر مشاوره میدان عمل خود را توسعه داده و در اختیار دانش آموزان در همة مقاطع تحصیلی قرار داده است. در گذشته مشاوره خدمتی رسمی ولی سازمان نیافته بودکه به انتخاب شغل محدود می گشت و امروز به صورت یک سلسله خدمات راهنمایی و شخصی بسیار پیشرفته و هماهنگ درآمده است، بنا بر این مشاوره شامل تمام جنبه های رشد و تکامل شاگرد است. در گذشته راهنما شخصی ناصح بود و امروز نقش مشاور، ارزیابی کنندة پیشرفت فرد، کمک دهندة به او در حل مشکلات ، رابط بین خانه و مدرسه و هماهنگ کنندةفعالیتهای راهنمایی کارمندان و معلمین ، طرف مشورت در تنظیم برنامه درسی است.در گذشته وظایف راهنمایی ومشاوره به عهدة معلمین ومدیرانی بود که برای این کار تربیت نشده بودند و امروزگرایش به این است که در مدارس یک نفر مشاور یا متخصص راهنمایی تربیت شده وجود داشته باشد.در گذشته منظور مدرسه فقط دادن تعلیمات و تنها چیزی که ارزشیابی می شد،توانایی هاوعدم توانایی های ذهنی کودک بود، و بر حسب توانایی هایی که داشت و یا به علت نداشتن استعدادهای مورد نیاز به او توصیه می شد که فلان رشته را انتخاب کند و یا فلان دوره را انتخاب نکند،اما امروز پیشرفت همه جانبة کودک مورد نظر مدارس جدید می باشد وتنها به کسب مهارتهای آموزشی ویادگیری های درسی اکتفا نمی شود بلکه هدف، رشد همة جانبه شخصیت کودک می باشد تا به جایگاه و مقام یک فرد بزرگسال کامل برخوردار از سلامت روان برسد.ازجمله اموری که مورد توجه است ، سازگاری های حرفه ای ، اجتماعی و شخصیتی اوست ، مفهوم تازة آموزش وپرورش عبارت است از سازگاری با موقعیت های زندگی و خدمات راهنمایی با هدف حمایت از مدارس و ایجاد تسهیلات لازم برای رسیدن به آن سازمان یافته است.برنامة جدید راهنمایی با تأکید بر رشد سلامت روان کودک گسترش می یابد و لذا اجرای آن به صورت توجه به همة جوانب رشد کودک و همگی ابعاد شخصیت او بر روش قدیمی تشخیص و درمان برتری چشمگیری یافته است با این تعبیر لزوم وگسترش خدمت راهنمایی و مشاوره در تمام مقاطع تحصیلی ازابتدایی تا دبیرستان یک ضرورت مسلم در همه جوامع پیشرفته است.

منابع ومأخذ:

1-قشلاقی،محمد:روان شناسی مشاوره وراهنمایی،چاپ اول،انتشارات مانی،13732-نوابی نژاد،شکوه:راهنمایی و مشاوره،چاپ اول،انتشارات معاصر،13733-احمدی ،سید احمد : مبانی و اصول راهنمایی و مشاوره ،انتشارات سمت،13844-حسینی (بیرجندی) ،سید مهدی، راهنمایی و مشاوره تحصیلی، انتشارات سمت،13755-صافی ، احمد : اصول و فنون راهنمایی و مشاوره در دوره های تحصیلی، انتشارات رشد،13816-اردبیلی،یوسف: اصول و فنون راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش، انتشارات بعثت ، 1380