جهان سراسر تلاطم و تکاپو و هر لحظه سرشار از رویدادها و اتفاقاتی است که گاهی هولناک و غافلگیرکننده است. در چنین شرایطی هر لحظه، باید منتظر اتفاقی ناگهانی، غیر منتظره و غیر قابل پیش بینی بود که دانش امروز بشری توان پیش بینی و پیشگیری از وقوع آن ها را ندارد و در برخی موارد تجربیات موفق جامعه جهانی نیز در اختیار است این همانجایی است که رویکرد تاب آوری خود حرفهایی فراوان برای گفتن دارد.
و اما بعد، مدیریت سیل عبارتست از مجموع اقدامات یا فرآیندهایی که برای کاهش و تعدیل تأثیرات سیل قبل، حین و بعد از آن صورت میگیرد.
مفهوم تاب آوریِ سیل نیز حداقل بر سه اصل توانایی جذب و مقابله، مدیریت، هدایت و سازماندهیِ مجدد و بازتاب تجربیات در تصمیمات و اقدامات آتی بنا می گردد.
بصورت اجمالی میتوان به عناوین پنجگانه ای بشرح ذیل اشاره کرد:
- ظرفیت سازی و برخورداری از امکانات و فضاهای شهری برای جذب و پذیرش مخاطرات سیل (پیش بینی)
- تأکید بر مقاومت و تحمل پذیری به منظور جلوگیری از مخاطرات و یا به حداقل رساندن آن
- مواجهه موفق و سریع در هنگام رخداد
- برگشت به حالت اولیه و بازیابی
- ترمیم و بازسازی، استفاده و بازتاب تجربیات در آینده البته بهبود فرآیند های مشارکتی و اقدام جمعی در تمامی مراحل مورد نظر است.
و اما بعد، مدیریت سیل عبارتست از مجموع اقدامات یا فرآیندهایی که برای کاهش و تعدیل تأثیرات سیل قبل، حین و بعد از آن صورت میگیرد.
مفهوم تاب آوریِ سیل نیز حداقل بر سه اصل توانایی جذب و مقابله، مدیریت، هدایت و سازماندهیِ مجدد و بازتاب تجربیات در تصمیمات و اقدامات آتی بنا می گردد.
بصورت اجمالی میتوان به عناوین پنجگانه ای بشرح ذیل اشاره کرد:
- ظرفیت سازی و برخورداری از امکانات و فضاهای شهری برای جذب و پذیرش مخاطرات سیل (پیش بینی)
- تأکید بر مقاومت و تحمل پذیری به منظور جلوگیری از مخاطرات و یا به حداقل رساندن آن
- مواجهه موفق و سریع در هنگام رخداد
- برگشت به حالت اولیه و بازیابی
- ترمیم و بازسازی، استفاده و بازتاب تجربیات در آینده البته بهبود فرآیند های مشارکتی و اقدام جمعی در تمامی مراحل مورد نظر است.
برای ما گویی سیل، متولیِ سازمانیِ مشخصی ندارد و اغلب هماهنگی بین بخشی سازمانهای متعدد مورد انتظار است که آنهم به دلایل عدیده آسان بدست نمی آید.
سازمانهایی که گاهی مأموریت های ذاتیِ متفاوتی هم دارند به سختی بتوانند آنهم در شرایط بحران از عهده مأموریتی مشترک بر آیند که البته خود این موضوع کار گروهی و اقدام جمعی را بسیار مشکل خواهد ساخت. ابعاد سازه ای و غیر سازه ای سیل بعنوان یک پدیده طبیعی به سازمانهای متعدد و در مواردی بسیار منفک، دور از هم و گاه متعارض مربوط است که امکان اقدام منسجم وساختارمند را تحت تأثیر منفی خود قرار میدهد. تاب آوری به مفهوم عام همواره تحت تأثیر عوامل محیطی، اقلیمی، اقتصادی، اجتماعی و در نهایت مدیریتی است.
تاب آوریِ جوامع و سکونتگاه های انسانی نیز از از این قاعده خارج نیست و آنجا که مخاطرات بر زندگی و زیست جوامع موثر واقع شوند با پدیده ای به نام، فاجعه، روبرو میشویم.
در حقیقت بدکارکردی های سیاسی، زیست محیطی، اجتماعی، آموزشی و اقتصادی و سوء مدیریت است که موجب نا تاب آوری و آسیب پذیری است، به قراری که با اندکی مبالغه بتوان گفت فاجعه همان ناتاب آوری است. چه در تغییرات اقلیمی و چه در بدکارکردی های اقتصادی و مدیریتی، ناتاب آوری فاجعه است، بخش عمده ای از مخاطرات و تهدیدات خصوصاً در مسائلی چون زلزله و سیل در خطای انسانی، فقدان دانش فنی و سوء مدیریت است.
پیش بینی و شناخت تهدیدات و مخاطرات اجتماعی علم است، عالمانه و معنوی رفتار کردن مطلوب است.
تاب آوری همزمان دانش و توسعه مدیریت پیشگیری، قدرت مواجهه و توان بازسازی را تحت حمایت خود دارد. حتی شناسایی و رصد تهدیدات و مخاطرات اقتصادی و اکولوژیک و غیره نیز به منظور کاهش آسیب پذیری و توسعه تاب آوری میتواند بستر مناسبی حتی برای کارآفرینی و اشتغال باشد.
که صد البته تاب آوری می تواند در ناکارآمدی و نبود پیش بینی های مناسب رویکردی کارساز و پاسخگو باشد تاب آوری همانگونه که در جذب تغییرات و ایجاد تحولات موثر است، آستانه تحمل را افزایش و قدرت سازماندهی و ساماندهی مجدد را توسعه میدهد. مخاطرات طبیعی برحسب ماهیت خود قابلیت تکراردارند و البته اجتناب ناپذیر هستند.
هرسال به هم آنگونه که بهار و تابستان دارد و به هم آنگونه که پاییز و زمستان دارد و چه بسا زلزله و سیل و طوفان هم داشته باشد اما سوال اصلی این است برای مواجهه موفق با این پدیده های طبیعی ممکن چه کرده ایم؟
خواسته و ناخواسته با زلزله وسیل و طوفان، سونامی و آتشفشان و … در همه جای این کره خاکی روبرو هستیم. طبیعت رفتارهای خود را بروز میدهد و ما جز در مواردی معدود توانایی پیش بینی و پیشگیری از وقوع آنها را نداریم. البته جای تعجب هم نیست که مخاطرات طبیعی از قبیل سیل و زلزله و … مکرر تکرار شوند اما خطای انسانی و سوء مدیریت مکرر، خارج از انتظار است.
تاب آوری برآیند و دستاورد مدیریت نوین است و سوء مدیریت چیزی جز آسیب و فاجعه به بار نخواهد آورد.
در واقع به همان میزان که در سامانه های اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیک از تعقل و تعادل، خردورزی و معنویت دور شویم به همان میزان به آسیب و بحران و فاجعه نزدیک شده ایم، تاب آوری انقلاب خرد ورزی، خلاقیت و چاره جویی و محوریت تمامی برنامه های مقاوم سازی، توانمندی سازی، درمان فردی و جمعی است.
تاب آوری مفهومی الزامی در تمامی پروتکل های پیشگیری و مداخلاتی در حوزه های سازه ای و غیرسازه ای، سخت افزاری و نرم افزاری است.
- دکتر محمدرضا مقدسی
مدیر و موسس خانه تاب آوری
مرجع : میگنا به نقل از خبرگزاری صدا و سیما
