به گزارش میگنا، اغلب تحقیقات حوزه تاب آوری کودکان به دنبال تعیین ویژگی های مربوط به سازگاری های کودکان بوده است. برای مثال یافته های نیبرز, فورهند و مک ویکار (1993) نشان می دهد که مادر های جوان با توانایی شناختی بالا (دارای تاب آوری بالا ) تونایی ایجاد ارتباط بهتری با فرزندان خود دارند.
مطالعات متعدد دیگری نشان داده است جوانانی که نسبت به طلاق والدین خود و شرایط سخت خانواده دید منفی ندارند از نمره تاب آوری بهتری برخوردار بوده اند. وایمن و همکارانش( 1992 ) کودکانی را تاب آور می دانند که در شرایط پایدار خانوادگی زندگی کرده و ازقوانین خانوادگی و فضای صمیمانه ، حمایتگر و قانونمند برخوردار هستند.
یافته های دیگری را میتوان یافت از روابط معکوس معنی دار تاب آوری با احساسات منفی که در جای خود بسیار حایز اهمیت است .
مطالعات زیادی وجود دارند که تاب آوری را یک ویژگی در نظر میگرند که به عنوان نمونه می توان تحقیق بر روی خانواده های هاوایی (مطالعات پروفسور امی ورنر) را ازاین نوع بر شمرد؛ بررسی های متعدد در حوزه تاب آوری خانواده نشان داده که سخت رویی، قدرت و توان حل مساله با سطوح بالای تاب آوری و عملکرد خانواده در ارتباط بوده در تحقیقی دیگر بر روی تاب آوری خانواده هایی که سرپرستی کودکانی از دیگر کشور ها ( تاب اوری کودکان پناهنده ) را بر عهده داشتند سه عامل سطوح بالای ارتباطی و حل مسئله، داشتن دید مثبت و معنویت نقش تعیین کننده داشتند. همین طور تاب آوری بالا با عواملی مانند جهان بینی مثبت، بسیج منابع و انسجام خانواده در خانواده هایی با کودکان مبتلا به اوتیسم این ارتباطات را تایید کرده است.
در خانواده های تک والد به گفته گریف و ریتمن( 2005 ) پشتکار، بیان عاطفی و اعتماد به نفس از ویژگی های فردی تاب آوری لحاظ شده اند.
*رویکردهای امروزی
بررسی تاب آوری خانواده به عنوان یک فرآیند
گرچه تحقیقات در گذشته نتایج نظری و عملی خوبی در بر داشته اند اما به طور طبیعی این تحقیقات مقطعی بودند و تاب آوری را محصول مجموعه ای از ویژگی های ثابت می دانند که حضور یا عدم حضور آنها عملکرد و تاب آوری خانواده را معین میکند.
به عبارتی این مطالعات از طریق روشهای استاندارد تنها می تواند ویژگی های مرتبط با تاب آوری خانواده را در یک مقطع زمانی مشخص بررسی و مشخص نماید.
این رویکرد که تاب آوری خانواده فرآیندی بشمار آید که در طول زمان تغییر میکند و مسیر های متعددی را می پیماید مقابله ویژه ای با رویکردهای بالینی و درمانی پیدا میکند که به نوبه خود میتواند چالش برانگیز باشد.
در رویکردی که ما تاب آوری خانواده را فرایند در نظر میگیریم بالطبع هدف ایجاد مقیاس تاب آوری برای سنجش پاسخ به عوامل استرس زا نیست بلکه ما در این رویکرد در پی ایجاد روشی برای ارزیابی پاسخ های خانواده در شرایط مختلف با عملیاتی ساختن تاب آوری هستیم که به محتوا و عامل استرس زا بستگی دارد.
تمرکز بر تاب آوری خانواده و استمرار انطباق پذیری و سازگاری و سازندگی خانواده به طرح تحقیق طولی نیاز دارد که عملکرد و اتمسفر خانواده را قبل، بعد و در حین مواجهه با عامل استرس زا بررسی کند.
تعیین مسیر های مشترکی که خانواده ها اتخاذ میکنند و همچنین کشف مسیر هایی که در طولانی مدت به نتایج سازگارانه میرسند از اهداف پر اهمیت اینگونه مطالعات طولی در تاب اوری خانواده بشمار می آید.
خانواده هایی که قادر به بازگشت به شرایط پیش از بحران هستند احتمالا از نمره تاب آوری خوبی برخوردار هستند البته دراین رویکرد فرآیند-محور مسیرهای طی شده به سمت شرایط سالم پسا بحران می توانند کاملا متفاوت باشند.
اکنون روشن است که برای بررسی فرآیند های مربوط به تاب آوری خانواده در زمینه ها و شرایط مختلف نیازمند تحقیقات طولی هستیم. در واقع، توجه به عواملی که خانواده را درسازگاری با شرایط جدید یا عوامل استرس زا یاری می کند به ارایه تصویری روشن و ادارکی جامع از تاب آوری خانواده می انجامد.
همچنین مهم است که تمایز بین تاب اوری فردی و خانوادگی را هرچه بیشتر شناخته و چگونگی ارتباط این دو را کشف کنیم. بخش عمده ای از مطالعات و مبانی نظری در تاب آوری خانواده به یافته های مطالعات انجام شده در تاب آوری فردی اقتباس شده است و به خانواده ها تعمیم یافته است. با این حال، این سوال که آیا عناصر تاب آوری منحصر به واحد های خانوادگی و مستقل از افراد یا اعضای خانواده هستند نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
به طور خاص، ما به استراتژی هایی نیاز داریم که خانواده را به عنوان یک واحد منسجم تلقی کنند. با این حال داده های منفرد و شخصی که روابط بین فرد و متغیرهای خانوادگی و تاب آوری در برابر استرس در طول زمان بررسی میکنند، نگرش و بینش مهمی درباره درک فردی از نقش تاب اوری در خانواده ارائه میدهد. یک خانواده می تواند همانطور که به دنبال غلبه بر بحران آست از آنها نیز بهره گیرد.
نکته مهم آن است که شباهت یا تفاوت عوامل مرتبط با تاب آوری خانواده و یا عوامل مرتبط با تاب آوری در یک فرد با هم سنجیده شوند. ماهیت تاب آوری خانواده چشم اندازی چالش برانگیز است و پتانسیل بازده آن قابل توجه است. یادگیری در مورد فرآیند هایی که خانواده ها در محیط های منحصر به فرد در مقابله با استرس و گرفتاری هایشان به کار میگیرند، بدون شک در طراحی مداخلات موثر واقع میشوند. برای شناسایی این فرآیندها، لازم است تحقیقات طولی هم در مورد شرایط خانواده و هم در مورد عامل مخاطره و استرس زا انجام شود.
با استفاده از این روش میتوان به مفهوم تاب آوری خانواده و کارایی آن از آغاز تا هم اکنون در ملاحظات بالینی نزدیک تر شد شناسایی مسیرهای متفاوتی که خانواده ها در مواجهه با بحران ها به کار می گیرند قطعا به شناسایی عوامل شکل دهنده این مسیرها نیز کمک می کند.
مطالعات متعدد دیگری نشان داده است جوانانی که نسبت به طلاق والدین خود و شرایط سخت خانواده دید منفی ندارند از نمره تاب آوری بهتری برخوردار بوده اند. وایمن و همکارانش( 1992 ) کودکانی را تاب آور می دانند که در شرایط پایدار خانوادگی زندگی کرده و ازقوانین خانوادگی و فضای صمیمانه ، حمایتگر و قانونمند برخوردار هستند.
یافته های دیگری را میتوان یافت از روابط معکوس معنی دار تاب آوری با احساسات منفی که در جای خود بسیار حایز اهمیت است .
مطالعات زیادی وجود دارند که تاب آوری را یک ویژگی در نظر میگرند که به عنوان نمونه می توان تحقیق بر روی خانواده های هاوایی (مطالعات پروفسور امی ورنر) را ازاین نوع بر شمرد؛ بررسی های متعدد در حوزه تاب آوری خانواده نشان داده که سخت رویی، قدرت و توان حل مساله با سطوح بالای تاب آوری و عملکرد خانواده در ارتباط بوده در تحقیقی دیگر بر روی تاب آوری خانواده هایی که سرپرستی کودکانی از دیگر کشور ها ( تاب اوری کودکان پناهنده ) را بر عهده داشتند سه عامل سطوح بالای ارتباطی و حل مسئله، داشتن دید مثبت و معنویت نقش تعیین کننده داشتند. همین طور تاب آوری بالا با عواملی مانند جهان بینی مثبت، بسیج منابع و انسجام خانواده در خانواده هایی با کودکان مبتلا به اوتیسم این ارتباطات را تایید کرده است.
در خانواده های تک والد به گفته گریف و ریتمن( 2005 ) پشتکار، بیان عاطفی و اعتماد به نفس از ویژگی های فردی تاب آوری لحاظ شده اند.
*رویکردهای امروزی
بررسی تاب آوری خانواده به عنوان یک فرآیند
گرچه تحقیقات در گذشته نتایج نظری و عملی خوبی در بر داشته اند اما به طور طبیعی این تحقیقات مقطعی بودند و تاب آوری را محصول مجموعه ای از ویژگی های ثابت می دانند که حضور یا عدم حضور آنها عملکرد و تاب آوری خانواده را معین میکند.
به عبارتی این مطالعات از طریق روشهای استاندارد تنها می تواند ویژگی های مرتبط با تاب آوری خانواده را در یک مقطع زمانی مشخص بررسی و مشخص نماید.
این رویکرد که تاب آوری خانواده فرآیندی بشمار آید که در طول زمان تغییر میکند و مسیر های متعددی را می پیماید مقابله ویژه ای با رویکردهای بالینی و درمانی پیدا میکند که به نوبه خود میتواند چالش برانگیز باشد.
در رویکردی که ما تاب آوری خانواده را فرایند در نظر میگیریم بالطبع هدف ایجاد مقیاس تاب آوری برای سنجش پاسخ به عوامل استرس زا نیست بلکه ما در این رویکرد در پی ایجاد روشی برای ارزیابی پاسخ های خانواده در شرایط مختلف با عملیاتی ساختن تاب آوری هستیم که به محتوا و عامل استرس زا بستگی دارد.
تمرکز بر تاب آوری خانواده و استمرار انطباق پذیری و سازگاری و سازندگی خانواده به طرح تحقیق طولی نیاز دارد که عملکرد و اتمسفر خانواده را قبل، بعد و در حین مواجهه با عامل استرس زا بررسی کند.
تعیین مسیر های مشترکی که خانواده ها اتخاذ میکنند و همچنین کشف مسیر هایی که در طولانی مدت به نتایج سازگارانه میرسند از اهداف پر اهمیت اینگونه مطالعات طولی در تاب اوری خانواده بشمار می آید.
خانواده هایی که قادر به بازگشت به شرایط پیش از بحران هستند احتمالا از نمره تاب آوری خوبی برخوردار هستند البته دراین رویکرد فرآیند-محور مسیرهای طی شده به سمت شرایط سالم پسا بحران می توانند کاملا متفاوت باشند.
اکنون روشن است که برای بررسی فرآیند های مربوط به تاب آوری خانواده در زمینه ها و شرایط مختلف نیازمند تحقیقات طولی هستیم. در واقع، توجه به عواملی که خانواده را درسازگاری با شرایط جدید یا عوامل استرس زا یاری می کند به ارایه تصویری روشن و ادارکی جامع از تاب آوری خانواده می انجامد.
همچنین مهم است که تمایز بین تاب اوری فردی و خانوادگی را هرچه بیشتر شناخته و چگونگی ارتباط این دو را کشف کنیم. بخش عمده ای از مطالعات و مبانی نظری در تاب آوری خانواده به یافته های مطالعات انجام شده در تاب آوری فردی اقتباس شده است و به خانواده ها تعمیم یافته است. با این حال، این سوال که آیا عناصر تاب آوری منحصر به واحد های خانوادگی و مستقل از افراد یا اعضای خانواده هستند نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
به طور خاص، ما به استراتژی هایی نیاز داریم که خانواده را به عنوان یک واحد منسجم تلقی کنند. با این حال داده های منفرد و شخصی که روابط بین فرد و متغیرهای خانوادگی و تاب آوری در برابر استرس در طول زمان بررسی میکنند، نگرش و بینش مهمی درباره درک فردی از نقش تاب اوری در خانواده ارائه میدهد. یک خانواده می تواند همانطور که به دنبال غلبه بر بحران آست از آنها نیز بهره گیرد.
نکته مهم آن است که شباهت یا تفاوت عوامل مرتبط با تاب آوری خانواده و یا عوامل مرتبط با تاب آوری در یک فرد با هم سنجیده شوند. ماهیت تاب آوری خانواده چشم اندازی چالش برانگیز است و پتانسیل بازده آن قابل توجه است. یادگیری در مورد فرآیند هایی که خانواده ها در محیط های منحصر به فرد در مقابله با استرس و گرفتاری هایشان به کار میگیرند، بدون شک در طراحی مداخلات موثر واقع میشوند. برای شناسایی این فرآیندها، لازم است تحقیقات طولی هم در مورد شرایط خانواده و هم در مورد عامل مخاطره و استرس زا انجام شود.
با استفاده از این روش میتوان به مفهوم تاب آوری خانواده و کارایی آن از آغاز تا هم اکنون در ملاحظات بالینی نزدیک تر شد شناسایی مسیرهای متفاوتی که خانواده ها در مواجهه با بحران ها به کار می گیرند قطعا به شناسایی عوامل شکل دهنده این مسیرها نیز کمک می کند.
دکتر محمدرضا مقدسی
مدیر و موسس خانه تاب آوری
