به گزارش خبرگزاری آنا، تمدن بشر مرهون اندیشه خلاق آدمی بوده است و دوام آن نیز بدون بهره گیری از خلاقیت غیر ممکن خواهد بود که عالیترین عملکرد ذهن انسان محسوب میشود. در وضعیت کنونی، خلاقیت نه یک ضرورت، بلکه شرطی برای بقاست بنابراین لازم است نظامهای آموزشی بر تربیت و پرورش افرادی تأکید کنند که به حل خلاق مسائل پیش بینی ناپذیر قادر باشند.
بسیاری چنین میپندارند که آفرینندگی (ابداع) خصوصیت ذاتی است که برخی با این توانایی متولد میشوند. در صورتی که مدت هاست ثابت شده که این استعداد در نوع بشربه اندازه حافظه عمومیت دارد و میتوان آن را با کاربرد اصول و تکنیکهای معینی، با ایجاد طرز فکرهای جدید، با اجتناب از عادات و عواملی که این استعداد را بلوکه میکنند و کاربرد مداوم، پرورش داد.
پس تقویت و پرورش آن یکی از دغدغههای نظامهای تربیتی بوده و هست که نتیجه آن شناسایی روشهای خلاقیت است. یکی از روشهای پرورش خلاقیت بازی است که به تأثیرآن در دوران کودکی تاکید وافرشده است. بازی در فرهنگ وبستر به معنی هرگونه فعالیت یا تمرین است که باعث لذت، سرگرمی، تفریح یا اشتغال باشد و یا فعالیتی است که نیاز کم و بیش به حرکت بدنی دارد و بر اساس برخی از سنتها و یا قوانین مقرر انجام میشود. کودکان در خلال بازی ها، به ویژه بازیهای آموزشی به مفاهیم جدیدی دسترسی پیدا میکنند و مهارتهای بیشتر و بهتری را کسب میکنند. در حین بازی، مطالب آموختنی بدون فشار و با میل و رغبت فرا گرفته میشوند.
حسین محققی (استادیارگروه روانشناسی دانشکده علوم اقتصادی واجتماعی دانشگاه بوعلی همدان) به همراه دو پژوهشگر دیگر این دانشگاه در مقالهای با عنوان «تأثیر بازی با حروف الفبای فارسی بر خلاقیت دانش آموزان پایه سوم ابتدایی شهر همدان» با تاکید بر جنبههای آموزشی بازی مینویسند: عدهای از صاحب نظران، بازی را خارج از زمینه تعلیم و تربیت در نظر گرفته اند در حالی که اندیشمندانی، چون فروبل، دکرولی و مونته سوری به جنبه آموزشی بازی توجه جدی داشته و بر اهمیت آن تأکید کرده اند. بازیهای آموزشی برای تمامی کودکان و نوجوانان در مقاطع سنی مختلف مهم اند. در گذشته، والدین و مربیان میکوشیدند به هر طریقی کودکان را به یادگیری و حفظ مطالب و موضوعهای درسی وادار کنند ولی تحقیقات اخیر روان شناسان نشان میدهد که بهترین راه تربیت و آموزش به کودکان بازی است.
این پژوهش بیان میکند که انجام بازی، تجربیات مثبت و احساسات موفقیت آمیز را برای کودک فراهم میآورد. بازیهای خلاق فرصتی به کودک میدهند تا از تفکر خلاق درحل مسائل استفاده کند و آن را رشد دهد و تقویت کند. بین فرآیند خلاق و بازی، ارتباط و همپوشیهای بسیاری وجود دارد. بازی و خلاقیت ویژگیهای مشترکی دارند. در حقیقت، بازی غالباً بخشی از فرآیند خلاق است. تخیل و خلاقیت در بازی عمیقاً ریشه دارند و رغبت به بازی کردن در طول دوران زندگی به عنوان بخشی از وجود ما باقی میماند. بازی انعطاف پذیری و مهارتهای حل مسأله را که برای خلاق بودن لازم است تقویت میکند.
این پژوهش مطرح میکند که هنرمندان غالباً میگویند که برای کشف و ترکیبات تازه و خلاق با مواد بازی میکنند. اگر بزرگسالان همچنان میل بازی کردن را در خود حفظ کنند و آگاهانه ویژگیهای بازی را به کار ببرند قادر خواهند بود از طریق تماس حواس خود اطلاعات را به دست آورده و محدود به اطلاعات دست دوم و یا نتایج از قبل تعیین شده نباشند. انگیزه بازی کردن به تخیل پر و بال میدهد.
از نظر این پژوهشگران در طول سالیان گذشته، سرزمین ایران را مهد دانش و علم برشمرده اند و به ظرفیتهای اجتماعی، روانی و معنوی آن در طول تاریخ اشاره کرده اند. نقطهای از تاریخ یک کشور که میتواند کانون تجلی علم و درایت آن باشد در تماشای بازیهای کودکانه آنها قابل رؤیت است. در بررسی کتب و منابع تاریخی، جای بسی از بازی ها، که امروزه از گردونه خارج شده است، مشاهده میشود که هدف اصلی آن سرگرم ساختن کودکان و به چالش کشیدن ظرفیت شناختی آنان بود. امروزه بعد از گذر از دورانها ضرورت احیای مجدد برخی از آن قابلیتها در قالب طرحهای نو احساس میشود. بنابراین با ارائه بازیهای بومی به کودکان سرزمین میتوان در پرورش و رشد خلاقیت آنها سهیم بود و اگر درآینده بزرگسالانی خلاق و دارای قوه تخیل قوی میخواهیم باید از سالهای اولیه زندگی برای آنها برنامه ریزی کنیم. اگر خلاقیت و تخیل کودکان تشویق نشود آنان به بزرگسالانی خلاق بدل نمیشوند.
نتایج این پژوهش نشان میدهد که در مجموع میانگین شاخصهای خلاقیت در بین دانش آموزان گروه آزمایش (دختر و پسر) و گروه کنترل (دختر و پسر) تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین آموزش واژه سازی از طریق بازی با حروف الفبای فارسی بر میزان خلاقیت دانش آموزان تأثیر مثبتی دارد.
مبتنی بریافتههای پژوهش، بازی بر افزایش خلاقیت دانش آموزان تأثیر گذار است. بازی بر مؤلفههای سیال، ابتکار و تخیل خلاقیت تأثیر مثبت دارد. بنابراین، این گونه میتوان نتیجه گیری کرد که افراد خلاق از پیدا کردن راه حلهای متفاوت در زمینههای مبهم و ناشناخته لذت میبرند و این لذت، از جمله مواردی است که موجبات استمرار تفکر خلاق آنها را فراهم میسازد. لذت افراد خلاق، ناشی از برطرف شدن نیازهای شناختی این افراد است. آنها نیاز دارند تا در حالت ابهام قرار گیرند؛ زیرا آستانه تحمل بالایی را به ابهام نشان میدهند و نیاز دارند تا به تنوع و تازگی دست یابند، چرا که از تحریک شناختی پیچیده لذت میبرند. آنها از نقد شناختی بسیار لذت میبرند که فضای بازی باواژه هاچنین موقعیتی را تدارک میبیند که افراد در معرض چالش شناختی قرار بگیرند.
این پژوهش نشان میدهد که خلاقیت به مقدار زیادی بستگی به نحوه بازی دارد. مثلاً در بازی شطرنج، گاه تمام حرکات با کمک حافظه انجام میشود و امکان تغییرکم است ولی در بازیهای شناختی، ترکیب با کودکان است که چه واژه یا عبارتی را تولید کنند و در ضمن مشارکت گروهی را تمرین میکنند و به جای بازی کردن بر طبق عادت میکوشند روشهای جدید و جسورانهای برای رسیدن به هدف به کار برند. این باعث میگردد که بازی، تفریحی تروتمرین فکری بهتری شود.
در نهایت اینکه نتایج نهایی پژوهش نشان میدهد که آموزش واژه سازی از طریق بازی با حروف الفبای فارسی باعث افزایش کل نمره خلاقیت و زیرمولفههای آن در دانش آموزان شده است. بنابراین به نظر میرسد که خلاقیت به عنوان یک متغیر تغییرپذیر متاثر از بازی به عنوان یک روش موثراست.
