سیر اجمالی تاریخچه سایکو سوماتیک در ایران وجهان
به مناسبت برگزاری اولین همایش سالیانه انجمن علمی پزشکی روان تنی ایران، برخود فرض دانستم که در طلیعه این امر مبارک علمی، چکیده ای موجز ار سیر تاریخچه سایکو سوماتیک و یا روان تنی در ایران را به شرح زیر، به استحضار علاقمندان برسانم:
1- به باور برخی محققان، در دوران تمدن های آشوری و بابل ( 2500 تا 500 سال ق.م ): طبابتی که در منطقه بین النهرین رایج بوده نوعی" طب پسیکوسوماتیک" بوده است.
2- ابوبکر محمد بن زکریای رازی (865-925 م ): که به طبیب المسلمین وجالینوس العرب ( بخاطر آنکه اکثر کتاب های او به زبان عربی یعنی زبان علمی عالم اسلام در آن زمان نوشته شده) معروف است در کتاب الحاوی خود که جامع اطلاعات پزشکی است و در بیش از بیست جلد تدوین نموده به خوبی به نقش عوامل روانی واجتماعی در تشخیص ودرمان بیماری ها پرداخته است.
راز ی این دانشمند نامی ایران زمین، جسم و روان را تفکیک نمی کرد و معتقد بود که اولا نیروهای روانی، نیرومندتر از نیروهای بدن هستند و ثاییا هرگاه مزاج مغز دگرگون شود، واکنش های روانی هم به سبب آن دگرگونی تغییر خواهند کرد و بر همین اساس بیماری های جسمی و روانی را در یک راستا طبقه بندی نمود و البته او معتقد بود که "مزاج جسم تابع اخلاق نفس است و طبیب جسم باید طبیب نفس هم باشد".
3- از مطالعه کتاب هدایه المتعلمین فی الطب، کهن ترین متن پزشکی به زبان فارسی تالیف ابوبکر الاخوینی البخاری (متوفی حدود 377 هجری=998م)، شاگرد ابوالقاسم مقانعی از شاگردان رازی، چنین پیداست که اخوینی به درمان بیماران روانی، علاقه وتوجه ویژه ای داشته است، وی در زمینه درمان بیماران روانی توصیه می کند که ... نومید مشو که من بسیارعلاج کردم و"به" شدند بر دست من، تا مرا بجشک دیوانگان نام کردند. با این اوصاف، آیا روانیست که به تعبیر استد فقید مرحوم دکتر هاراطون داویدیان، اخوینی را نخستین روان پزشک جهان پزشکی مدرن بدانیم.
4- شیخ الرئیس ابوعلی حسین ابن عبدالله ابن سینا (980-1037 م ): فیلسوف شهیر و طبیب و حکیم نامور ایرانی که کتاب قانون او صدها سال در دانشگاهها و مدارس عالی اروپا تدریس می گردید معتقد بود که خیلی از بیماری ها و اختلالات جسمی توسط ناراحتی ها و رنجش های هیجانی ایجاد می گردند و برهمین اساس تعدادی از بیماران را با همین نگاه (روان تنی) تشخیص می داده و با همین نگرش درمان می نموده است، او به نقش عوامل روانی در بوجود آوردن بیماری های جسمی پی برده و اعلام نمود: معلوم شد که مزاج انسان گوش به فرمان و مطیع پندارهای روانی است بنابراین به حق باید ابوعلی سینا را بنیانگذار پزشکی روان تنی نامید. آنگونه که از نوشته های ابوعلی سینا برمی آید او دیدی جامع و همه جانبه از جهات جسمی، روان شناختی، اجتماعی و روحی نسبت به انسان داشته است و همه ابعاد و تعامل و تداخل آنها را در سلامت و بیماری دخیل می دانسته است.
5- فرانتز آلکساندر (1891-1964) ، تحقیقات فراوانی در مورد ارتباط بین تن و روان و همچنین درباره بیماری‌هایی که بر اثر فشار روانی روی می‌دهد و آنها را "اختلالات روان تنی" نامیده، انجام داده است که این تحقیقات در خور تقدیر و ستایش است. در حقیقت پس از حدود پانصد سال، مجدداً نگاه شیخ الرئیس ابوعلی سینا در مورد بیماری روان تنی جای خود را در علوم پزشکی، توسط آلکساندر باز یافت. آلکساندر در سال 1950 معتقد بود که اگر محرکات یا تنش معین و خاصی روی دهد اثر آن به صورت واکنش معینی در عضو معین ظاهر می‌شود که می‌توان آن را از پیش مشخص نمود. او اولین کتاب با عنوان "پسیکوسوماتیک" را درهمین سال (1950 ) به رشته تحریر درآورد.
6- در امریکا اصطلاح پزشکی پسیکوسوماتیک و روانپزشکی رابط- مشاور با هم عجین هستند و گاه به جای هم بکار برده می شوند و بسیاری از روانپزشکان رابط- مشاور در بیمارستانهای عمومی به درمان جنبه های روانشناختی بیماران جسمی می پردازند. پژوهش در زمینه جنبه های روان شناختی بیماری های طبی، منجر به بروز رشته های جدیدی مانند "پسیکونفرولوژی" ، "پسیکوانکولوژی" و "پسیکودرماتولوژی" شده است . در سال 2005 هیئت بورد روانپزشکی و نورولوژی آمریکا (ABPN) بطور رسمی بورد پزشکی پسیکوسوماتیک را به عنوان فوق تخصصی برای روانپزشکی تصویب کرد.
7- به باور بسیاری از دانشمندان با نگاه سیتمی وهمه جانبه نگر، امروزه نه تنها عوامل زیستی، جسمانی، روانشناختی و محیطی بلکه باورهای دینی و عرفانی و چگونگی توجه به مبدأ و معاد نیز در شکل‌گیری شخصیت و به تبع آن بروز و شیوع بیماری‌ها نقش دارند.
8- جالب است بدانیم که پزشکی روان تنی در مفهوم مدرن آن در ایران: برای اولین بار درسال( 1318ه.ش) با عنوان "کرسی پسیکوسوماتیک" توسط پروفسور" شارل ابرلن"رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران پایه گذاری شد ومسئولیت آن به عهده دکتر حسین رضاعی محول گردید که ایشان مباحث نظری مرتبط با اختلالات روان تنی ودیگر اختلالات روانپزشکی را برای دانشجویان پزشکی تدریس می نمودند. بنابراین آنگونه که از سوابق مشاهده می شود دروازه ورود آموزش روانپزشکی در ایران، کرسی پسیکو سوماتیک بوده است.
9- برگزاری اولین سمپوزیوم روان تنی درایران: در اسفند ماه سال 1341 ، سمپوزیومی با نام "سمپوزیوم بررسی مسائل پسیکوسوماتیک، روانتنایی" در بیمارستان روزبه.با دبیری مرحوم استاد فقید، دکتر عبدالحسین میرسپاسی برگزار گردید. آن فقید سعید در دیباچه کتاب این سمپوزیوم در سال 1341 چنین نوشته اند:
"مسئله عوارض پسیکوسوماتیک که در ده سال اخیر همه جا شیوع یافته و مورد بحث می باشد ، اولین مرتبه است که به پیشنهاد کادر فنی بیمارستان روزبه در کشور ما مورد بحث قرار می گیرد . افتخار ترتیب و تمشیت امور این بحث و تنظیم برنامه به اینجانب واگذار شده است. در تنظیم برنامه تعمداً سهم بیشتری برای همکاران غیر روانپزشک و غیر روانشناس تخصیص داده شده است زیرا به عقیده ما، این مسئله باید از حدود محدود و محصور رشته خاص تخصصی معینی تجاوز نماید. همه گیر و همه جانبه و شامل کلیه رشته های تخصصی پزشکی شود." استاد میر سپاسی در همین کتاب واژه های "روانتنایی" و "تن روانی" را به عنوان معادل پسیکوسوماتیک در فارسی پیشنهاد کرده و ذکر کرده اند که این دو واژه را با همکاری جمعی از صاحب نظران دستور زبان فارسی از جمله دکتر جلال همایی انتخاب نموده اند.
10- تالیف اولین کتاب روان تنی در ایران: از جمله، پیشکسوتان این حوزه در ایران جناب استاد آقای دکتر شکراله طریقتی هستند که تلاشهای زیادی برای مطرح شدن و جا افتادن مفهوم پزشکی پسیکوسوماتیک در بین سایر پزشکان داشتند. ایشان بیش از 35 مقاله و سخنرانی در این زمینه دارند و عضو ممتاز کالج بین المللی پسیکوسوماتیک از بدو تاسیس آن هستند. همچنین اولین کتاب با عنوان "پسیکوسوماتیک" به زبان فارسی در سال 1367 توسط ایشان تالیف گردیده است.
11- تاسیس کمیته روان تنی: در سال 1387 کمیته ای با عنوان "پزشکی روان تنی" در انجمن علمی روانپزشکان ایران با هدف هماهنگی فعالیت های علمی در زمینه روانپزشکی رابط-مشاور و پزشکی پسیکوسوماتیک در سطح کشور تشکیل گردید.
12- الزام دوره چرخشی روانپزشکی رابط – مشاور: در بازنگری کوریکولوم روانپزشکی در تیرماه 1392، دانشگاه های تربیت کننده دستیار روانپزشکی موظف به ایجاد بخش روان تنی در بیمارستان عمومی شده اند. تدوین و تصویب نهایی برنامه چهارساله دستیاری روانپزشکی، تحولی جدی در این عرصه ایجاد نمود. طبق این برنامه دانشگاههایی که دستیار روانپزشکی تربیت می کنند موظف به ایجاد دوره چرخشی روانپزشکی رابط – مشاور(زیر مجموعه پزشکی روان تنی ) به مدت سه ماه شده اند.
13- موافقت با دوره تکمیلی تخصصی (فلوشیپی) طب روان تنی: دبیر خانه تخصصی شورای آموزش پزشکی در سال 1388 ضمن تصویب کوریکولوم دوره فلوشیپی ”طب روان تنی“، موافقت باپذیرش دونفر دستیار فلوشیپی برای طب روان تنی برای دودانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ( بیمارستان طالقانی) ودانشگاه علوم پزشکی تهران ( بیمارستان امام خمینی) را به عمل آورد .
دستیاران در اردیبهشت سال 1389 در امتحان کتبی ومصاحبه شرکت نموده وپس از کسب موفقیت در مهر ماه همان سال، دوره رسمی فلوشیپی روان تنی خودرا شروع نمودند.
14- موافقت اصولی بادرخواست هیات موسس برای تاسیس «انجمن علمی پزشکی روان تنی ایران» توسط کمیسیون انجمن های علمی وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی در جلسه 160(1394/6/15) وابلاغ آن درتاریخ 1394/6/28
15- برگزاری اولین مجمع عمومی «انجمن علمی پزشکی روان تنی ایران» در تاریخ 19 فروردین ماه 1395 در تالار امام بیمارستان امام خمینی وانتخاب اولین هیات مدیره آن
16- صدور پروانه فعایت انجمن علمی پزشکی روان تنی ایران براساس رای مورخه 4/3/1395 وابلاغ آن در تاریخ 24/3/1395 توسط کمیسیون انجمن های علمی وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی
17- تصویب لوگو وسایت انجمن وسایر تمهیدات اولیه برای پیشبرد این انجمن نوپا با همفکری وهماهنگی با انجمن مادر( انجمن علمی روانپزشکان ایران) وبه ویژه حمایت همه جانبه جناب آقای دکتر سید احمد جلیلی، رییس وقت انجمن واز پیشکسوتان این رشته در ایران.
18- اعلام استاد پیشکسوت دکتر شکرالله طریقتی، مبنی بر اختصاص وجهی قابل توجه به انجمن علمی پزشکی روان تنی ایران، برای تقدیر سالیانه از افراد ممتاز در زمینه ارتقای علمی روان تنی درایران
19- نامگذاری جایزه ناشی از هدیه استاد پیشکسوت، به نام جایزه استاد دکتر طریقتی توسط هیات مدیره انجمن علمی پزشکی روان تنی در تاریخ 28/5/96
20- تصویب مورخ 8/12/1395هیات مدیره انجمن برای برگزاری اولین همایش سالیانه انجمن در تاریخ آذرماه سال 1396، گرچه همایش هایی دراین زمینه از قبل از تشکیل انجمن علمی پزشکی روان تنی در ایران اجراء شده بود.
هم اینک مفتخر وشاکر از درگاه ایزد منان هستیم که به تاسی از پیشگامان وپیشکسوتان، توفیق ادامه راه این شاخه از دانش پزشکی را در ایران داریم.
بدینوسیله خاضعانه از همه همکاران روانپزشک، روان شناس ونیز تمامی متخصصین سایر رشته ها که علاقمند به گسترش دانش روان تنی هستند دست دوستی وهمکاری دراز می نماییم تا برای پربارتر برگزاری وغنای این همایش علمی مارا یاری نمایند.
