دکتر روشنک خدابخش- دانشیار گروه روان شناسی دانشگاه الزهرا
هفنه کارگر از ابتدای ماه می، یازدهم اردیبهشت ماه آغاز می شود. روزی که از دل دادخواهی و خون چند تن از آنها، تعدیل شرایط ساعت کار حاصل شده و این روز در تاریخ جهانی ثبت شد. به مناسبت این روز مقدس لازم دیده شد که درباره بهداشت و سلامتی محیط کار و کارگران کلامی منعقد شود تا خوانندگان این نوشتار کمی بیشتر به سلامتی بزرگ‌ترین و برترین نعمت الهی این صاحبان واقعی جهان اندیشه کنند.
زمانی در یکی از مراکز تربیت معلم، آشپزی کار می‌کرد که بدون وضو به آن محیط وارد نمی‌شد چرا که معتقد بود آنجا یعنی جایگاه تحصیل هم مکانی مقدس است. به قدری عاشقانه نماز می‌گذاشت که بسیاری در پنهان، در کمینی او را نظاره می‌کردند. محیط کار و کارگری مرا به یاد این اعتقاد می‌اندازد، محیطی که بسیار مقدس و متعالی است. جهان بر مبنای کار ساخته می‌شود، آبادی و آبادانی و رونق از تراوش عرق کارگران است، هدیه ما به بازوان قوی، روح تحمل‌گر، ایثارگر و زحمتکش آنها، کمک به سلامتی و سعادت و احقاق حق ایشان است.
می‌دانیم که به‌رغم تقدس محیط‌های کاری، متأسفانه بهداشت جسم و روان و سلامتی این ارزندگان تاریخ به شدت در معرض خطر است. در عصری که من آن را عصر سرعت و سبقت می‌نامم، التهاب و فشار به ویژه فشار روانی به شدت کولاک می‌کند. محیط خشک و خشن و پر از آلودگی صوتی و محیطی و تنفسی و ارتباطی در درجه اول آرامش و پس از آن عزت نفس و سلامتی ارتباطات و حیات جسمی و روانی صاحبان اریکه صنعت و تلاش را به شدت با تهدید مواجه می‌کند به گونه‌ای که طبق آمارها از هر 10 کارگر یک نفر از مشکلاتی نظیر افسردگی، اضطراب، استرس‌های ناشی از خستگی یا خشونت رنج می‌برد که ممکن است به بیکاری یا بستری شدن فرد منجر شود. این تنیدگی‌ها باعث پایین آمدن راندمان و گریز از کار است.
نبود روان‌شناسان صنعتی و سازمانی در محیط‌های صنعتی ضمن داشتن آثار منفی در زمینه گزینش مناسب و برتر نیروی کار، نبود سیاست‌گذاری و برنامه‌های اجرایی درخصوص بهره‌وری و رفع اشکالات سازمانی و تصحیح مناسبات کار باعث می‌شود که برنامه‌های بهداشت روانی هم در محیط‌های کارگری به تعویق افتاده و مهجور بماند.
گفته شده 10 تا 40 درصد این افراد به طور مستمر به کلینیک‌ها و حتی پزشکان عمومی مراجعه می‌کنند. متأسفانه گاه به علت سودجویی کارفرمایان و گاه بی‌دانشی و کم‌آگاهی در خصوص یافته‌های علمی بهداشت کار و عدم دریافت اصول پیشگیرانه، این آمارها رو به افزایش است.
مشکلات اقتصادی و اجتماعی و افزایش آن در تمامی جوامع به ویژه در جوامعی که مشکلات اقتصادی، تورم، رکود و اقتصاد بیمار و مشکلات مدیریتی، آمارها را به مرزهای باورنکردنی بالا می‌برد. تصور کنید برای کسانی که 60درصد از ساعات بیداری و مهمترین اوقات خود را در محیط کار می‌گذرانند سنگینی کار، حوادث، شلوغی محیط، آلودگی، تهدید، آزار و اذیت، ناسازگاری‌های بین افراد، خشونت، تبعیض، عدم مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها، ترس از اخراج، اصالت‌بخشی بیشتر به سایر منابع غیر از منابع نیروی انسانی، نابرابری‌های حقوق و مزایا، محدودیت و امکانات رفاهی و... چه مقدار تنش ایجاد می‌کند؟
کارگری می‌گفت: «شما سنگی‌نترین ابزارتان یک خودکار است». واقعاً این جمله گویای تفاوت‌های کار است.
استرس‌های بی‌پایان، شدت یافته، مستمر و دائمی محیط کار به راحتی می‌تواند این عزیزان را در معرض پرخاشگری، ضعف تراشناختی ازجمله حافظه، اضطراب، مشکلات رفتاری و ناسازگاری، اختلالات خواب، افسردگی، اختلالات انطباقی، کار گریزی، ضعف در کمیت و کیفیت کار و بی‌رغبتی به کار، اعتیاد به الکل، مواد و داروها، بیماری‌های مزمن جسمانی، فشار خون بالا و... قرار دهد.
نبود روان‌شناسان صنعتی و سازمانی در محیط‌های صنعتی ضمن داشتن آثار منفی در زمینه گزینش مناسب و برتر نیروی کار، نبود سیاست‌گذاری و برنامه‌های اجرایی درخصوص بهره‌وری و رفع اشکالات سازمانی و تصحیح مناسبات کار باعث می‌شود که برنامه‌های بهداشت روانی هم در محیط‌های کارگری به تعویق افتاده و مهجور بماند.
نظر به آنچه گذشت، بر عموم جامعه و مدیران، دستگاه‌های مرتبط، مجلس، دولت و کارفرمایان فرض است که به اعتلای مناسبات کار و سلامت نیروی اصلی تولید بیش از پیش اهتمام داشته باشند، چرا که بسیاری از قوانین دست و پاگیر و فشارهای مقررات در حال حاضر کارفرمایان را که اغلب خود پیشینه کارگری دارند و واحدهای کاری را در معرض کسادی و تعطیلی کشانده است. بنابراین رسیدگی به وضع کار، تولید و کارگر در جامعه نیاز به همت همگانی و خردورزی جمعی دارد؛ جامعه‌ای که در ظل تعالیم اسلامی عرق کارگر را در حد خون شهید می‌داند و شهادت را والاترین مقام انسانی فرض می‌کند که پیشگیری از بهره‌کشی از شریف‌ترین، پرغیرت‌ترین و کوشاترین آحاد ملت بر تمامی ما وجوب پیدا می‌کند.
بیاییم فروتنانه بر دست و بازوی کارگران بوسه زنیم و عرق را از چهره عزیزشان با گلبرگ‌های سپاس پاک و خشک سازیم.
هفته کارگر بر تمامی زحمتکشان جهان و کشورمان گرامی باد.
منبع: سپیده دانایی
