پس
از تأخیر طولانی، حکم رئیس جدید سازمان نظام روانشناسی و مشاوره به امضای
رئیسجمهور رسید. البته شایسته است که به منظور احترام به رأیدهندگان در
آخرین انتخابات نظام روانشناسی و تنویر افکار عمومی روشن شود که چرا
مهمترین متولی سلامت روان کشور، مدتها بدون رئیس بوده است. با این وجود،
ضروری است این انتخاب را به فال نیک گرفت و امیدوار بود که در این برهه
حساس، به درستی از پس وظایف و مسئولیتهای خود برآید. طبق قانون «سازمان
نظام روانشناسی و مشاوره، سازمانی غیردولتی و مستقل است» که در سال 1382
تأسیس شده است. واقعیت این است که اهداف تصویبشده توسط قوه مقننه برای
«نظام» در ارتقای سلامت روان جامعه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
با
این وجود نظام روانشناسی و مشاوره در دستیابی به این اهداف با موانعی جدی
روبهروست که قاعدتا حل آنها نیازمند برنامهریزی جامعی است تا در
کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت دستاوردهای روشنی را به بار آورد. اولین
هدف پیشروی نظام «تلاش برای ارتقای سطح دانش روانشناسی و مشاوره» است.
بنا بر آمار، تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در ایران برابر با آمریکا
است، حال آنکه جمعیت این کشور به مراتب بیش از ایران است. صدور مجوزهای
بیضابطه پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، کشور را با خیل
عظیمی از فارغالتحصیلان دانشگاهی مواجه کرده است که بعضا از تواناییهای
علمی لازم در رشته خود برخوردار نیستند. در این بین یکی از رشتههای بسیار
پرطرفدار، رشتههای روانشناسی و مشاوره است که کمتر خانوادهای یافت
میشود که دارای فارغالتحصیلی در این رشتهها نباشد. با توجه به اینکه در
بسیاری از واحدهای دانشگاهی این دو رشته، امکانات کارورزی و سوپرویژن وجود
ندارد،
بدیهی است که دانشجویان این واحدها از حداقل قابلیتهای تخصصی نیز
برخوردار نخواهند شد. مثلا در گرایش روانشناسی بالینی گذراندن دورههای
آموزشی در بیمارستانها و کلینیکها نقش بسیار مهمی در تسلط دانشجویان در
فرایندهای تشخیصی و درمانی ایفا میکند که بعضا در بسیاری از موارد به علت
فقدان ساختارهای آموزشی-دانشگاهی فراهم نمیشود. البته با مداخله جدی
وزارت بهداشت، بسیاری از این واحدها منحل شده یا به شکل مشروط مشغول به
فعالیت هستند ولی کماکان درصد معناداری از فارغالتحصیلان رشتههای مذکور
از مهارتهای حرفهای لازم برخوردار نیستند. البته «نظام» به درستی
تمهیداتی را اندیشیده است که از جمله آنها میتوان به ارائه مدارک دال بر
کارورزی در مراکز درمانی و مصاحبههای تخصصی از داوطلبان اشاره کرد ولی در
هر صورت وقتی آب از چشمه آنچنان که باید و شاید زلال نباشد، این دست از
فیلترها نمیتوانند آب را به خلوص استاندارد برسانند. به نظر میرسد که
ساماندهی وضعیت تحصیلات تکمیلی رشتههای روانشناسی و مشاوره نیاز به اخذ
استراتژی ویژهای دارد که در قالب کارگروه تخصصی با مدیریت نظام روانشناسی
و مشاوره و حضور نمایندگان وزارت بهداشت، علوم، دانشگاه آزاد، سازمان
بهزیستی و انجمن روانشناسی ایران سیاستهای لازمالاجرائی اتخاذ شود.
درخصوص راهحل کوتاهمدت برای محققکردن هدف اول، برگزاری دورههای باکیفیت
آموزشی نقش مهمی در افزایش تواناییهای موردانتظار از یک روانشناس یا
مشاور را ایفا میکند. ب
ا توجه به شرایط مدیریتی پیشین در نظام،
برنامهریزیهای جامعی برای سازماندهی دورههای آموزشی صورت نگرفت. با این
وجود به علت نیاز وافر فارغالتحصیلان به گذراندن دورههایی که در دانشگاه
نگذرانده یا از کیفیت آن راضی نبودهاند، مؤسسات غیردولتی، اقدام به
برگزاری این دورهها کردهاند. به نظر میرسد که لازم است نظام با احصای
اولویتهای آموزشی و استانداردهای لازم، با اطلاعرسانی به عموم متقاضیان
برای تأسیس این دست از مراکز، نظارت لازم بر دورههای آموزشی را اعمال کند.
این روش با مشارکت حداکثری تمامی مؤسسات غیردولتی، شائبه رانت را هم رفع
خواهد کرد. مورد دیگر در ارتقای دانش حرفهای روانشناسان و مشاوران،
استانداردسازی پروتکلهای درمانی است که فراگیرشدن مداخلات مبتنی بر شواهد
را نیز به دنبال خواهد داشت.براساس منابع علمی معتبر، خط اول درمانهای
دستهای از اختلالات روانشناختی مشخص است که روانشناسان و مشاوران با
تسلط بر این دست از پروتکلهای درمانی، از اثربخشی به مراتب بالاتری
برخوردار خواهند شد. «حمایت از حقوق مراجعان به روانشناسان و مشاوران»
دومین هدف سازمان نظام روانشناسی و مشاوره است. برگزاری کارگاه آموزشی
اخلاق حرفهای توسط نظام، بخشی از دانشافزایی متخصصان در این حوزه است. با
این وجود دردسترسبودن اطلاعات لازم در وبسایت سازمان درخصوص اینکه
مراجعان دارای چه حقوقی بوده و تسهیل در نحوه پاسخدهی به مراجعان شاکی و
نحوه برخورد با متخلفان کمککننده خواهد بود.
اقدام مهم دیگری که سالهای گذشته توسط نظام
انجام شده، تعیین تعرفههاست که به تفکیک تهران، مراکز استان و سایر
شهرستانها در سایت سازمان در دسترس عموم است. آمار معتبری در دست نیست که
تعرفههای مصوب، تا چه اندازه رعایت میشوند، ولی احتمالا در تهران و
کلانشهرها، تعرفههای بیشتری دریافت میشود. با توجه به نرخ تورم در
ششماهه دوم سال جاری شاید لازم باشد در ابتدای سال 98 تعرفههای جدید
سریعا اعلام شود تا زمینه تخطی از تعرفهها از بین برود. ضمن اینکه برخی از
مراکز استانها به عنوان کلانشهر نیاز به تعرفههای متفاوتی دارند. در
صورتی که تعرفههای بخشهای دولتی و مراکز مشاوره دانشجویی نیز مشخص شود،
تعرفهگذاری انحصاری نظام در حوزه سلامت روان نمود عینی خواهد یافت.در
پایان لازم است بر دو نکته تأکید شود. نکته اول اینکه وضعیت
اقتصادی-اجتماعی کشور به گونهای است که احتمال میرود نرخ اختلالاتی نظیر
انواع افسردگیها، مشکلات ارتباطی و انواع اضطرابها و حتی اختلالات مزمنی
نظیر اسکیزوفرنی افزایش یابد. از این رو نظام روانشناسی و مشاوره میتواند
ارائه خدمات روانشناختی را به شکلی فراگیرتر، علمیتر و اثربخشتر فراهم
کند. آشکارا آمادهنبودن تشکیلات نظام، بر شیوع و بروز اختلالات
روانشناختی خواهد افزود. نکته دوم نحوه تعامل نظام با دیگر ذینفعان و
خصوصا تشکیلات مشاوره و خدمات روانشناختی سازمان بهزیستی است. بدیهی است
شرایط اجتماعی کشور ایجاب میکند که نظام با سازمانی که سالهاست به عموم
مردم خدمات روانشناختی ارائه کرده است، تعامل سازندهای ایجاد کند.
منبع:روزنامه شرق
حسین ناصری- روانشناس پیشگیری