معضل کاهش ساعت گفتگو در خانواده های ایرانی
کوروش دیباج
گوشی مــوبایل خــود را چک می کند، بی حوصله است، حس و حال عصر دلگیر جمعه به او دست می دهد، به عکس به ظاهر شاد خانوادگی خود که در کنار همسر و فرزندانش ایستاده است، نگاه می کند، سر بر می گرداند که آنها را مشاهده کند، شوهر در حال چرت زدن در حین گوش دادن به اخبار است، بچه ها هم که هر کدام در اتاق پای تلفن همراه خود را حبس کرده اند، آنجاست که آهی می کشد و دوباره خود را با گوشی همراه سرگرم می کند.
این داستان اکثر ما خانواده های ایرانی است، داستانی که از خلا یک چیزی صحبت می کند، ولی نمی دانیم چه هست؟ عده ای ورود تکنـولــوژی و تلفن های هوشمند می دانند، عده ای مشکلات اقتصادی و بیکاری می دانند، همه این عوامل به کنار، ولی آیا با خود فکر کرده ایم نبود حرف تازه و گفتگو بین اعضای یکدیگر چقدر در بوجود آمدن این شرایط نقش دارد، حتما با خود خواهی گفت، چه دل خجسته ای داری با این همه مشکل و مسائل مگر حوصله ای برای حرف زدن باقی می ماند؟ که باید گفت این بی حوصلگی هم یکی از عوامل مهم در بوجود آمدن ایــن وضعیت کسل بار خانواده است، گفتگو و تعامل در زندگی خانوادگی نقش بسیار موثری در شناخت استعداد و شکوفایی اعضای آن و حل مشکلات زندگی در کانون خانواده دارد اگر به هر دلیلی چنین ارتباطی در خانواده شکل نگیرد، قطعا روند طبیعی رسیدن به اهداف متعالی در زندگی دچار اختلال خواهد شد. ولی متاسفانه این گفتگو در خانواده روز به روز ساعت آن در حال کاهش است و کارشناسان و متولیان حوزه خانواده بارها به خطرناک بودن این سونامی بی صدا هشدار داده اند، به گونه ای که معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده رییس جمهور هشدار داد، خانواده ایرانی در ۱۰ سال گذشته، دو ساعت گفت و گو می کردند، اما امروز با گسترش شبکه های مجازی میزان گفت و گوی خانواده های ایرانی به ۲۰ دقیقه رسیده است. حال سوال اینجاست که چه عواملی باعث شده که ساعت گفتگو در خانوار ایرانی به این شدت کاهش یابد.
ناهید خانه دار و دارای دو فرزند است، وی با بیان اینکه همسرش مرد کم حرف و درون گرا است، گفت: متاسفانه این کم حرفی همسرم در تربیت فرزندانم هم تاثیر گذاشته است و به نوعی باعث شده که در خانواده به غیر از بیان نیازهای اولیه چون خوراک، پوشاک، قبوض برق آب، گاز و … خیلی کم صحبت شود.
وی ادامه داد: این کم صحبتی مختص خانوده بنده نیست، بلکه این کاهش گفتگو یــک اپیدمی در خانوده های ایرانی شده است، و بیشتر وقتشان بــه پای تماشای تلویزیون، کار کردن با گوشی همراه و… می گذرد. دلیل این امر را نمی دانم ولی فکر نمی کنم فقط این مساله ربطی به ورود شبکه های مجازی و تکنولوژی داشته باشد.
خانم رضایی دارای سه فرزند و چهار نوه است، وی با بیان اینکه قدیم ها اعضای خانواده دور هم در یک اتاق جمع شده و به گپ و گفت می پرداختند، گفت: متاسفانه امروز ساختار خانه ها به نوعی شده که اعضای خانوده کمتر همدیگر را در طول روز مشاهده می کنند و اگر هم مشاهده کنند، این تلفن های همراه است که فاصله بین همه ما انداخته است و نمی گذارد از بودن در کنار یکدیگر لذت ببریم.
وی در ادامه گفت: البته در گذشته افراد نسبت به هم حرمت و احترامی بیشتری داشتند، و سعی می کردند نظراتشان را یا بیان نکنند یا اگر بیان کنند در قالب محترمانه باشد، ولی بچه های امروز بسیـار زودرنج شده اند و نمی توان با زن ها دو کلمه حرف حساب زد و اگر بخواهیم با آن ها صحبت داشتـه بــاشیم، صحبت های ما را به پای فضولی و دخالت می گذارند، در واقع ساختار تربیت حاضر نمی گذارد این گفتگوی موثر شکل بگیرد.
آقایی که حاضر نیست هویتش فاش شود، نظر متفاوت تری به بقیه دارد، وی با بیان اینکه اعضای خانواده فقط او را به عنوان یک دستگاه تامین نیازهای مالی می بینند،گفت: در طول سال هیچ گفتگو موثر با فرزندان و همسرش ندارد، خیلی تمایل دارد با آن ها ارتباط و گفتگو داشته باشد، ولی هر کدام از آن ها به نوعی خود را درگیر دوستان و … کرده اند، و فقط زمانی که از لحاظ مالی به من نیاز دارند، سمت من آمده و مطالبه پول می کنند.
برای بررسی بیشتر علل کاهش گفتگو در بین اعضای خانوده سراغ مریم یارمحمد توسکی، جامعه شناس و عضو هیات اندیشه ورز استان می روم، وی با بیان اینکه خانواده وگروه های خویشاوندی، امروز دیگر نمی توانند، یگانه پناهگاه افراد جامعه باشند، گفت: جامعه ای پر از پیام ها و رسانه ها جامعه ای با انواع مشکلات و تعارضات، این شرایط عموما خانواده را در حمایت از اعضــاء اش درمانده ساخته است، عــلاوه بر آن دستگاه های اداری دولت به شدت بخشی و مرکز گرا هستند و نگاهشان از بالا به پایین است، که این امر باعث شده محدودیت در نیروی انسانی چالاک و انعطاف پذیر ،بودجه های اندک و سیاستگذاری های عملی نامطلوب و ناتوان از ورود علمی و پایدار برای شناخت و حل مسایل خانواده، زنان وکودکان در شرایط دشوار بوجود آورد.
وی ادامه داد: همچنین سازمان های غیر دولتی یا NGO ها در عرصه خانواده، زنان وکودکان در شرایط دشوار، عموما ضعیف اند و به آنهایی هم که توانایی دارند و فضای کار و فعالیت مناسب داده نمی شوند، که همه این عوامل باعث شده ساعت گفتگو در نهاد خانواده روز به روز کاهش یابد.
مدیر انجمن جامعه شناسی دفتر اراک با اشاره به اینکه حرف مشترک، ایده های مشترک، همدلی، لذت مشترک و مهمتر از همه فاقد مهارت های ارتباطی در خانواده ها به شدت مطرح است، گفت: روند پژوهشی این مقوله نشان داده وضعیت گفتگو در نهاد خانواده روز به روز در حال وخیم تر شدن هست.
این جامعه شناس اظهار کرد: برای تقویت گفت و گوی درون خانواده پیش فرض های اولیه و جامعه شناختی مطرح است، که این پیش فرض ها عبارتست از: هر انسان معمولی آرزو دارد، فرزندانش در مقایسه با خودش؛ شادتر، مرفه تر و در آرامش بیشتری زندگی کند. پیش فرض بعدی این است که کم هزینه ترین و موثرترین راه توسعه اجتماعی فرهنگی، در دنیای مالامال از رسانه ها و ایده ها، توانمندسازی خانواده از طریق پایه اول یعنی ایجاد بستری دائمی برای گفت و گوی چهره به چهره، مهربان، مستدل در میان اعضای خانواده است.
وی ادامه داد: پیش فرض دیگر که به عنوان پیش فرض مهم تلقی می شود، این است که رسانه های مجازی ، تکنولوژی ها، ابزار مجازی و متنوع هوشمند و… همه در صورتی که خانواده بعنوان یک کانون همدلی، گفت و گو و پایه ارایه خدمات اجتماعی و آموزشی موثر باشد، نقشی تعیین کننده در بی سامانی و تضعیف آن را نخواهد داشت.
عضو هیات اندیشه ورز استان در پاسخ به این سوال که چه گفت و گویی در درون خانواده مطرح است، گفت: گفت و گویی مبتی بر تفاهم، همدلی و رسیدن به نقطه ای که طرفین گفت و گو به رضایت نسبی برسند. اصطلاحا برد برد محصول گفت و گوی تعاملی و مناسب خانواده است. اساساً نمی شود صحبت از گفت و گو کرد، ولی قواعد آن را رعایت نکرد. گفت و گو با مباحثه، مجادله و منازعه فرق دارد.
توسکی تــاکید کرد: بــرای بـرقراری گفت و گو و بهره مند شدن از مواهب آن بایستی به قواعدی همچون رعایت تام حرمت دیگران، تقویت حس جویایی و کنجکاوی، علاقه و باور به یادگیری بعنوان راه گریز ناپذیر در زندگی اجتماعی از جمله در عصر کنونی، داشتن ذهن باز و آمادگی پذیرش، پرهیز از تعصبات و باورهای مانع برای رسیدن به تفاهم گفت و گویی و… پایبند و آن ها را آموزش داد و درونی کرد.
این جامعه شناس در ادامه گفت: اگر این زمینه ها به عنوان مهارتهای ارتباطی در گفت و گو آموزش داده نشود، امکان گفت و گو در خانواده با وجود فاصله نسلی بشدت کوتاه شده (۷-۸ سال)، ممکن نبوده و تبعات آن که ابتداً خانواده نامهربان و دور از هم است، پایه ریزی میشود.
وی با اشاره به طرح ملی گفت و گو خانواده که برای تقویت گفت و گوی درونی نهاد خانواده در سرتاسر کشور در حال برگزاری است، گفت: این طرح از سال ۹۶ بین نهاد خانواده و بانوان ریاست جمهوری و انجمن جامعه شناسی ایران مطرح و تفاهم نامه رسمی برای این طرح چند مرحله ای در سراسر کشور منعقد شد، که مجریان این در هر استان مدیران دفاتر انجمن جامعه شناسی هر شهر و یا استان هستند.
مدیر انجمن جامعه شناسی ایران دفتر اراک اظهار کرد: هدف از اجرای این طرح این است که ارتقاء سطح آگاهی، تحمل و همدلی در میان اعضاء خانواده در درون و بیرون خانواده و با کمک ارزش ها وتکنیک های تسهیلگری و گفت و گویی تقویت شود. مرحله اول این طرح سال گذشته با هدف مسئله یابی مشارکتی نهاد خانواده به شکل کارگاه تربیت تسهیلگران در سراسر کشور و در قالب پروتکل دقیق علمی طراحی و انجام شد. در استان مرکزی هم در دو شهر بزرگ آن اراک و ساوه اجرا شد، که مخاطبین در مرحله اول فعالان و آشناین با مسایل خانواده از بین اصحاب رسانه، دانشگاهها، دستگاهها و نهادهای استانی و سازمان های غیر دولتی بوده است.
توسکی با اشاره به اینکه در اراک ۴۴ و در ساوه ۲۴ نفر تسهیلگر در این طرح آموزش دیدند، بیان کرد: حاصل کارگاه مرحله اول اراک، کتابی مستند بر پایه یافته های آموزشی و پژوهشی مشارکتی این کارگاه شد که در سایت انجمن جامعه شناسی در دسترس پژوهشگران و فعالان اجتماعی در حوزه خانواده و البته همگان است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک ادامه داد: در کــارگاه مرحله اول طــی بررسی و تحلیل هایی که کارشناسان در قالب مسئله یابی مشارکتی صورت گرفت، به ۱۰ مسئله اساسی و مهم اجتماعی در بوجود آمدن کاهش گفت و گو درون خانواده پی برده شد، که این ۱۰ مسئله شامل تنوع طلبی، فقدان مهارت های ارتباطی لازم ، فقدان فضا و مهارت گفت و گو، شک و سو ظن، کودک آزاری، طلاق عاطفی، بیکاری و تعصبات است، که این مسـایل ریشه یابی شد و تبعات ان در خانواده با رویکرد آمایشی کارشناسان و نیز راه های ممکن برای کاهش و پیشگیری این مسایل بحث و بررسی شد که در کتاب مبسوط شد.
وی گفت: مرحله دوم این طرح امسال در قالب کارگاه های شش گانه و کارگاه هفتم با پروتکل دقیق و تخصصی با عنوان « مسئله یابی مشارکتی خانواده مطلوب» با مخاطبین هدف در خانواده و در محلات با دو کارگاه پدران، دو کارگاه مادران و دو کارگاه فرزندان و همراهی تعدادی از تسهیلگران مرحله اول برگزار شد،که فقر اقتصادی، الگوهای نامناسب فرهنگی اجتماعی، عدم انسجام خانوادگی، ناآشنایی خانواده با وظایف، خیانت زوجین، مشکلات مالی، ناسازگاری های اجتماعی، اعتیاد، طلاق، مشکلات فرهنگی، موانع اقتصادی، پدرسالاری، فقدان پدر، اعتیاد جوانان، فقدان مهارت های ارتباطی، آسیب های اجتماعی و مشکلات اخلاقی از مسائلی بود که در این کارگاه به عنوان عوامل اصلی در تضعیف گفت و گوی درون خانواده شناخته شد. توسکی بیان کرد: از حداقل فواید طرح ملی گفت و گوی خانواده در سطح خانواده ایجاد موج در تقویت، مهارت آموزی و عملیاتی نمودن گفت و گو درون خانواده، و در سطح میانی و کلان گفت و گو باخانواده و برای خانواده در راستای نیازهای اساسی برخاسته از زبان خود است. تحقق و درونی شدن هدف کلان طرح گفت و گوی ملی خانواده با رویکرد محله محوری و کاهش مسایل خانواده و مسایل اجتماعی از سطح خانواده شکل مشارکتی است. بدیهی است هر گونه تصمیم گیری و سیاستگذاری محصول عبور از درون خانواده و با خانواده خواهد بود.
مینا خسروی، روانشناس بالینی نظر متفاوت تری نسبت به توسکی دارد، وی با بیان اینکه نظام خانواده امروز از لحاظ ساختار و شکل با نظام خانواده در گذشته تفاوت چشمگیری داشته است، در گفت و گو با وقایع استان گفت: نمی توان این کاهش گفت و گو درون خانواده را فقط مختص ایران دانست، بلکه این کاهش گفت و گو همچون سایر معضلات و مسائلی که نهاد خانواده را امروز تهدید می کند و با آن روبرو است، امر جهانی است ولی نکته ای که قابل تامل و باید در نظر گرفت، سیاستگذاری و برنامه هایی است که برای پیشگیری و مواجه با این مسائل باید مد نظر قرار گرفت.
وی ادامه داد: نظام خانواده امروزی به جرات می توان گفت، شکننده تر از قبل شده است زیرا اعضای آن که همان تک تک افراد هستند، و نسبت به گذشته ناتوان و با مشکلات عدیده اجتماعی، روحی و شخصیتی روبرو هستند، وقتی در جامعه ای همچون کشور ما وزیر بهداشت و درمان اعلام می کند از این یک پالس و تهدید جدی برای نهاد خانواده است، زیرا همین افراد هستند که نهاد خانواده را شکل می دهند و خانواده ای که تک تک اعضای آن از سلامت روحی کاملی برخوردار نباشد، چگونه می توان انتظار داشت با برگزاری چند طرح در آن ها گفت و گو و مدت زمان آن تقویت شود.
این عضو نظام روانشناسی بیان کرد: وقتی برای دارو می زنند این هم یک اخطار جدی است، وقتی افراد نتوانند بیماری روحی خود را درمان کنند، چگــونه می توان انتظار داشت افراد سالم و مهمتر از همه خانواده شاداب که بر پایه محورگفت و گو شکل بگیرد. نه تنها در بحث مباحث و مسائل نهاد خانواده بلکه در سایر آسیب های اجتماعی فقط به یک یا دو عامل ایجاد آن توجه می شود، اگر قرار است ساعت گفت و گو در خانوداه ها افزایش یابد و به نوعی تقویت شود، فقط نباید مسئله یابی کرد، این همه مسئله یابی در کشور صورت گرفته است، ولی تا کنون آسیب های اجتماعی و مسائل نهاد خانوده حل شده است، خیر بلکه این سیاستگذاری همگن و متوازن در تمامی عوامل و اجرای دقیق و مداوم آن است که می تواند موثر باشد
خسروی با بیان اینکه نهاد خانواده در ذیل انتظارات و بی توجهی متولیان امر خرد و شکننده شده است، گفت: مادام متولیان امر و کارشناسان حوزه اجتماعی و… از فرهنگ سازی درست در خانواده هــا صحبت می کنند، ولی این فرهنگ سازی که یک شبه و با شعار دادن بوجود نمی آید، بلکه باید این احساس نیاز در افراد خانواده و جامعه شکل بگیرد تا افراد ترغیب آن شوند، وقتی زوج جوان برای بچه دار شدنشان حاضر نیستند یک کتاب تربیتی مطالعه بکنند، وقتی حاضر نیستند برای مشکلات روحی و سلامت روحی خود به مراکز مشاوره مراجعه کنند، چه انتظاری است که بخواهیم مسائل و مشکلات نهاد خانواده در دورن خانواده خود با مشارکت و همیاری هم حل شود.
این روانشناس بالینی گفت: نهاد خانواده امروز همچون دانه گیاهی است که در شوره زار مسائل و معضلات اجتماعی برای رشد، کاشته شده است، انتظار نمی توان داشت این دانه تبدیل به جوانه شود، متاسفانه با وجود دستگاه های متعدد و متولی در حوزه نهاد خانواده هنوز نتوانسته ایم گام موثر برای اعتلای نهاد خانواده و رفع مشکلات آن ها برداریم و اگر طرحی هم موفق بوده است، یا به دلیل عـــدم حمایت دستگاه های متولی و یا با تغییر رویکرد از ادامه مسیر باز مانده است، فهمیدن این موضوع سخت نیست، کافی است در موتورهای جستجو سرچ کنی که تاکنون چه طرح هایی در کشور برای تقویت و تعالی خانواده اجرا شده است، آن وقت است که می بینی بیشمار طرح، با عنوان های جذاب، توسط بیشمار متولی امر برگزار شده ولی هیچکدام به نتیجه نرسیده و یا اگر رسیده فقط برای اعلام روزمه فلان مدرس و عملکرد دستگاه بوده است.
وی گفت: گفت و گو، گمشده نهاد خانواده امروزی است، در واقع بسیاری از معضلات نهاد خانواده امروز از عدم شکل گیری گفت و گو در بین اعضای خانواده شکل می گیرد، تا حالا دقت کردید چرا طلاق عاطفی و خیانت روز به روز در حال افزایش است، جدا از جنبه شخصیت افراد و… این است که خانواده امروز گفت و گو را فرا نگرفته است، به همین خاطر است زوج های جوان بعد از مدت کوتاهی از زندگی مشتــرک حس می کنند، زندگی مشترک آنان یکنواخت شده است. در واقع بذر تمامی مسائل و مشکلات نهاد خانواده از این عدم گفت و گو موثر شکل می گیرد.
این روانشناس گفت: گفت و گو فقط بیان خاطره، مشکلات و گپ و گفت نیست، بلکه می تواند گفت و گو از نیازها روحی خود افراد باشد، متاسفانه این بخش از گفت و گو بیش از همه محورهای در نهاد خانواده مغفول مانده است، وقتی خانمی از بیان نیازهای جنسی خود به همسرش شرم دارد، وقتی مردی به درستی نمی تواند ابراز علاقه صحیح و درستی به همسرش داشته باشد، همه این موارد دینامیتی در حال منفجر برای پایه های نهاد خانوده می شود.
وی با بیان اینکه نمی توان دقیق گفت، ساعت گفت و گو در خانواده های ایرانی هم اکنون به چند دقیقه رسیده است، اظهار کرد: اینکه مدت زمان دقیق برای ساعت گفت و گو درون خانواده ایرانی مطرح شود اشتباه است، چون هر خانواده و هر فردی شرایط خاص خودش را دارد، ولی وقتی در شهری همچون اراک آمار نزاع و خشونت بالا است، این نشان می دهد که نهاد خانواده در این شهر بسیار آسیب پذیر و بحرانی شده است، زیرا سریز تمامی مشکلات، خشم های فروخورده و عدم صحبت ها به صورت خشونت و نزاع در جامعه خود را نشان خواهد داد و بخشی دیگر از آن به صورت خشونت خانگی نمایان خواهد شد.
این داستان اکثر ما خانواده های ایرانی است، داستانی که از خلا یک چیزی صحبت می کند، ولی نمی دانیم چه هست؟ عده ای ورود تکنـولــوژی و تلفن های هوشمند می دانند، عده ای مشکلات اقتصادی و بیکاری می دانند، همه این عوامل به کنار، ولی آیا با خود فکر کرده ایم نبود حرف تازه و گفتگو بین اعضای یکدیگر چقدر در بوجود آمدن این شرایط نقش دارد، حتما با خود خواهی گفت، چه دل خجسته ای داری با این همه مشکل و مسائل مگر حوصله ای برای حرف زدن باقی می ماند؟ که باید گفت این بی حوصلگی هم یکی از عوامل مهم در بوجود آمدن ایــن وضعیت کسل بار خانواده است، گفتگو و تعامل در زندگی خانوادگی نقش بسیار موثری در شناخت استعداد و شکوفایی اعضای آن و حل مشکلات زندگی در کانون خانواده دارد اگر به هر دلیلی چنین ارتباطی در خانواده شکل نگیرد، قطعا روند طبیعی رسیدن به اهداف متعالی در زندگی دچار اختلال خواهد شد. ولی متاسفانه این گفتگو در خانواده روز به روز ساعت آن در حال کاهش است و کارشناسان و متولیان حوزه خانواده بارها به خطرناک بودن این سونامی بی صدا هشدار داده اند، به گونه ای که معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده رییس جمهور هشدار داد، خانواده ایرانی در ۱۰ سال گذشته، دو ساعت گفت و گو می کردند، اما امروز با گسترش شبکه های مجازی میزان گفت و گوی خانواده های ایرانی به ۲۰ دقیقه رسیده است. حال سوال اینجاست که چه عواملی باعث شده که ساعت گفتگو در خانوار ایرانی به این شدت کاهش یابد.
ناهید خانه دار و دارای دو فرزند است، وی با بیان اینکه همسرش مرد کم حرف و درون گرا است، گفت: متاسفانه این کم حرفی همسرم در تربیت فرزندانم هم تاثیر گذاشته است و به نوعی باعث شده که در خانواده به غیر از بیان نیازهای اولیه چون خوراک، پوشاک، قبوض برق آب، گاز و … خیلی کم صحبت شود.
وی ادامه داد: این کم صحبتی مختص خانوده بنده نیست، بلکه این کاهش گفتگو یــک اپیدمی در خانوده های ایرانی شده است، و بیشتر وقتشان بــه پای تماشای تلویزیون، کار کردن با گوشی همراه و… می گذرد. دلیل این امر را نمی دانم ولی فکر نمی کنم فقط این مساله ربطی به ورود شبکه های مجازی و تکنولوژی داشته باشد.
خانم رضایی دارای سه فرزند و چهار نوه است، وی با بیان اینکه قدیم ها اعضای خانواده دور هم در یک اتاق جمع شده و به گپ و گفت می پرداختند، گفت: متاسفانه امروز ساختار خانه ها به نوعی شده که اعضای خانوده کمتر همدیگر را در طول روز مشاهده می کنند و اگر هم مشاهده کنند، این تلفن های همراه است که فاصله بین همه ما انداخته است و نمی گذارد از بودن در کنار یکدیگر لذت ببریم.
وی در ادامه گفت: البته در گذشته افراد نسبت به هم حرمت و احترامی بیشتری داشتند، و سعی می کردند نظراتشان را یا بیان نکنند یا اگر بیان کنند در قالب محترمانه باشد، ولی بچه های امروز بسیـار زودرنج شده اند و نمی توان با زن ها دو کلمه حرف حساب زد و اگر بخواهیم با آن ها صحبت داشتـه بــاشیم، صحبت های ما را به پای فضولی و دخالت می گذارند، در واقع ساختار تربیت حاضر نمی گذارد این گفتگوی موثر شکل بگیرد.
آقایی که حاضر نیست هویتش فاش شود، نظر متفاوت تری به بقیه دارد، وی با بیان اینکه اعضای خانواده فقط او را به عنوان یک دستگاه تامین نیازهای مالی می بینند،گفت: در طول سال هیچ گفتگو موثر با فرزندان و همسرش ندارد، خیلی تمایل دارد با آن ها ارتباط و گفتگو داشته باشد، ولی هر کدام از آن ها به نوعی خود را درگیر دوستان و … کرده اند، و فقط زمانی که از لحاظ مالی به من نیاز دارند، سمت من آمده و مطالبه پول می کنند.
برای بررسی بیشتر علل کاهش گفتگو در بین اعضای خانوده سراغ مریم یارمحمد توسکی، جامعه شناس و عضو هیات اندیشه ورز استان می روم، وی با بیان اینکه خانواده وگروه های خویشاوندی، امروز دیگر نمی توانند، یگانه پناهگاه افراد جامعه باشند، گفت: جامعه ای پر از پیام ها و رسانه ها جامعه ای با انواع مشکلات و تعارضات، این شرایط عموما خانواده را در حمایت از اعضــاء اش درمانده ساخته است، عــلاوه بر آن دستگاه های اداری دولت به شدت بخشی و مرکز گرا هستند و نگاهشان از بالا به پایین است، که این امر باعث شده محدودیت در نیروی انسانی چالاک و انعطاف پذیر ،بودجه های اندک و سیاستگذاری های عملی نامطلوب و ناتوان از ورود علمی و پایدار برای شناخت و حل مسایل خانواده، زنان وکودکان در شرایط دشوار بوجود آورد.
وی ادامه داد: همچنین سازمان های غیر دولتی یا NGO ها در عرصه خانواده، زنان وکودکان در شرایط دشوار، عموما ضعیف اند و به آنهایی هم که توانایی دارند و فضای کار و فعالیت مناسب داده نمی شوند، که همه این عوامل باعث شده ساعت گفتگو در نهاد خانواده روز به روز کاهش یابد.
مدیر انجمن جامعه شناسی دفتر اراک با اشاره به اینکه حرف مشترک، ایده های مشترک، همدلی، لذت مشترک و مهمتر از همه فاقد مهارت های ارتباطی در خانواده ها به شدت مطرح است، گفت: روند پژوهشی این مقوله نشان داده وضعیت گفتگو در نهاد خانواده روز به روز در حال وخیم تر شدن هست.
این جامعه شناس اظهار کرد: برای تقویت گفت و گوی درون خانواده پیش فرض های اولیه و جامعه شناختی مطرح است، که این پیش فرض ها عبارتست از: هر انسان معمولی آرزو دارد، فرزندانش در مقایسه با خودش؛ شادتر، مرفه تر و در آرامش بیشتری زندگی کند. پیش فرض بعدی این است که کم هزینه ترین و موثرترین راه توسعه اجتماعی فرهنگی، در دنیای مالامال از رسانه ها و ایده ها، توانمندسازی خانواده از طریق پایه اول یعنی ایجاد بستری دائمی برای گفت و گوی چهره به چهره، مهربان، مستدل در میان اعضای خانواده است.
وی ادامه داد: پیش فرض دیگر که به عنوان پیش فرض مهم تلقی می شود، این است که رسانه های مجازی ، تکنولوژی ها، ابزار مجازی و متنوع هوشمند و… همه در صورتی که خانواده بعنوان یک کانون همدلی، گفت و گو و پایه ارایه خدمات اجتماعی و آموزشی موثر باشد، نقشی تعیین کننده در بی سامانی و تضعیف آن را نخواهد داشت.
عضو هیات اندیشه ورز استان در پاسخ به این سوال که چه گفت و گویی در درون خانواده مطرح است، گفت: گفت و گویی مبتی بر تفاهم، همدلی و رسیدن به نقطه ای که طرفین گفت و گو به رضایت نسبی برسند. اصطلاحا برد برد محصول گفت و گوی تعاملی و مناسب خانواده است. اساساً نمی شود صحبت از گفت و گو کرد، ولی قواعد آن را رعایت نکرد. گفت و گو با مباحثه، مجادله و منازعه فرق دارد.
توسکی تــاکید کرد: بــرای بـرقراری گفت و گو و بهره مند شدن از مواهب آن بایستی به قواعدی همچون رعایت تام حرمت دیگران، تقویت حس جویایی و کنجکاوی، علاقه و باور به یادگیری بعنوان راه گریز ناپذیر در زندگی اجتماعی از جمله در عصر کنونی، داشتن ذهن باز و آمادگی پذیرش، پرهیز از تعصبات و باورهای مانع برای رسیدن به تفاهم گفت و گویی و… پایبند و آن ها را آموزش داد و درونی کرد.
این جامعه شناس در ادامه گفت: اگر این زمینه ها به عنوان مهارتهای ارتباطی در گفت و گو آموزش داده نشود، امکان گفت و گو در خانواده با وجود فاصله نسلی بشدت کوتاه شده (۷-۸ سال)، ممکن نبوده و تبعات آن که ابتداً خانواده نامهربان و دور از هم است، پایه ریزی میشود.
وی با اشاره به طرح ملی گفت و گو خانواده که برای تقویت گفت و گوی درونی نهاد خانواده در سرتاسر کشور در حال برگزاری است، گفت: این طرح از سال ۹۶ بین نهاد خانواده و بانوان ریاست جمهوری و انجمن جامعه شناسی ایران مطرح و تفاهم نامه رسمی برای این طرح چند مرحله ای در سراسر کشور منعقد شد، که مجریان این در هر استان مدیران دفاتر انجمن جامعه شناسی هر شهر و یا استان هستند.
مدیر انجمن جامعه شناسی ایران دفتر اراک اظهار کرد: هدف از اجرای این طرح این است که ارتقاء سطح آگاهی، تحمل و همدلی در میان اعضاء خانواده در درون و بیرون خانواده و با کمک ارزش ها وتکنیک های تسهیلگری و گفت و گویی تقویت شود. مرحله اول این طرح سال گذشته با هدف مسئله یابی مشارکتی نهاد خانواده به شکل کارگاه تربیت تسهیلگران در سراسر کشور و در قالب پروتکل دقیق علمی طراحی و انجام شد. در استان مرکزی هم در دو شهر بزرگ آن اراک و ساوه اجرا شد، که مخاطبین در مرحله اول فعالان و آشناین با مسایل خانواده از بین اصحاب رسانه، دانشگاهها، دستگاهها و نهادهای استانی و سازمان های غیر دولتی بوده است.
توسکی با اشاره به اینکه در اراک ۴۴ و در ساوه ۲۴ نفر تسهیلگر در این طرح آموزش دیدند، بیان کرد: حاصل کارگاه مرحله اول اراک، کتابی مستند بر پایه یافته های آموزشی و پژوهشی مشارکتی این کارگاه شد که در سایت انجمن جامعه شناسی در دسترس پژوهشگران و فعالان اجتماعی در حوزه خانواده و البته همگان است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک ادامه داد: در کــارگاه مرحله اول طــی بررسی و تحلیل هایی که کارشناسان در قالب مسئله یابی مشارکتی صورت گرفت، به ۱۰ مسئله اساسی و مهم اجتماعی در بوجود آمدن کاهش گفت و گو درون خانواده پی برده شد، که این ۱۰ مسئله شامل تنوع طلبی، فقدان مهارت های ارتباطی لازم ، فقدان فضا و مهارت گفت و گو، شک و سو ظن، کودک آزاری، طلاق عاطفی، بیکاری و تعصبات است، که این مسـایل ریشه یابی شد و تبعات ان در خانواده با رویکرد آمایشی کارشناسان و نیز راه های ممکن برای کاهش و پیشگیری این مسایل بحث و بررسی شد که در کتاب مبسوط شد.
وی گفت: مرحله دوم این طرح امسال در قالب کارگاه های شش گانه و کارگاه هفتم با پروتکل دقیق و تخصصی با عنوان « مسئله یابی مشارکتی خانواده مطلوب» با مخاطبین هدف در خانواده و در محلات با دو کارگاه پدران، دو کارگاه مادران و دو کارگاه فرزندان و همراهی تعدادی از تسهیلگران مرحله اول برگزار شد،که فقر اقتصادی، الگوهای نامناسب فرهنگی اجتماعی، عدم انسجام خانوادگی، ناآشنایی خانواده با وظایف، خیانت زوجین، مشکلات مالی، ناسازگاری های اجتماعی، اعتیاد، طلاق، مشکلات فرهنگی، موانع اقتصادی، پدرسالاری، فقدان پدر، اعتیاد جوانان، فقدان مهارت های ارتباطی، آسیب های اجتماعی و مشکلات اخلاقی از مسائلی بود که در این کارگاه به عنوان عوامل اصلی در تضعیف گفت و گوی درون خانواده شناخته شد. توسکی بیان کرد: از حداقل فواید طرح ملی گفت و گوی خانواده در سطح خانواده ایجاد موج در تقویت، مهارت آموزی و عملیاتی نمودن گفت و گو درون خانواده، و در سطح میانی و کلان گفت و گو باخانواده و برای خانواده در راستای نیازهای اساسی برخاسته از زبان خود است. تحقق و درونی شدن هدف کلان طرح گفت و گوی ملی خانواده با رویکرد محله محوری و کاهش مسایل خانواده و مسایل اجتماعی از سطح خانواده شکل مشارکتی است. بدیهی است هر گونه تصمیم گیری و سیاستگذاری محصول عبور از درون خانواده و با خانواده خواهد بود.
مینا خسروی، روانشناس بالینی نظر متفاوت تری نسبت به توسکی دارد، وی با بیان اینکه نظام خانواده امروز از لحاظ ساختار و شکل با نظام خانواده در گذشته تفاوت چشمگیری داشته است، در گفت و گو با وقایع استان گفت: نمی توان این کاهش گفت و گو درون خانواده را فقط مختص ایران دانست، بلکه این کاهش گفت و گو همچون سایر معضلات و مسائلی که نهاد خانواده را امروز تهدید می کند و با آن روبرو است، امر جهانی است ولی نکته ای که قابل تامل و باید در نظر گرفت، سیاستگذاری و برنامه هایی است که برای پیشگیری و مواجه با این مسائل باید مد نظر قرار گرفت.
وی ادامه داد: نظام خانواده امروزی به جرات می توان گفت، شکننده تر از قبل شده است زیرا اعضای آن که همان تک تک افراد هستند، و نسبت به گذشته ناتوان و با مشکلات عدیده اجتماعی، روحی و شخصیتی روبرو هستند، وقتی در جامعه ای همچون کشور ما وزیر بهداشت و درمان اعلام می کند از این یک پالس و تهدید جدی برای نهاد خانواده است، زیرا همین افراد هستند که نهاد خانواده را شکل می دهند و خانواده ای که تک تک اعضای آن از سلامت روحی کاملی برخوردار نباشد، چگونه می توان انتظار داشت با برگزاری چند طرح در آن ها گفت و گو و مدت زمان آن تقویت شود.
این عضو نظام روانشناسی بیان کرد: وقتی برای دارو می زنند این هم یک اخطار جدی است، وقتی افراد نتوانند بیماری روحی خود را درمان کنند، چگــونه می توان انتظار داشت افراد سالم و مهمتر از همه خانواده شاداب که بر پایه محورگفت و گو شکل بگیرد. نه تنها در بحث مباحث و مسائل نهاد خانواده بلکه در سایر آسیب های اجتماعی فقط به یک یا دو عامل ایجاد آن توجه می شود، اگر قرار است ساعت گفت و گو در خانوداه ها افزایش یابد و به نوعی تقویت شود، فقط نباید مسئله یابی کرد، این همه مسئله یابی در کشور صورت گرفته است، ولی تا کنون آسیب های اجتماعی و مسائل نهاد خانوده حل شده است، خیر بلکه این سیاستگذاری همگن و متوازن در تمامی عوامل و اجرای دقیق و مداوم آن است که می تواند موثر باشد
خسروی با بیان اینکه نهاد خانواده در ذیل انتظارات و بی توجهی متولیان امر خرد و شکننده شده است، گفت: مادام متولیان امر و کارشناسان حوزه اجتماعی و… از فرهنگ سازی درست در خانواده هــا صحبت می کنند، ولی این فرهنگ سازی که یک شبه و با شعار دادن بوجود نمی آید، بلکه باید این احساس نیاز در افراد خانواده و جامعه شکل بگیرد تا افراد ترغیب آن شوند، وقتی زوج جوان برای بچه دار شدنشان حاضر نیستند یک کتاب تربیتی مطالعه بکنند، وقتی حاضر نیستند برای مشکلات روحی و سلامت روحی خود به مراکز مشاوره مراجعه کنند، چه انتظاری است که بخواهیم مسائل و مشکلات نهاد خانواده در دورن خانواده خود با مشارکت و همیاری هم حل شود.
این روانشناس بالینی گفت: نهاد خانواده امروز همچون دانه گیاهی است که در شوره زار مسائل و معضلات اجتماعی برای رشد، کاشته شده است، انتظار نمی توان داشت این دانه تبدیل به جوانه شود، متاسفانه با وجود دستگاه های متعدد و متولی در حوزه نهاد خانواده هنوز نتوانسته ایم گام موثر برای اعتلای نهاد خانواده و رفع مشکلات آن ها برداریم و اگر طرحی هم موفق بوده است، یا به دلیل عـــدم حمایت دستگاه های متولی و یا با تغییر رویکرد از ادامه مسیر باز مانده است، فهمیدن این موضوع سخت نیست، کافی است در موتورهای جستجو سرچ کنی که تاکنون چه طرح هایی در کشور برای تقویت و تعالی خانواده اجرا شده است، آن وقت است که می بینی بیشمار طرح، با عنوان های جذاب، توسط بیشمار متولی امر برگزار شده ولی هیچکدام به نتیجه نرسیده و یا اگر رسیده فقط برای اعلام روزمه فلان مدرس و عملکرد دستگاه بوده است.
وی گفت: گفت و گو، گمشده نهاد خانواده امروزی است، در واقع بسیاری از معضلات نهاد خانواده امروز از عدم شکل گیری گفت و گو در بین اعضای خانواده شکل می گیرد، تا حالا دقت کردید چرا طلاق عاطفی و خیانت روز به روز در حال افزایش است، جدا از جنبه شخصیت افراد و… این است که خانواده امروز گفت و گو را فرا نگرفته است، به همین خاطر است زوج های جوان بعد از مدت کوتاهی از زندگی مشتــرک حس می کنند، زندگی مشترک آنان یکنواخت شده است. در واقع بذر تمامی مسائل و مشکلات نهاد خانواده از این عدم گفت و گو موثر شکل می گیرد.
این روانشناس گفت: گفت و گو فقط بیان خاطره، مشکلات و گپ و گفت نیست، بلکه می تواند گفت و گو از نیازها روحی خود افراد باشد، متاسفانه این بخش از گفت و گو بیش از همه محورهای در نهاد خانواده مغفول مانده است، وقتی خانمی از بیان نیازهای جنسی خود به همسرش شرم دارد، وقتی مردی به درستی نمی تواند ابراز علاقه صحیح و درستی به همسرش داشته باشد، همه این موارد دینامیتی در حال منفجر برای پایه های نهاد خانوده می شود.
وی با بیان اینکه نمی توان دقیق گفت، ساعت گفت و گو در خانواده های ایرانی هم اکنون به چند دقیقه رسیده است، اظهار کرد: اینکه مدت زمان دقیق برای ساعت گفت و گو درون خانواده ایرانی مطرح شود اشتباه است، چون هر خانواده و هر فردی شرایط خاص خودش را دارد، ولی وقتی در شهری همچون اراک آمار نزاع و خشونت بالا است، این نشان می دهد که نهاد خانواده در این شهر بسیار آسیب پذیر و بحرانی شده است، زیرا سریز تمامی مشکلات، خشم های فروخورده و عدم صحبت ها به صورت خشونت و نزاع در جامعه خود را نشان خواهد داد و بخشی دیگر از آن به صورت خشونت خانگی نمایان خواهد شد.
منبع: http://vaghayeostan.ir
