معاون اجتماعی موسسه کادراس با بیان اینکه سبک زندگی هر فردی نقش مهمی در گرایش یا عدم گرایش او به اعتیاد دارد، گفت: پژوهش‌ها نشان داده که داشتن نگرش مذهبی، خودکارآمدی پایدار و باورهای مذهبی با کاهش استرس‌های روانشناختی و پیشگیری از رفتارهای پرخطری مانند کشیدن سیگار، مصرف الکل و مواد در ارتباط است؛ به گونه‌ای که دینداری و معنویت از تاثیر فشارهای زندگی بر گرایش به مصرف مواد می‌کاهد و در طول زمان نیز میزان افزایش مصرف مواد را مهار می‌کند.
فرزانه سهرابی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد برای سال ۲۰۲۱ جهانیان را با شعار «برای نجات زندگی، حقایق درباره موادمخدر را به اشتراک بگذاریم» به مبارزه با مواد مخدر دعوت کرده است؛ به این معنا که حقایق و واقعیت در مورد موادمخدر را از منابع مورد اعتماد کسب کرده و سپس جامعه جهانی آنها را به اشتراک گذارد، اظهار کرد: اشتراک‌گذاری حقایق بخش مهمی از رسالت جهانی در مورد مضرات منفی مصرف مواد در جهان است که امروزه به واسطه تبلیغات گسترده در مورد اعتیادآور نبودن برخی از مواد و تدوین سیاست‌های متناقض بسیار مورد چالش قرار گرفته است.
وی ادامه داد: همچنین اشتراک‌گذاری حقایق، بخش مهمی از برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در جهان است که نوع تفکر و جهت فکری به ویژه نوجوانان و جوانان در مورد مصرف مواد را جهت خواهد داد. با این نگاه، مبانی دینی و معنویت از چنان پتانسیلی در اشتراک‌گذاری حقایق و واقعیت‌ها در مورد مصرف مواد مخدر برخوردار است که با آموزش آن به نسل جوان می‌توان امیدوار به دریچه‌ای جدید و همچنین عامل معنادهی قوی در پیشبرد برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد و حتی درمان اعتیاد بود.
معاون اجتماعی موسسه کادراس درباره چرایی مصرف مواد یادآور شد: استدلال بر این است که برای مصرف انواع مواد، وجود دو پیش شرط؛ تمایل به مصرف و در دسترس بودن مواد ضروری است. نظریه‌های مختلفی در توضیح علل مصرف مواد در زیست‌شناسی، جامعه‌شناسی و روانشناسی ارائه شده، یکی از مدل‌های بحث‌برانگیز در بین دانشمندان «مدل بیماری» است. تز اصلی این مدل این است که اعتیاد یک پدیده بیولوژیکی است و بنابراین از نظر ژنتیکی از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. یکی از جنبه‌های مثبت این مدل کمک به رفع طرد و سرزنش اجتماعی فرد معتاد است و این دیدگاه را تقویت می‌کند که مصرف‌کنندگان مواد قربانیانی هستند که نیاز به کمک دارند نه سرزنش. بر خلاف مدل بیماری در اعتیاد، مدل کمتر نام‌آشنای اخلاقی با مولفه کلیدی تاکید بر اراده افراد در اعتیاد نیز دارای اعتبار است. بر اساس « مدل اخلاقی» افراد به اراده خود معتاد می‌شوند. این مدل به دلیل تعصب و قضاوت کورکورانه مورد انتقاد جدی قرار گرفته، هر چند از نکات برجسته مدل اخلاقی این است که مسئولیت درمان و توانبخشی را هم بر عهده فرد معتاد می‌داند و اراده او را در بهبودی از اعتیاد بسیار مهم ارزیابی می‌کند.
وی با طرح پرسشهایی مانند اینکه جایگاه مبانی دینی و معنویت در پیشگیری از اعتیاد چیست؟، نگاه اسلام به مصرف انواع مواد چگونه است؟، از منظر اسلام روح فرد مبتلاء به سوء مصرف مواد دچار چه تحولی می‌شود؟ در رابطه او با خدا چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ نیز سخنان خود را اینگونه تکمیل کرد: با توجه به این امر که انسان موجودی زیستی-روانی-اجتماعی و معنوی است؛ نیاز است تا با این رویکرد در بررسی آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد به موازات عنایت به مولفه‌های روانشناختی، جامعه‌شناختی و زیست‌شناختی به رابطه دین و معنویت نیز توجه ویژه شود.
تاثیر باورهای مذهبی بر پیشگیری از رفتارهای پرخطر
سهرابی معتقد است که امروزه مفاهیم سلامت معنوی و بهزیستی معنوی وارد حوزه آکادمیک شده و بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در واقع درمان بیماری‌های روانی و بهداشت روان و جسم مانند اعتیاد باید با باورها و رفتارهای معنوی همراه باشد. پژوهش‌ها نشان داده که داشتن نگرش مذهبی، خودکارآمدی پایدار و باورهای مذهبی با کاهش استرس‌های روانشناختی و پیشگیری از رفتارهای پرخطری مانند کشیدن سیگار، مصرف الکل و مواد در ارتباط است؛ به گونه‌ای که دینداری و معنویت از تاثیر فشارهای زندگی بر گرایش به مصرف مواد می‌کاهد و در طول زمان نیز میزان افزایش مصرف مواد را مهار می‌کند.
معاون اجتماعی موسسه کادراس در ادامه درخصوص نقش خودکارآمدی نیز در این زمینه توضیح داد و گفت: خودکارآمدی به معنای اعتقاد محکم فرد به توانایی‌های خود است که باعث تحریک انگیزش و منابع شناختی فرد در رشته اعمالی که برای انجام موفقیت‌آمیز یک کار خاص لازم است، می‌شود. خودکارآمدی بالا باعث افزایش تلاش، پشتکار و انگیزش فرد می‌شود و از موثرترین عوامل تعیین‌کننده عملکرد افراد به ویژه در کنترل، پایش و پیشگیری برنامه‌های کنترل مواد و اعتیاد است.
سهرابی درباره تاثیر خودکارآمدی بالا بر اعتیاد، گفت: خودکارآمدی بالا در افراد سلامت معنوی را تقویت و از آن به عنوان سپری در مقابل وابستگی به مواد استفاده می‌شود. سلامت معنوی یکی از ابعاد مهم سلامت در انسان است که ارتباط هماهنگ و یکپارچه را بین نیروهای داخلی فراهم می‌کند و با ویژگی‌های مثبت در زندگی، صلح، تناسب و هماهنگی، احساس ارتباط نزدیک با خویشتن، خدا، جامعه و محیط مشخص می‌شود. به نظر می‌رسد نوجوانانی که دارای بهره سلامت معنوی پایینی هستند و نمرات پایینی در اندازه‌گیری میزان فعالیت دینی به دست می‌آورند در مقایسه با نوجوانان دارای سطح بالاتر فعالیت دینی، مصرف و سوء مصرف مواد بیشتری دارند.
معاون اجتماعی موسسه کادراس خاطرنشان کرد: در خودکارآمدی، اعتقاد فرد بر این است که به واسطه آن می‌تواند رفتار لازم برای رسیدن به هدف مورد نظر را به طور موفقیت‌آمیزی اجرا کند.
وی با اشاره به اینکه هوش معنوی شامل داشتن حس معنا و ماموریت نسبت به زندگی و ارزش‌ها، حس تقدس در زندگی، درک متعادل‌تر از ارزش مادیات و اعتقاد بهتر شدن دنیا است، در واقع مجموعه‌ای از توانایی‌ها و ظرفیت‌ها و منابع معنوی است که کاربست آنها موجب افزایش انطباق‌پذیری و در نتیجه سلامت روان افراد می‌شود، افزود: هوش معنوی به ما اجازه می‌دهد تا آنجایی که ممکن است، موقعیت را تغییر دهیم و یا بهتر کنیم، در واقع با استفاده از نگرش‌ها و باورهای مذهبی شکل گرفته در چارچوب هوش معنوی به فرد اجازه اداره شرایط یا موقعیت‌های نامناسب (مانند حضور در جمع دوستان و همسالانی که سیگار یا مواد کم خطر مصرف می‌کنند) داده می‌شود.
سهرابی تصریح کرد: باید در نظر داشت، سبک زندگی هر فردی نقش مهمی در گرایش یا عدم گرایش او به اعتیاد دارد. با توجه به نقش آموزه‌های الهی در پیشگیری از رفتارهای پرخطر، امروزه نظر بسیاری به آن جلب شده است. با طبقه‌بندی قوانین اسلام، می‌توان به اصولی دست یافت که در گستره وسیعی راه دستیابی به زندگی سالم را برای همگان امکان‌پذیر می‌کند.
بنابر اظهارات معاون اجتماعی موسسه کادراس، تجربه نشان می‌دهد، کسانی که ارتباط روحی خود را از راه عبادت با خدا حفظ کرده‌اند از عزت نفس و سلامت روحی و روانی بالاتری برخوردارند. بر اساس دیدگاه یادگیری اجتماعی، فرد رفتارهای نامطلوب را از خانواده، دوستان و محیط یاد می‌گیرد. اگر فردی که تشخیص وابستگی به مواد دارد، با فعالیت‌های مذهبی یا شبکه‌ای از دوستان که مواد مصرف نمی‌کنند و نگرش‌هایشان هم مصرف مواد را تحمل نمی‌کند، ارتباط برقرار کند، نگرش‌های ضد مواد را یاد می‌گیرد و این نگرش‌ها در او تقویت می‌شود. تجربیات نشان می‌دهند که در شکل‌گیری وابستگی به مواد مخدر شیوه زندگی، روابط اجتماعی، دلبستگی‌ها و عواطف و رفتارهایی که در طی رشد فرد شکل گرفته‌اند، نقش اساسی ایفا می‌کنند.
وی در ادامه با اشاره به اینکه محیط زندگی فرد و روابط اجتماعی او در شکل‌گیری شخصیت او و بروز رفتارهای ناسالم و مخرب تاثیر مهمی دارد نیز گفت: اگر این محیط سالم باشد بی‌شَک فرد شخصیت سالمی در آینده خواهد داشت. همچنین محدوده روابط فرد با اطرافیان تعیین کننده رفتارهای درست و غلط وی در آینده خواهد بود. بر اساس تجربه افرادی بوده‌اند که در خانواده ناسازگاری پرورش یافته‌اند اما به دلیل همنشینی با دوستان سالم و مذهبی به فردی سالم در جامعه تبدیل شده و در مقابل فردی در خانواده سالم و مذهبی رشد یافته اما به دلیل مراوده با دوستان و اطرافیان ناباب با مشکل روبرو شده است.
سهرابی با اشاره به اینکه سبک زندگی از دیدگاه اسلام به مجموعه‌ای از موضوعات مورد قبول اسلام در عرصه زندگی اشاره دارد که بر اساس آن معیار رفتار ما باید مبتنی بر اسلام و آموزه‌های اسلامی باشد، اظهار کرد: خدامحوری و حاکمیت ارزش‌های اسلامی در زندگی از مهمترین معیارهای سبک زندگی مورد تایید در اسلام است. در این سبک زندگی، زندگی فردی و اجتماعی افراد باید مبتنی بر اسلام و رهنمودهای قرآنی باشد. اسلام با احکام جاودانه خود سبکی آرمانی و در عین حال واقع‌گرایانه را پیشنهاد کرده که مبتنی بر نگرشی متعالی به هستی انسان است و در مقابل انسان را موجودی مسئول و مختار می‌داند که سرنوشت او به دست خودش رقم می‌خورد.
اعتیاد را می‌توان با انتخاب سبک زندگی متناسب با جامعه کنترل کرد
وی ادامه داد: در این سبک زندگی غایت آموزه‌های دینی رهایی از سبک زندگی غیر اسلامی که ایمان و عمل صالح، ملاک و معیار اساسی آن است. به عنوان مثال بر اساس مطالعات انجام شده فردی که مبتلاء به اعتیاد انواع مواد است، دچار نوعی نقص در اراده خود است؛ نه اینکه آن فرد را بدون اراده بدانیم، بلکه محیط خانوادگی و اجتماعی فرد کمک کرده تا او دچار نقص در اراده در برابر مصرف مواد شود. به همین دلیل امروزه در درمان افراد دچار به سوء مصرف مواد تاکید بر بهبود نقص اراده و رفتارهای اعتیادگونه آنها می‌شود و یکی از مهمترین ابزارهای دستیابی به این هدف بازآفرینی دوباره باورها و ارزش‌های مذهبی در آنها عنوان شده است. از این رو، آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد را می‌توان با انتخاب سبک زندگی متناسب با جامعه کنترل کرد.
معاون اجتماعی موسسه کادراس یادآور شد: در این میان پیشگیری و کنترل اعتیاد به ویژه در میان نوجوانان امری ضروری است. نوجوانی که مرحله‌ای حساس شامل گروه سنی ۱۹- ۱۰ سال است با ابعاد زیست‌شناختی، روانشناختی، اجتماعی و عاطفی همراه است که او را در معرض استرس‌های فراوانی قرار می‌دهد.
وی با بیان اینکه امروزه شیوع رفتارهای پرخطر به خصوص در نوجوانان و جوانان به یکی از مهمترین نگرانی‌های جوامع بشری تبدیل شده است، افزود: با وجود انجام برنامه‌های وسیع اما در سه دهه گذشته رفتارهای مخاطره‌آمیز در سطح جهان دارای رشد بالایی بوده است و در نتیجه هزینه پزشکی و مراقبتی آن رو به افزایش است. پیشگیری نیز موثرترین راه مقابله با اعتیاد امروزه در بسیاری از کشورهای جهان در حال اجرا است. رفتارهای پرخطر سنین نوجوانی و جوانی عمدتاً گرایش به سیگار، مصرف برخی مواد که با تبلیغاتی همچون اعتیادآور نبودن همراه بوده است مانند گل، اعتیاد و حتی سوء مصرف مواد است. شناخت این الگوهای رفتاری و اجتناب از انجام آنها منجر به فراهم شدن زندگی سالم و ارتقای سلامتی در نوجوانان و جوانان می‌شود.
